Η Μέση Ανατολή βρίσκεται στα πρόθυρα μιας σημαντικής μεταμόρφωσης. Η αναταραχή στην Παλαιστίνη, η κατοχή του Ιράκ και η διακηρυγμένη πρόθεση της Ουάσινγκτον να εκδημοκρατίσει την περιοχή είναι ένα μέρος μόνο της ιστορίας. Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία, γράφει ο βρετανός αναλυτής Λόρενς Φρίντμαν στους «Financial Times», είναι ο τερματισμός του πολιτικού σχεδίου που ξεκίνησε πριν από 50 χρόνια. Τον Φεβρουάριο του 1954, ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ ανέλαβε την προεδρία της Αιγύπτου. Εχοντας εξευτελίσει τη Βρετανία στο Σουέζ, ο Νάσερ προώθησε τις ιδεολογίες που τις επόμενες δεκαετίες ενέπνευσαν τους ριζοσπάστες Αραβες. Ιδεολογίες, όπου αναμιγνύονταν ο αντιμοναρχισμός, ο αντιαποικιοκρατισμός, ο αντισιωνισμός, ο σοσιαλισμός και ο παναραβισμός.
Μεταξύ εκείνων που εμπνεύστηκαν από τον Νάσερ ήταν ο Σαντάμ Χουσέιν του Ιράκ, ο Καντάφι της Λιβύης, ο Ασαντ της Συρίας και ο Αραφάτ της Παλαιστίνης. Οι άνθρωποι αυτοί έδειχναν να εκπροσωπούν το μέλλον, με τις παλιές, φεουδαρχικές μοναρχίες να έχουν περάσει στην άμυνα.
Αλλά τα επιτεύγματα του Νάσερ και των οπαδών του αποδείχθηκαν πρόσκαιρα. Τα συντηρητικά καθεστώτα άντεξαν και η αραβική ενότητα αποδείχθηκε μύθος. Ο αντισιωνισμός όχι μόνο δεν έπληξε το Ισραήλ, αλλά υπονόμευσε όλες τις προσπάθειες διαλόγου μαζί του.
Η οικονομική πολιτική που ακολουθήθηκε ήταν καταστροφική. Όπως αναφέρεται στην έκθεση του 2002 για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη των Αράβων, ολόκληρος ο αραβικός κόσμος είχε ίσο ΑΕΠ με την Ισπανία και μικρότερo κατά κεφαλήν εισόδημα από οποιαδήποτε άλλη περιοχή, με εξαίρεση την υποσαχάρια Αφρική.
Οι άραβες ηγέτες, μαζί με τον αυταρχισμό, επέδειξαν και μια αξιοσημείωτη ικανότητα να διατηρηθούν στην εξουσία. Οι αλλαγές κυβερνήσεων, ιδιαίτερα με μη βίαια μέσα, ήταν ελάχιστες. Η επιβίωσή τους ήταν αποτέλεσμα της καταστολής, αλλά και μιας αναμφισβήτητης πολιτικής επιδεξιότητας. Τόσο ως προς τον νεποτισμό, όσο και ως προς την οικονομική κακοδιαχείριση και τη δυσπιστία τους προς τη δημοκρατία, οι άνθρωποι αυτοί πλησίαζαν με τα χρόνια όλο και περισσότερο τις μοναρχίες που είχαν ορκιστεί να ανατρέψουν. Σήμερα, οι ριζοσπάστες έχουν ασπαστεί τη σημαία του μαχητικού ισλάμ.
Αυτή η συλλογική αποτυχία αποδυνάμωσε σημαντικά την περιοχή. Οι θεωρίες της συνωμοσίας ανθούν και η νοοτροπία του θύματος εμποδίζει την αυτοκριτική. Τα πιο σοβαρά προβλήματα είναι η πολιτική και οικονομική τελμάτωση, η τεχνολογική καθυστέρηση και η καλπάζουσα δημογραφική κρίση. Ο πληθυσμός των 22 αραβικών κρατών υπολογίζεται σήμερα σε 280 εκατομμύρια ανθρώπους. Μέχρι το 2020 θα έχει ξεπεράσει τα 400 εκατομμύρια.
Κι όμως, επισημαίνει ο Φρίντμαν, η αλλαγή θα έλθει. Οι οπαδοί του Νάσερ δεν βρίσκονται πια στο προσκήνιο. Ο Σαντάμ κρατείται από τους Αμερικανούς και οι γιοι του είναι νεκροί. Ο Καντάφι αποφάσισε να συνταχθεί με τη Δύση. Ο Αραφάτ έχει περάσει στο περιθώριο. Ο Ασαντ πέθανε, παραχωρώντας την εξουσία στο γιο του, ο οποίος δεν είναι ποτέ βέβαιος για το επόμενο βήμα του, αλλά τουλάχιστον έχει αφήσει ανοιχτή την πιθανότητα ειρηνευτικών συνομιλιών με το Ισραήλ. Ο Μουμπάρακ στηρίζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες για την παραμονή του στην εξουσία.
Τα γεγονότα των τριών τελευταίων ετών έχουν προκαλέσει αναταραχή στην περιοχή. Ορισμένοι κύκλοι νοσταλγούν ένα νέο Νάσερ, αλλά δεν υπάρχουν προφανείς υποψήφιοι με αξιόπιστα προγράμματα. Το status quo έχει γίνει αφόρητο για εκατομμύρια νέους και ο προβληματισμός φουντώνει. Ορισμένες από τις μοναρχίες διερευνούν το ενδεχόμενο δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων. Το αποτέλεσμα αυτών των προσπαθειών θα επιβεβαιώσει ή θα διαψεύσει το γνωστό κλισέ ότι οι πραγματικές εναλλακτικές λύσεις για τη Μέση Ανατολή είναι αυταρχισμός ή χάος.
Πηγές: Financial Times, ΑΠΕ