Οι ψηφιακές συναλλαγές ως εργαλεία πάταξης της φοροδιαφυγής

του καθηγητή Γεώργιου Δουκίδη

* Διευθυντή του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικού Επιχειρείν και Ηλεκτρονικού Εμπορίου (ELTRUN) του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Το τελευταίο διάστημα με την επιβολή των κεφαλαιακών περιορισμών συνετελέσθη μια πραγματική αναγκαστική επανάσταση στις συναλλακτικές συνήθειες και πρακτικές των Ελλήνων πολιτών και των επιχειρησεων. Για παράδειγμα σε πρόσφατη ερευνα του Εργαστηρίου ELTRUN του Οικονομικου Πανεπιστημιου Αθηνων το 47% των Ελλήνων online αγοραστών δήλωσαν οτι χρησιμοποίησαν την ηλεκτρονική τραπεζική και ηλεκτρονικό εμποριο για να ξεπεράσουν το πρόβλημα έλλειψης μετρητών.

Η χρήση των μεθόδων και εργαλείων ψηφιακών πληρωμών μέσω κυρίως των χρεωστικών καρτών, των συσκευών αποδοχής καρτών πληρωμής (POS) και της ηλεκτρονικής τραπεζικής, πέρα από την ευκολία και τα οφέλη για τον τελικό καταναλωτή (για παράδειγμα μέσω των υπαρχόντων προγραμμάτων επιβράβευσης μια οικογένεια μπορεί να εξοικονομήσει μεχρι και 300 ευρώ ετησίως αν αντικαταστήσει την χρήση μετρητών σε αγορές με κάρτες) είναι και ουσιαστικά εργαλεία της δημόσιας διοίκησης για την ουσιαστική πάταξη της παραοικονομίας και φοροδιαφυγής.

Οι ηλεκτρονικές συναλλαγές πληρωμών κερδίζουν έδαφος παγκοσμίως και σε κάποιες χώρες της Ευρώπης (Μεγάλη Βρετανία, Φινλανδία, Ολλανδία κλπ) έχουν ξεπεράσει τις αντίστοιχες συναλλαγές με τα μετρητά. Στην Ελλάδα δυστυχώς οι πληρωμές με κάρτες αντιπροσώπευαν μόνο το 6% των πληρωμών όταν ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι στο 24%, ενώ τα ποσοστά χρήσης της ηλεκτρονικής τραπεζικής ειναι τα χαμηλότερα σε όλες τις χώρες της Ευρωζώνης. Η ίδια ερευνα του ΟΠΑ καταγράφει όμως μια σημαντική αύξηση κατα 30% της χρήσης της ηλεκτρονικής τραπεζικής σε Έλληνες online αγοραστές μόνο σε τρεις εβδομαδες από την επιβολή των κεφαλαιακών περιορισμών ενώ στοιχεία της τραπεζικής αγοράς δείχνουν δεκαπλασιάσμο της έκδοσης χρεωστικών καρτών την ίδια περίοδο.

Αξιοποιώντας αυτή την συγκυρία και την δυνατότητα καταγραφής των διαδρομών των ηλεκτρονικών συναλλαγών το δημόσιο θα μπορέσει να αυξήσει την είσπραξη του ΦΠΑ και να περιόρισει την τεράστια φοροδιαφυγή/φοροαποφυγή. Θα πρεπει όμως να ληφθούν αμέσως συγκεκριμένα μέτρα και δράσεις που να έχουν την ουσιαστική υποστήριξη και ενεργή εμπλοκή των επιχειρηματικών φορέων, των επαγγελματικών ενώσεων, των τραπεζών και των καταναλωτών.

1. Περιορισμός χρήσης μετρητών. Υπάρχουν ήδη σχετικες φορολογικές διατάξεις οι οποίες όμως θα πρεπει να υλοποιηθούν, να ελέγχεται συστηματικά η εφαρμογή τους με τις κατάλληλες διασταυρώσεις, και παράλληλα να αυστηροποιηθούν τα όρια χρήσης μετρητών προς τα κάτω σε Β-Β και Β-C συναλλαγές (πχ υποχρεωτική χρήση καρτών για συναλλαγές πάνω απο 100 ευρώ). Επίσης να ισχύσουν αντικίνητρα (πχ ειδικό τέλος) σε περιπτώσεις συνεχούς λήψης μετρητών από τις τράπεζες, περισσότερα κίνητρα (π.χ. προγράμματα επιβράβευσης) στην συστηματική χρήση καρτών από πολίτες και επέκταση της υποχρεωτικής χρήσης ηλεκτρονικής τραπεζικής απο τις εταιρίες (π.χ. στην μισθοδοσία υπαλλήλων) και όλες τις πληρωμές του δημοσίου.
2. Υποχρεωτική εγκατάσταση τερματικών POS και επέκταση της χρήσης τους. Η  υποχρεωτική εγκατάσταση τερματικών POS (υπολογίζεται οτι χρειαζόμαστε επιπλέον 400-500 χιλ. POS που μπορεί να χρηματοδοτηθούν μεσω του νέου ΕΣΠΑ για τις πολύ μικρές εταιρίες/επαγγελματίες) ειναι πλέον εφικτή σε εύρος διετίας αφού το κόστος τους εχει ελαχιστοποιηθεί, οι διαδικασίες έχουν απλοποιηθεί και υπάρχουν πλέον εξειδικευμένοι πάροχοι αυτών των υπηρεσιών με την αναγκαια άδεια από την Τραπεζα της Ελλάδος. Η χρήση τους επίσης θα πρέπει να εντατικοποιηθεί σε κατηγορίες επιχειρήσεων ή/και γεωγραφικών περιοχών που εχει διαπιστωθεί υψηλή φοροδιαφυγή. Ένα πιθανό μέτρο θα μπορουσε να ειναι η σταδιακή «επιδότηση» του κόστους εγκατάστασης για τις παραπάνω εταιρίες μεσω ενός συμψηφιστικου αλγορίθμου που σχετίζεται με το ύψος του ΦΠΑ.
3. Σύνδεση ταμειακών μηχανών με το Υπουργείο Οικονομικών. Η online σύνδεση είναι ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο θέμα από τεχνικής πλευράς και των πόρων που χρειάζονται για την υλοποίησή του, το οποίο όμως θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί σταδιακά και έμμεσα. Πρώτο, να ελέγχονται οι «μαϊμού» ταμειακές μηχανές από τους πολίτες μέσω της εφαρμογής στα κινητά που μόλις κυκλοφόρησε από το υπουργείο Οικονομικών. Δεύτερο, η υποχρεωτική ηλεκτρονική αναφορά καθημερινά μόνο του τζίρου της ημέρας από τις επιχειρήσεις στο Υπουργείο. Τρίτο, σε επόμενο στάδιο η καθημερινή ηλεκτρονικη αναφορά του ΦΠΑ ανά κατηγορία. Τα παραπάνω στοιχεία μπορούν να διασταυρώνονται με τα στοιχεία χρήσης των καρτών που στέλνουν οι τράπεζες και άλλα οικονομικά στοιχεία για να δίνουν αξιόπιστες πληροφορίες για εξειδικευμένους και στοχευμένους επί τόπου ελέγχους. 
4. Μερική είσπραξη ΦΠΑ στην πηγή για αγορές με κάρτες. Το μέτρο αυτο μπορεί να υλοποιηθεί άμεσα από τις τράπεζες, που έχουν τα αναγκαία συστήματα, για να το αποδίδουν άμεσα στο κράτος. Η είσπραξη του συνολικού αναλογούντα ΦΠΑ πιθανόν να μην ειναι εφικτή για την ώρα γιατί δημιουργεί προβλήματα ρευστότητας στις επιχειρήσεις, αρκετές επιχειρήσεις συμψηφίζουν τον ΦΠΑ, ενώ υπάρχει και αρκετή τεχνική πολυπλοκότητα στα συστήματα POS.
5. Ενημέρωση και κίνητρα προς καταναλωτές. Θα πρέπει οι Έλληνες πολίτες να ενημερωθούν με απλό και οργανωμένο τρόπο για τα πλεονεκτήματα για εκείνους και την πολιτεία, της χρησης ψηφιακών μέσων στις συναλλαγές/πληρωμές τους. Παράλληλα θα πρεπει να υλοποιηθούν κάποια απο τα διαφορά κίνητρα που κατά καιρούς έχουν συζητηθεί και έχουν χρησιμοποιηθεί με επιτυχία σε άλλες χώρες, όπως η λοταρία με τις αποδείξεις, η επιστροφή κάποιου ποσοστού στους φορολογούμενους, κίνητρα για χρήση προπληρωμένων καρτών κλπ.