Από τον αχαλίνωτο δανεισμό, τη σπατάλη και τη διαφθορά, στην ύφεση και τη λιτότητα. Από την ανοχή στη βία και τον μιθριδατισμό, στις δολοφονίες και την απουσία κοινωνικών κανόνων συμπεριφοράς. Ο κ. Αριστείδης Χατζής, αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, μεταφέρει στο naftemporiki.gr το σκεπτικό πρόσφατου άρθρου του στους Financial Times.
Από τον αχαλίνωτο δανεισμό, τη σπατάλη και τη διαφθορά, στην ύφεση και τη λιτότητα. Από την ανοχή στη βία και τον μιθριδατισμό, στις δολοφονίες και την απουσία κοινωνικών κανόνων συμπεριφοράς. Ο κ. Αριστείδης Χατζής, αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, μεταφέρει στο naftemporiki.gr το σκεπτικό πρόσφατου άρθρου του στους Financial Times.
Ειδικότερα, αναλύει «τη χρονική σύμπτωση του ξεσπάσματος όλων των ακραίων φαινομένων στην Ελλάδα», η οποία κατά τη γνώμη του έχει «δυστυχώς πολλές ομοιότητες αλλά ευτυχώς και πολλές διαφορές» με τη δημοκρατία της γερμανικής Βαϊμάρης του μεσοπολέμου. «Αν δεν υπήρχε η πίεση από το εξωτερικό, η Ελλάδα θα είχε πέσει ήδη στο γκρεμό», εκτιμά ο κ. Χατζής, αν και αναγνωρίζει ότι αυτό συμβαίνει παράλληλα «με το ακριβό τίμημα της λιτότητας που έχει καταστρέψει τον κοινωνικό ιστό και έχει εξουθενώσει την οικονομία». Σε κάθε περίπτωση, θεωρεί πως «αν η Ευρώπη ανακάμψει τότε και για την Ελλάδα τα πράγματα θα είναι καλύτερα», και πως «αν η Γερμανία πεισθεί από το ΔΝΤ ότι χρειάζεται επιπλέον κούρεμα (του επίσημου χρέους αυτή τη φορά), η Ελλάδα θα έχει ρεαλιστικές πιθανότητες να ξεπεράσει σύντομα την κρίση». Αναφορικά με τα φαινόμενο της γενικευμένης βίας στην ελληνική κοινωνία, παρατηρεί ότι «θα πρέπει να αυξήσουμε το κόστος των βίαιων συμπεριφορών». Ιδιαίτερη αναφορά κάνει στα κλειστά πανεπιστήμια.
Ανήκετε διεθνώς στους αναλυτές οι οποίοι εντοπίζουν επικίνδυνες ομοιότητες της σημερινής Ελλάδας με τη δημοκρατία της γερμανικής Βαϊμάρης στη διάρκεια του μεσοπολέμου. Πώς τεκμηριώνετε αυτήν την άποψη;
Υπάρχουν δυστυχώς πολλές ομοιότητες, αλλά υπάρχουν ευτυχώς και πολλές διαφορές. Ας δούμε τις ομοιότητες – που θα πρέπει να μας κάνουν να ανησυχούμε.
Καταρχήν βρισκόμαστε στο μέσο της χειρότερης ύφεσης από την εποχή του 2ου παγκοσμίου πολέμου. Η ύφεση έχει οδηγήσει σε ανεργία που ξεπερνά πλέον το 30% και στους νέους το 60%. Η ανεργία και η λιτότητα έχουν οδηγήσει κάτω από το όριο της φτώχιας μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Το χειρότερο απ’ όλα είναι ότι οι προσδοκίες είναι αρνητικές. Δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού δεν αντιμετωπίζει με αισιοδοξία το μέλλον.
Όπως έχουν δείξει πολλές και πρόσφατες μελέτες όταν αυξάνεται η ανεργία και ειδικά η ανεργία των νέων, αυξάνονται ταυτόχρονα και οι βίαιες συμπεριφορές. Αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε κοινωνικές ταραχές, συγκρούσεις ακόμα και σε εξεγέρσεις.
Αλλά υπάρχουν και άλλες ομοιότητες: η Γερμανία βγήκε από τον 1ο παγκόσμιο πόλεμο ταπεινωμένη από την νικηφόρα Entente με τεράστιο δημόσιο χρέος και μειωμένη εθνική κυριαρχία. Οι Έλληνες πολίτες νιώθουν επίσης ταπεινωμένοι από τα μνημόνια, την σκληρή λιτότητα και την αίσθηση μείωσης της εθνικής κυριαρχίας.
Τέλος, η Ελλάδα διαθέτει ακόμα μερικά επικίνδυνα συστατικά που θυμίζουν Βαϊμάρη: ένα ανερχόμενο εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα με παρουσία στη Βουλή αλλά και βίαιη δράση, μέλη του κοινοβουλίου στη φυλακή, πέντε τουλάχιστον ένοπλες ομάδες ακροαριστερών τρομοκρατών που φαίνεται να είναι αδίστακτες.
Το κυριότερο απ’ όλα: υπάρχει μεγάλη κοινωνική ανοχή στη βία. Υπάρχουν πολιτικές δυνάμεις που είναι έτοιμες να δικαιολογήσουν μορφές βίας. Το ίδιο κάνουν διανοούμενοι, δημοσιογράφοι, συγγραφείς, καλλιτέχνες και μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Αυτό είναι το πιο επικίνδυνο συστατικό γιατί απενοχοποιεί ή σχετικοποιεί τη βία και σε ακραίες περιπτώσεις την εμφανίζει ως τη μοναδική και δίκαιη αντίδραση.
Δεν χρειάζεται βέβαια να αναφέρω και τις υπόλοιπες ομοιότητες της ελληνικής κοινωνίας με εκείνη της Βαϊμάρης: ένα πλήρως απαξιωμένο πολιτικό σύστημα, αδυναμία μεταρρυθμίσεων, ανεύθυνη δημαγωγία και ακραίος λαϊκισμός, παρανοϊκή συνωμοσιολογία, ξενοφοβία, ρατσισμός, αντισημιτισμός κλπ.
Υπάρχουν βέβαια πάρα πολλές διαφορές. Δεν χρειάζεται να τις επισημάνω, είναι γνωστές. Αλλά οι ομοιότητες είναι τόσο πολλές που θεωρώ ότι πρέπει επιτέλους να αρχίσουμε να ανησυχούμε.
Ασκείτε κριτική στην ελληνική κοινωνία επειδή φαίνεται να έχει συνηθίσει σ’ αυτές τις συμπεριφορές.
Σωστά. Η ελληνική κοινωνία πάσχει από μιθριδατισμό. Ο Μιθριδάτης ΣΤ´ ήταν ένας βασιλιάς του Πόντου που βασίλεψε πάνω από 50 χρόνια (132-63 π.Χ.) και είχε αναπτύξει ανοσία στα δηλητήρια γιατί από νεαρή ηλικία χορηγούσε μικρές ποσότητες στον εαυτό του. Μιθριδατισμός ονομάζεται μεταφορικά η εξοικείωση με φαινόμενα που κανονικά θα έπρεπε να θεωρούμε ακραία, απαράδεκτα, ανήθικα, επικίνδυνα.
Η ελληνική κοινωνία, το ελληνικό πολιτικό σύστημα, ακόμα και οι διανοούμενοι (φυσικά με εξαιρέσεις) δείχνουν να έχουν εξοικειωθεί με τα φαινόμενα αυτά που περιέγραψα πιο πάνω. Ή τουλάχιστον δεν φαίνεται να ανησυχούν όσο πρέπει. Τα αντιμετωπίζουμε ως φαινόμενα σοβαρά μεν, ανησυχούμε για μικρό διάστημα, επιπόλαια και επιφανειακά και προχωράμε στο αμέσως επόμενο εξωφρενικό φαινόμενο ή περιστατικό που θα μας απασχολήσει.
Η σημαντικότερη απόδειξη των παραπάνω είναι η σημερινή κατάσταση στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πολυτεχνείο. Είναι κλειστά για δύο μήνες και το θέμα αυτό απασχολεί ελάχιστα την ελληνική κοινωνία - εκτός από τους εμπλεκόμενους βέβαια. Είναι το 15ο νέο στις ειδήσεις, δεν θεωρείται καν επίκαιρο.
Αν δεν είναι αυτό μιθριδατισμός, τότε τι είναι;
Πώς ερμηνεύετε το νεότερο περιστατικό δολοφονικής βίας στην Αθήνα, αυτήν τη φορά, με θύματα δύο νεαρά μέλη της Χρυσής Αυγής;
Είναι ένα φρικτό περιστατικό καταρχήν γιατί πρόκειται για νέους ανθρώπους. Είναι επικίνδυνο γιατί αυτοί οι νέοι άνθρωποι ήταν ενεργά μέλη κόμματος και μάλιστα του κόμματος που αυτή τη στιγμή βρίσκεται στο στόχαστρο της δικαιοσύνης. Επιπλέον μπορεί αυτό το περιστατικό να είναι ακόμα πιο σοβαρό αν η δολοφονία έγινε από μέλη τρομοκρατικής οργάνωσης. Το λέω αυτό γιατί αν οι δολοφόνοι είναι τρομοκράτες αυτό θα σημαίνει κάποια πράγματα: υπάρχει τρομοκρατική οργάνωση με τέτοια επιχειρησιακή ικανότητα, με επαγγελματίες δολοφόνους που σκοτώνουν αδίστακτα ανώνυμα τυχαία μέλη κομμάτων και σε πολυσύχναστο δρόμο; Αν υπάρχει τόσο καλά οργανωμένη τρομοκρατική ομάδα που είναι επιπλέον τόσο αδίστακτη τότε καταλαβαίνετε πόσο επικίνδυνη είναι η κατάσταση.
Αν πάλι δεν πρόκειται για τρομοκρατικό χτύπημα αλλά για ξεκαθάρισμα λογαριασμών τότε και πάλι τα πράγματα είναι ανησυχητικά όταν ένα κόμμα, έστω η Χρυσή Αυγή, έχει μπλέξει με τη μαφία. Το μόνο που μας έλειπε είναι και οι «πολιτικές παρεμβάσεις» του οργανωμένου εγκλήματος!
Ποια είναι τα αίτια της γενικευμένης κουλτούρας βίας στην ελληνική κοινωνία και κυρίως ποια είναι τα μέσα αντιμετώπισης του φαινομένου;
Το βασικό αίτιο είναι αυτό που τόνισα πριν: η ανοχή στη βία και η υπεράσπιση της βίας. Η βία έχει νομιμοποιηθεί στο μυαλό κάποιων ανθρώπων. Επιπλέον η βία οφείλεται στο κλίμα ανομίας, στην αύξηση της εγκληματικότητας που μας εξοικειώνει με τη βία και τέλος στην απουσία civil society (δεν μεταφράζεται ο όρος στα ελληνικά χωρίς να διαστρεβλωθεί το νόημά του), δηλαδή μιας κοινωνίας πολιτισμένης που βασίζεται σε κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς (social norms) που ταιριάζουν σε ένα κράτος δικαίου, σε μια ευρωπαϊκή χώρα, σε μια φιλελεύθερη συνταγματική δημοκρατία.
Το μέσο αντιμετώπισης είναι ένα: καμία ανοχή στη βία! Πρέπει να αποτρέψουμε τη βία χρησιμοποιώντας τον ποινικό μας κώδικα και εφαρμόζοντας τις κυρώσεις για κάθε έκνομη συμπεριφορά, αλλά ταυτόχρονα πρέπει ως κοινωνία να εκφράσουμε με όποιο τρόπο μπορούμε την απόρριψη της βίας. Θα πρέπει να την απαξιώσουμε και να την αποδοκιμάσουμε. Θα πρέπει δηλαδή να αυξήσουμε το κόστος των βίαιων συμπεριφορών. Αυτό θα οδηγήσει οπωσδήποτε σε μείωσή τους.
Με τη γνωστή διαδικασία ενός φαύλου κύκλου, εξακολουθεί να απασχολεί το ερώτημα: Είναι η οικονομική κρίση η οποία προκάλεσε την κοινωνική κατηφόρα ή είναι οι κοινωνικές παθογένειες οι οποίες οδήγησαν στην οικονομική κρίση;
Και τα δύο ισχύουν, αλλά προηγήθηκε το δεύτερο. Είμαι από αυτούς που υποστηρίζουν ότι η κρίση στην Ελλάδα μπορεί να είχε την παγκόσμια κρίση ως αφορμή και να οξύνθηκε από την ευρωπαϊκή κρίση, αλλά είναι μια κρίση που οι αιτίες της είναι καθαρόαιμα ελληνικές. Όλου του είδους οι παθογένειες οδήγησαν στο perfect storm (την «τέλεια» καταιγίδα που οφείλεται στη χρονική σύμπτωση του ξεσπάσματος όλων των ακραίων καιρικών φαινομένων): ένα σπάταλο και αναποτελεσματικό κράτος, ο αχαλίνωτος δανεισμός, η ανεύθυνη κατασπατάληση των κοινοτικών επιδοτήσεων, τα γραφειοκρατικά και άλλου είδους εμπόδια στην επιχειρηματικότητα, το απαράδεκτο ρυθμιστικό πλαίσιο, το αναποτελεσματικό κράτος πρόνοιας που από δίκτυ ασφαλείας εξελίχθηκε σε λάφυρο των ομάδων πίεσης, η διαφθορά, η προσοδοθηρία, ο νεποτισμός και το ευρύτερο θεσμικό έλλειμμα. Έχω γράψει πολλά για τα θέματα αυτά.
Τι έχετε να σχολιάσετε αναφορικά με την παράμετρο του διεθνούς παράγοντα, είτε ως αποδέκτη είτε ως ρυθμιστή των εξελίξεων στην Ελλάδα;
Είναι δυστυχώς και ευτυχώς πολύ σημαντική. Λέω δυστυχώς γιατί οδηγήσαμε τον εαυτό μας στη θέση να λαμβάνει εντολές από την τρόικα και να εξαρτάται το μέλλον της Ελλάδας από τον κυβερνητικό συνασπισμό στο Βερολίνο. Λέω όμως και ευτυχώς γιατί αν δεν υπήρχε αυτή η πίεση η Ελλάδα θα είχε πέσει ήδη στο γκρεμό. Θα είχαμε ξεπεράσει τη Βαϊμάρη εδώ και καιρό. Δεν θα υπήρχε κανείς να μας υποχρεώνει να κάνουμε κάποιες, τις ελάχιστες έστω, μεταρρυθμίσεις. Όμως όλα αυτά έγιναν με ακριβό τίμημα: μια λιτότητα που έχει καταστρέψει τον κοινωνικό ιστό και εξουθενώσει την οικονομία.
Ας μην ξεχνάμε επιπλέον ότι οι δανειστές μας έχουν και τα δικά τους εθνικά συμφέροντα. Οι λύσεις που προτείνουν και επιβάλλουν δεν είναι οι καλύτερες πάντα για την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Επιπλέον δεν υφίστανται αυτοί το κόστος και έτσι δεν έχουν τη δυνατότητα να το εκτιμήσουν με τον τρόπο που θα το έκαναν στις δικές τους χώρες.
Αλλά ας δούμε το ερώτημα κάπως πιο γενικά: αν η Ευρώπη ανακάμψει τότε και για την Ελλάδα τα πράγματα θα είναι καλύτερα. Αν η Γερμανία πεισθεί από το ΔΝΤ ότι χρειάζεται επιπλέον κούρεμα (του επίσημου χρέους αυτή τη φορά) η Ελλάδα θα έχει ρεαλιστικές πιθανότητες να ξεπεράσει σύντομα την κρίση. Εάν η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση προχωρήσει προς μια οικονομική, δημοσιονομική, τραπεζική και πολιτική ένωση η θέση της Ελλάδας θα είναι πολύ καλύτερη.
Στο πρόσφατο άρθρο σας στους Financial Times, σταθήκατε ιδιαίτερα στο ζήτημα των δύο μεγάλων πανεπιστημίων της χώρας που παραμένουν κλειστά.
Αυτή τη στιγμή γίνονται πολλές ζυμώσεις σε όλους τους χώρους. Γίνονται πολλές προσπάθειες να ανοίξει το ΕΚΠΑ, αλλά γίνεται και μεγάλη προσπάθεια να στηριχθούν οι απεργοί για να μπορέσουν να συνεχίσουν τον αγώνα τους με τον έναν (παρεμπόδιση εκπαιδευτικής και διοικητικής διαδικασίας) ή τον άλλον (παρεμπόδιση μόνο της διοικητικής διαδικασίας) τρόπο. Το ΕΚΠΑ και το ΕΜΠ χρησιμοποιούνται και ως μέτωπα της σύγκρουσης κυβέρνησης-αντιπολίτευσης. Όπως καταλαβαίνετε, οι προβλέψεις είναι δύσκολες σ’ αυτή τη φάση.
Νομίζω θα ανοίξουν τα πανεπιστήμια αλλά δύσκολα αυτή την εβδομάδα. Ας μην ξεχνάμε ότι είναι η εβδομάδα που καταλήγει στην επέτειο του Πολυτεχνείου. Θεωρώ πιθανότερο να ανοίξουμε μετά τις 18/11 εκτός αν έχουμε εξελίξεις νωρίτερα.
Σε κάθε περίπτωση η κατάσταση αυτή έχει ξεπεράσει κάθε όριο. Αν έχει απομείνει σ’ αυτή τη χώρα το ελάχιστο ενδιαφέρον για τη νέα γενιά και στοιχειώδης σεβασμός για την ακαδημαϊκή ελευθερία θα πρέπει τα πανεπιστήμια να ανοίξουν άμεσα.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ - [email protected]