Μία Ελλάδα που δεν αξιοποιεί ευκαιρίες, μία Ευρώπη που χάνει έδαφος, μία Μέση Ανατολή που αλλάζει και μία Κίνα που έχει ακόμη δρόμο πριν φτάσει τις ΗΠΑ. Ο διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Θάνος Ντόκος περιγράφει στο naftemporiki.gr τις προοπτικές για την ελληνική εξωτερική πολιτική και τη διεθνή σκηνή το 2014.
Μία Ελλάδα που δεν αξιοποιεί ευκαιρίες, μία Ευρώπη που χάνει έδαφος, μία Μέση Ανατολή που αλλάζει και μία Κίνα που έχει ακόμη δρόμο πριν φτάσει τις ΗΠΑ. Ο διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Θάνος Ντόκος περιγράφει στο naftemporiki.gr τις προοπτικές για την ελληνική εξωτερική πολιτική και τη διεθνή σκηνή το 2014.
Είπε στο naftemporiki.gr
Ποιο είναι το διακύβευμα για τις εφετινές, μάλλον κρίσιμες, ευρωεκλογές;
Το αποτέλεσμα θα αποτελέσει μια πολύ δυσάρεστη έκπληξη λόγω της αναμενόμενης θεαματικής αύξησης των ευρωσκεπτικιστικών δυνάμεων στο Ευρωκοινοβούλιο. Θα δούμε ποιες θα είναι οι ισορροπίες αλλά εκτιμώ ότι πλέον δεν θα έχουμε τα παραδοσιακά στρατόπεδα -Σοσιαλιστές, Χριστιανοδημοκράτες και οι υπόλοιποι- αλλά μια νέα διαίρεση ανάμεσα στους υποστηρικτές και τους αμφισβητίες της Ευρώπης. Όλες οι φιλο-ευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις θα πρέπει να εργαστούν σκληρά για να μην επιτρέψουν στους ευρωσκεπτικιστές να μπλοκάρουν το έργο της Ευρωβουλής και της Ευρώπης γενικότερα. Πρόκειται για ένα κομβικό σημείο, για πολλούς λόγους. Θα δούμε εάν το γενικότερο κλίμα μετά τις ευρωεκλογές θα επιτρέψει στην Ευρώπη να διαχειριστεί τη σοβούσα οικονομική και πολιτική κρίση, αλλά και να κάνει τα απαραίτητα βήματα στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, κάτι που έχει παραμελήσει εδώ και χρόνια. Παραμένει ανοιχτό ερώτημα αν η Ευρώπη έχει ακόμα τη στρατηγική φιλοδοξία να παραμείνει στο παγκόσμιο προσκήνιο ως ενεργός παίκτης ή αν έχει συμβιβαστεί με την ιδέα ότι πλέον θα γίνει μία δύναμη δεύτερης κατηγορίας.
Οικονομικά πώς στέκεται σήμερα η Ευρώπη στον διεθνή ανταγωνισμό;
Η Ευρωζώνη βρίσκεται ακόμα στην περίοδο της αρνητικής ή πολύ χαμηλής ανάπτυξης. Δεν είμαστε οι μόνοι -και οι ΗΠΑ δεν έχουν θεαματικούς ρυθμούς, αλλά πάντως καλύτερους από την Ευρώπη. Έχει βεβαίως ξεκινήσει μια σχετική επιβράδυνση όσον αφορά στην οικονομική ανάπτυξη της Κίνας και άλλων αναδυόμενων οικονομικών δυνάμεων, αλλά η Ευρωζώνη συνεχίζει να χάνει έδαφος, ενώ δεν έχουν γίνει ακόμη οι απαραίτητες δομικές μεταρρυθμίσεις ώστε να μπορέσει να αναπτύξει ξανά, σιγά - σιγά, ταχύτητα.
Παρατηρείται μία μετατόπιση των ευρωπαϊκών εξαγωγών προς άλλες περιοχές, όπως η Ασία.
Πρόκειται για αναγκαστική εξέλιξη, από τη στιγμή που η εσωτερική αγορά είναι αδύναμη. Βεβαίως εκκρεμεί και η υπογραφή της συμφωνίας για ευρωατλαντική ελεύθερη ζώνη εμπορίου, η οποία θα δώσει μία σημαντική ώθηση -αναμένονται οφέλη της τάξης του ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων σε ένα ορισμένο βάθος χρόνου εφόσον προχωρήσει η συμφωνία.
Υπό ποιες προϋποθέσεις θα καταστεί επιτυχημένη η ελληνική προεδρία της ΕΕ το πρώτο 6μηνο του 2014;
Τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει ο ρόλος της εκάστοτε προεδρίας, η οποία έχει πλέον πολύ μικρότερο ειδικό βάρος απ’ ό,τι στο παρελθόν ακόμη και για μεγάλες χώρες. Οι στόχοι που έχει θέσει η ελληνική προεδρία δεν είναι εύκολα μετρήσιμοι, ούτε περιμένει κανείς ότι θα ολοκληρωθεί κάτι μέσα στο 4μηνο (ουσιαστικά δεν πρόκειται για 6μηνο, λόγω ευρωεκλογών και εν συνεχεία νέας σύνθεσης του Κολλεγίου των Επιτρόπων). Άρα, δεν μπορεί να περιμένει κανείς ότι θα υπογραφεί για παράδειγμα μία συμφωνία εισχώρησης νέων κρατών ή ότι θα γίνει κάτι άλλο θεαματικό. Από την άλλη πλευρά, εκτός από τα προγραμματισμένα, είναι βέβαιο ότι η Ελλάδα θα κληθεί να διαχειριστεί δύσκολα προβλήματα για την ΕΕ, είτε αυτό λέγεται Μέση Ανατολή (Συρία ή Ιράν), είτε λέγεται Ουκρανία, είτε κάτι άλλο που δεν μπορούμε να προβλέψουμε. Οπότε αυτά θα είναι τα ζητήματα τα οποία ενδεχομένως θα κρίνουν ως επιτυχημένη ή όχι την ελληνική προεδρία. Έχουμε καλή εμπειρία στο παρελθόν. Θυμίζω ότι το 2003 στην προεδρία μας είχε ξεσπάσει ο πόλεμος στο Ιράκ, με τον οποίο κινδύνευσε η ΕΕ να διχαστεί σε δύο στρατόπεδα, και ως προεδρία η Ελάδα διαχειρίστηκε την κρίση αρκετά επιτυχημένα. Οι προτεραιότητες της ελληνικής προεδρίας (διασφάλιση του ευρώ, εμβάθυνση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης, αντιμετώπιση της ύφεσης και της ανεργίας, αλλά και η αντιμετώπιση του φαινομένου της μετανάστευσης) είναι εξαιρετικά σημαντικές για το μέλλον της ΕΕ αλλά είναι ζητήματα στα οποία η πρόοδος είναι σπανίως ορατή σε διάστημα μερικών μηνών. Συχνά είναι η διαχείριση των εκτάκτων γεγονότων που προσδιορίζουν την αποτελεσματικότητα μιας προεδρίας της ΕΕ.
Kυπριακό
Νομίζω ότι υπήρχαν υπερβολικές προσδοκίες αλλά δύσκολα θα συμβεί κάτι θεαματικό. Από τη μία πλευρά γιατί έχουμε εκλογές στην Τουρκία (ξεκινά ένας κύκλος τριών εκλογικών αναμετρήσεων που θα κρατήσει 1,5 χρόνο), άρα τα περιθώρια για οποιαδήποτε «γενναιόδωρη» κίνηση στα εξωτερικά θέματα περιορίζονται πάρα πολύ, ενώ ο κ. Ερντογάν αντιμετωπίζει εσχάτως και εν δυνάμει σοβαρά εσωτερικά προβλήματα. Από την άλλη πλευρά, ο πρόεδρος Αναστασιάδης είναι αποδυναμωμένος λόγω της οικονομικής κρίσης αλλά κυρίως λόγω του τρόπου με τον οποίο χειρίστηκαν οι αρχές της Ευρωζώνης το κυπριακό ζήτημα. Οπότε δεν πιστεύω ότι είναι σε θέση, υπό την πίεση του χρόνου, να πείσει τους Κυπρίους πολίτες για μία λύση στο Κυπριακό. Θα ήταν νομίζω πιο ρεαλιστικό να μιλήσουμε για μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης –και υπάρχει μια σειρά από ιδέες που θα μπορούσαν να απαντήσουν στον φόβο των Ελληνοκυπρίων ότι δεν μπορεί κανείς να εμπιστευτεί την Τουρκία.
Οι διεργασίες γύρω από τους υδρογονάνθρακες στην περιοχή πώς επηρεάζουν;
Σε αυτό το ζήτημα, όπως και για την Ελλάδα, έτσι και για την Κύπρο, χρειάζονται ρεαλιστικές προσδοκίες. Ήδη η ημερομηνία εισόδου των πρώτων πόρων από το φυσικό αέριο της Κύπρου έχει οριστεί στο 2019-2020. Από την άλλη πλευρά, με το κλίμα που υπάρχει αυτήν τη στιγμή στην Κύπρο θα ήταν λάθος να θέσουμε το ενεργειακό στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Μπορεί βεβαίως να αποτελέσει ένα γενικότερο κίνητρο για να βρεθεί μια λύση.
FYROM.
Και στο θέμα αυτό δεν διαφαίνονται σοβαροί λόγοι αισιοδοξίας. Στη FYROM έχουμε έναν πρωθυπουργό ο οποίος θυσιάζει τα μακροπρόθεσμα οφέλη της χώρας του στον βωμό του άμεσου πολιτικού οφέλους. Και αυτό δεν είναι μόνο ελληνική διαπίστωση αλλά όλων σχεδόν των ευρωπαϊκών ηγεσιών, καθώς και των ΗΠΑ. Από την άλλη πλευρά, έχουμε μία ελληνική κυβέρνηση η οποία έχει πολλά ανοιχτά εσωτερικά μέτωπα και περιορισμένα περιθώρια κινήσεων και ελιγμών και δεν φαίνεται να θέλει να ανοίξει ένα «καυτό» ζήτημα όπως είναι το ζήτημα της ονομασίας της FYROM. Άρα, φοβάμαι ότι άλλη μια χρονιά θα περάσει με την ελληνική πλευρά να «παίζει άμυνα» και τη σκοπιανή πλευρά να σπαταλά ευκαιρίες για να διασφαλίσει το μέλλον της γειτονικής χώρας.
Ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Δεν αναμένονται θεαματικές εξελίξεις. Η προσοχή της Τουρκίας θα είναι στραμμένη στο εσωτερικό μέτωπο λόγω των εκλογών και άλλων εσωτερικών προβλημάτων. Επίσης έχει πολλά ανοιχτά ζητήματα (Συρία κ.ά.). Η Ελλάδα δεν είναι στις πρώτες της προτεραιότητες. Ουτε και η ελληνική κυβέρνηση θέλει να ανοίξει το ζήτημα των ελληνοτουρκικών διαφορών. Οι δύο πλευρές θα επιδιώξουν τη συνέχιση των καλών οικονομικών και εμπορικών σχέσεων, ενώ θα βοηθήσει και η υπογραφή συμφωνίας με την ΕΕ για σταδιακή κατάργηση θεώρησης της βίζας για Τούρκους τουρίστες με αντάλλαγμα τη συμφωνία επαναπροώθησης παράνομων μεταναστών. Εφόσον εφαρμοστεί θα ελαφρύνει λίγο το βάρος για την Ελλάδα στο ζήτημα της παράνομης μετακίνησης ανθρώπων. Νομίζω ότι θα γενικά είναι μία ήρεμη χρονιά, αλλά οι ενεργειακές εξελίξεις, σε συνδυασμό με εσωτερικά προβλήματα, πάντοτε εγκυμονούν κάποιους κινδύνους.
Οι πρόσφατες δηλώσεις Ερντογάν περί έκτασης της Θράκης κ.ο.κ.; Πόσο οφείλουν να ανησυχούν;
Ο κ. Ερντογάν έχει έναν δικό του τρόπο έκφρασης σε διάφορα ζητήματα που πολύ συχνά προκαλεί έντονες αντιδράσεις από γειτονικές χώρες και πονοκέφαλο στα στελέχη του ΥΠΕΞ της Τουρκίας που πρέπει μετά να διορθώσουν τη ζημιά που έχει γίνει. Χωρίς να τις υποτιμούμε και να τις αγνοούμε, νομίζω ότι δεν είναι κάτι που μπορεί να κλυδωνίσει τις διμερείς σχέσεις. Σε κάθε περίπτωση η Θράκη είναι και θα παραμείνει ελληνικό έδαφος και η ελληνική πλευρά θα πρέπει να συνεχίσει τη συνεπή εφαρμογή της πολιτικής της έναντι της μουσουλμανικής μειονότητας με βασικό εργαλείο την εκπαίδευση.
Το ενεργειακό παιχνίδι στην ανατολική Μεσόγειο είναι σε πλήρη εξέλιξη και η Ελλάδα διεκδικεί ρόλο. Τι θεωρείτε ότι επιφυλάσσει σε αυτόν τον τομέα το 2014 και ποιες θεωρείτε ότι θα πρέπει να είναι οι προτεραιότητες της χώρας;
Η Ελλάδα δεν είναι κεντρικός παίκτης στην ανατολική Μεσόγειο. Ο κεντρικός παίκτης είναι το Ισραήλ και δευτερευόντως η Κύπρος. Από αποφάσεις του Ισραήλ κυρίως θα εξαρτηθεί πώς θα εξελιχθούν τόσο τα αμιγώς ενεργειακά ζητήματα όσο και σε στρατηγικό επίπεδο η τριγωνική σχέση Αθήνας – Τελ Αβίβ – Λευκωσίας. Περιμένουμε και τα αποτελέσματα πρόσθετων γεωτρήσεων στην κυπριακή ΑΟΖ για να δούμε αν οι ποσότητες είναι τελικά επαρκείς και αν θα μπορέσει να κατασκευαστεί ένας σταθμός υγροποίησης φυσικού αερίου. Τώρα, όσον αφορά στα αμιγώς ελληνικά ενεργειακά ζητήματα, ξεκινούν με προβλήματα, λόγω γραφειοκρατίας, οι διεργασίες στο Ιόνιο, αλλά το μεγάλο στοίχημα για την Ελλάδα είναι οι περιοχές νότια της Κρήτης και εδώ έχουμε κάποιες μεγάλες εταιρείες έχουν αγοράσει τα αποτελέσματα των ερευνών της PGS. Βρίσκονται στο στάδιο της μελέτης και ελπίζουμε ότι προς το φθινόπωρο του 2014 θα έχουμε μία πρώτη αίσθηση εάν θα υπάρξει διεθνές ενδιαφέρον. Επειδή το ζήτημα των υπερβολικών προσδοκιών είναι εξαιρετικά σημαντικό, θα πρέπει να εξηγήσουμε ότι ενδιαφέροντα αποτελέσματα σημαίνει ότι μία εταιρεία θα πάρει την απόφαση να ξοδέψει μερικές δεκάδες ή εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια για να πραγματοποιήσει γεώτρηση γιατί, όπως λένε οι ειδικοί, πριν τη γεώτρηση όλα είναι θεωρητικά. Θα πρέπει, επίσης, να έχουμε συναίσθηση των χρονοδιαγραμμάτων. Στην καλύτερη περίπτωση η Ελλάδα χρειάζεται μία 10ετία, εφόσον υπάρχουν μεγάλα κοιτάσματα, προτού αρχίσουν να ρέουν οι πρόσοδοι. Αυτό σημαίνει ότι η τρέχουσα οικονομική κρίση δεν θα αντιμετωπιστεί μέσω των ενεργειακών πόρων (εφόσον, βεβαίως, αυτοί υπάρχουν), αλλά θα βοηθήσουν την μεσο-μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας.
Υπάρχει βέβαια και η παράμετρος ενός πιθανού ρόλου της Ελλάδας στις επικείμενες εξαγωγές του Ισραήλ, με την Αθήνα να προκρίνει τον στόχο ενός αγωγού που θα περνάει από την Ελλάδα.
Προφανώς αυτή θα ήταν μία εξαιρετικά θετική εξέλιξη για την Ελλάδα. Όμως, δεν εξαρτάται από εμάς η απόφαση, ούτε είναι τεχνικά εύκολη. Είναι επίσης σαφές ότι δεν είναι η φτηνότερη λύση, αλλά είναι εφικτή υπό προϋποθέσεις. Επί του παρόντος, πάντως, δεν είναι το πιθανότερο σενάριο.
Πώς πρέπει να προσεγγίζει κανείς το ζήτημα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης;
Νομίζω ότι η κυβέρνηση έχει ήδη απομακρυνθεί από ορισμένες μάλλον ριψοκίνδυνες θεωρίες περί μονομερούς διακήρυξης, γιατί στην πράξη μια μονομερή διακήρυξη δεν έχει κανένα νομικό όφελος ενώ αντίθεται έχει όλο το πολιτικό κόστος, γιατί η άλλη πλευρά θα το αμφισβητήσει εμπράκτως. Θέλουμε κάτι τέτοιο αυτήν τη στιγμή; Αυτό που κάνουμε είναι πιο σώφρον και ουσιαστικό. Δηλαδή συνομιλούμε με άλλες ενδιαφερόμενες χώρες με τις οποίες η Ελλάδα μοιράζεται θαλάσσια σύνορα (Αίγυπτο, Ιταλία, Αλβανία --η Λιβύη συνιστά δυσκολότερη περίπτωση λόγω εσωτερικής κατάστασης) για να δούμε αν μπορούμε να βρούμε μία λύση. Κάποια στιγμή θα έρθει και η ώρα της Τουρκίας μέσω των διερευνητικών επαφών. Εάν με οποιεσδήποτε από αυτές δεν βρούμε λύση μέσω των διμερών διαπραγματεύσεων, τότε θα προτείνουμε την προσφυγή σε ένα διεθνές δικαστήριο. Αλλά αυτά τα προβλήματα δεν λύνονται μονομερώς.
Κάποιοι επικαλούνται το παράδειγμα της Κύπρου.
Η Κύπρος συμφώνησε στην οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών μετά από διμερείς διαπραγματεύσεις με Ισραήλ, Αίγυπτο και Λίβανο (αν και η συμφωνία αυτή δεν έχει επικυρωθεί από το κοινοβούλιο του Λιβάνου). Οι οριοθετηθείσες περιοχές στη μεγάλη πλειοψηφία δεν «αφορούν» την Τουρκία, γι’ αυτό και είναι αδύναμη από νομικής πλευράς η σχετική αμφισβήτηση από τουρκικής πλευράς. Η περίπτωση της Ελλάδας είναι διαφορετική αφού οι αμφισβητούμενες περιοχές βρίσκονται κυρίως μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Συμπερασματικά, είναι απαραίτητη η αποφυγή υψηλών προσδοκιών που δεν στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα, αλλά εφόσον οι έρευνες επιβεβαιώσουν την ύπαρξη σημαντικών κοιτασμάτων, το παιγνίδι αλλάζει. Η Ελλάδα θα μπει ενεργά στο παιγνίδι της εκμετάλλευσης, οικοδομώντας συμμαχίες με σημαντικές εταιρίες και χώρες, αξιοποιώντας τα δικαιώματά της σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και προσπαθώντας στο μέτρο του δυνατού για λύσεις αμοιβαίου οφέλους. Τυχόν αμφισβήτηση ξεκάθαρων ελληνικών δικαιωμάτων θα προκαλέσει σημαντική ένταση αφού καμία ελληνική κυβέρνηση, ανεξαρτήτως ιδεολογικού προσανατολισμού, δεν θα μπορέσει να αποκλίνει από μια στρατηγική ενεργούς εκμετάλλευσης ενεργειακών πόρων.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ - [email protected]