Ως τραγική αδελφή δύο αλληλοσκοτωμένων ανδρών, η ηθοποιός Λένα Παπαληγούρα παρακούει τις εντολές του Βασιλιά, αψηφώντας ακόμα και τον θάνατο, και μας μιλά για την παράσταση «Αντιγόνη».
Ως τραγική αδελφή δύο αλληλοσκοτωμένων ανδρών, η ηθοποιός Λένα Παπαληγούρα παρακούει τις εντολές του Βασιλιά, αψηφώντας ακόμα και τον θάνατο, και μας μιλά για την παράσταση «Αντιγόνη».
Πυροδοτώντας πάντα στοχασμούς και αντιπαραθέσεις, η τραγωδία του Σοφοκλή, «Αντιγόνη», παρουσιάζεται στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, σε σκηνοθεσία της Νατάσας Τριανταφύλλη, στο Αίθριο του Μουσείου Μπενάκη, για 15 μόνο παραστάσεις, από τις 19 Ιουνίου έως τις 7 Ιουλίου.
Η - βραβευμένη με το φετινό θεατρικό βραβείο Μελίνα Μερκούρη - Λένα Παπαληγούρα ενσαρκώνει τη θαρραλέα ηρωίδα, που ακολουθεί τη φωνή της συνείδησής της ενάντια σε κάθε ανθρώπινη τιμωρία, και μιλά για την παράσταση και το «σκοτάδι της πλάνης».
Ποιο είναι το ουσιαστικό δίλημμα, που θέτει προς εξερεύνηση ο Σοφοκλής μέσα από αυτήν την τραγωδία;
Έχουν γραφτεί χιλιάδες σελίδες για τα διαφορετικά δίκαια, που εκπροσωπούν στο έργο ο Κρέων και η Αντιγόνη, οπότε θα ήταν, νομίζω, αφελές από μέρους μου να προσπαθήσω να συμπυκνώσω όλα αυτά τα υπαρξιακά διλλήματα σε λίγες φράσεις.
Θα πω μόνο ότι νιώθω πως εδώ συγκρούεται το άτομο με τους νόμους της πολιτείας, το οικογενειακό δίκαιο και οι νόμοι των θεών - όπου θεοί, για μένα, υπονοείται η φύση, αξίες, όπως το χρέος, η παράδοση, η πίστη, οι νόμοι της γης, οι δεσμοί του αίματος, η αγάπη -, που αντιτάσσονται στους θεσπισμένους νόμους, στο δίκαιο της πόλης, στην πειθαρχία. Από εκεί και πέρα, σημαντικό είναι να λάβει κανείς υπόψη του πώς υπερασπίζεται ο κάθε χαρακτήρας τη θέση του. Γιατί, ενώ αρχικά, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για δύο αντίπαλα ισόπαλα δίκαια, στην πορεία του έργου, νιώθω ότι η αλαζονεία και η απολυτότητα του Κρέοντα κάνουν τα μεγάλα λόγια του να εξαντλούνται και να συρρικνώνονται στη μεταχείριση των νεκρών, ενώ η πίστη και η αφοσίωση της Αντιγόνης την οδηγούν στο να αποκτά δύναμη ψυχική, οικογενειακή, πολιτική, κοσμική.
Πέρα από όλα αυτά όμως, σε κάθε σκηνή του έργου, προκύπτουν και άλλες μικρότερες συγκρούσεις, που οφείλονται στο ότι, επειδή το έργο αυτό είναι πραγματικά υπέροχο, όλοι οι χαρακτήρες του είναι αινιγματικοί και πολύπλοκοι. Κάθε στιγμή, λοιπόν, ο θεατής βρίσκεται απέναντι σε διλήμματα μικρότερα ή μεγαλύτερα, σε συγκρούσεις και σε πρόσωπα που μιλούν βιωματικά και υπερασπίζονται τις θέσεις τους, όχι επειδή κάνουν κήρυγμα, αλλά επειδή δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς.
Πού βασίζεται ο σχεδιασμός της παράστασης και ποια είναι η σκηνοθετική της προσέγγιση;
Στόχος της παράστασης είναι να αναδείξει τις θέσεις και το δίκαιο όλων των προσώπων. Μπροστά στο αίνιγμα “Άνθρωπος”, όλοι στεκόμαστε με απορία και συμπόνια και προσπαθούμε να καταλάβουμε. Σημαντικό ρόλο παίζει, οπωσδήποτε, ο χώρος που επιλέχθηκε για να γίνει η παράσταση. Το Μουσείο Μπενάκη είναι πολύ σύγχρονο, όμως, κλείνει μέσα του την παράδοση. Διαθέτει αυλή, που χρησιμεύει στις δημόσιες στιγμές των ηρώων, αλλά και εσωτερικούς χώρους, στους οποίους μπορεί κανείς να κρυφοκοιτάξει και να δει και τις μυστικές – ιδιωτικές τους στιγμές. Η όψη του μοιάζει με παλάτι, αλλά παραπέμπει και σε τάφο, σε φυλακή. Φυλακισμένοι, λοιπόν, οι ήρωες μέσα στα πάθη τους και στα αισθήματά τους, παλεύουν και αυτοί, όπως και εμείς, να καταλάβουν.
Πώς χάνονται οι ήρωες στο «σκοτάδι της πλάνης»;
“Το κακό φαίνεται για καλό σε όποιον ο θεός σέρνει τη σκέψη του στο σκοτάδι της πλάνης”, λέει ο Χορός στο έργο. Το σκοτάδι της πλάνης έχει να κάνει με την ανθρώπινη αλαζονεία και τον εγωισμό. Οι άνθρωποι, κυριευμένοι από τα πάθη τους, χάνουν το μέτρο και ξεχνούν ότι οι αισθήσεις τους και η σκέψη τους δεν επαρκούν, για να κατανοήσουν ολόκληρο το σύμπαν.
Γίνονται απόλυτοι και αμετακίνητοι και, έτσι, δεν είναι σε θέση να ακούσουν κανέναν αντίλογο. Συνδιαλέγονται μεταξύ τους, όμως ο διάλογός τους είναι διάλογος κωφών, γιατί κανείς δεν μπορεί να μπει πραγματικά στη θέση του αλλού. Κυριευμένος από το σκοτάδι της πλάνης, ο άνθρωπος μπορεί να υπερβαίνει τον εαυτό του, χάνει, όμως, τη φρόνηση και, συχνά, αυταπατάται.
Ποιους προβληματισμούς εγείρει στον σύγχρονο άνθρωπο η ιστορία της Αντιγόνης;
Για μένα, το έργο αυτό μιλάει πολύ στο σήμερα. Σήμερα, που τίποτα γύρω μας δε λειτουργεί, έχει έρθει η στιγμή να επανατοποθετηθούμε, να θυμηθούμε αξίες, όπως η πίστη, η αγάπη, η αφοσίωση, η θυσία, η αντίσταση. Επίσης, να θυμηθούμε την ατομική και τη συλλογική ευθύνη, τον σεβασμό του ενός στον άλλον, το μέτρο. Ο κόσμος πάει μπροστά με “Αντιγόνες” που, σαν ταραγμένες θάλασσες, μάχονται για αυτό που πιστεύουν. Όμως, για μένα, η πιο όμορφη φράση στο έργο λέγεται από τον Αίμωνα: “το σημαντικό είναι να γεννηθεί ένας άνθρωπος, που με γνώση όλα να τα πονάει”.
Πιστεύετε στη μοίρα;
Πιστεύω περισσότερο στην τύχη. Γι’ αυτό και πάντα, στα γενέθλια, εύχομαι: να ’σαι γερός, ευτυχισμένος, τυχερός! Γιατί, όπως λέει χαριτολογώντας και ο πατέρας μου: “και αυτοί που πήγαν στον Τιτανικό γεροί και ευτυχισμένοι ήταν, τυχεροί δεν ήταν!”.
Πέρα από την πλάκα όμως, δεν πιστεύω τόσο στη μοίρα, με την έννοια ότι τα πράγματα είναι προδιαγεγραμμένα δηλαδή. Κάτι τέτοιο φοβάμαι θα με έκανε αδρανή και παθητική και εγώ, γενικά, είμαι από τους ανθρώπους, που προσπαθώ πολύ στη ζωή μου. Για τις σχέσεις, για τη δουλειά. Προσπαθώ για όλα πολύ, ίσως και περισσότερο από ό,τι θα έπρεπε, σκέφτομαι καμία φορά! Πιστεύω, όμως, στην τύχη, στο ότι δηλαδή μπορεί να είσαι στο σωστό μέρος, τη σωστή στιγμή και μια γνωριμία με έναν άνθρωπο ή μια τυχαία ευκαιρία να σου αλλάξουν τη ζωή. Με τέτοιον τρόπο, νιώθω ότι έχω υπάρξει τυχερή και αισθάνομαι ευγνωμοσύνη.
Επίσης, πιστεύω και στη δύναμη του χαρακτήρα και της φύσης των ανθρώπων. Με την έννοια, δηλαδή, ότι ο χαρακτήρας σου πάντα προς κάπου σε πάει. Αυτός καθορίζει τα ναι και τα όχι που θα πεις, τον τρόπο που θα διαχειριστείς μια ευκαιρία. Με έναν τρόπο, νιώθω ότι τα πράγματα είναι μέχρι ενός σημείου στα χέρια μας. Βέβαια, όπως λέει και η Λυδία Φωτοπούλου, ως μια σοφή ύπαρξη που ερμηνεύει τον Χορό στην παράσταση: “σε όλα βρίσκει μια διέξοδο ο τετραπέρατος άνθρωπος, μόνο από τον Άδη δεν έχει τρόπο να ξεφύγει”. Και αυτό είναι καλό να το θυμόμαστε που και που, κυρίως, όταν μας πιάνει η παντοδυναμία μας και νομίζουμε ότι ελέγχουμε τα πάντα.
Έτσι όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα στη χώρα μας, στο σκοτάδι ποιας πλάνης θεωρείτε ότι έχουμε πέσει;
Νιώθω ότι, τα προηγούμενα χρόνια, χαθήκαμε μέσα σε μια αλαζονεία και μια παντοδυναμία. Κλειστήκαμε στους εαυτούς μας και νομίζαμε ότι είμαστε οι καλύτεροι, ότι είμαστε δυνατοί και αυτάρκεις. Ξεχάσαμε την αλληλεγγύη, τον σεβασμό του ενός στον άλλο.
Τώρα, η κρίση σαν να μας ταρακουνάει και να μας αναγκάζει να επαναπροσδιορίσουμε τις αρχές και τις αξίες μας. Θέλει πολύ κόπο, για να αλλάξουμε τις νοοτροπίες που συνηθίσαμε, αλλά, ίσως τώρα, να έχουμε μια ευκαιρία να δούμε τα πράγματα, να δούμε ο ένας τον άλλον πιο καθαρά. Αν καταφέρουμε να επιβιώσουμε από όλο αυτό που περνάμε, αν δε μας καταπιεί η φτώχεια, η οργή και ο φόβος, νομίζω σίγουρα θα βγούμε πιο ανθρώπινοι και ειλικρινείς.
Βλέπετε κάποιο φως στην άκρη του τούνελ;
Ένα αχνό σκοτεινό φως. Πρέπει να βλέπω, για να μπορώ να ξυπνάω το πρωί. Χωρίς ελπίδα, τί;
Ταυτότητα παράστασης
Μετάφραση: Νίκος Παναγιωτόπουλος, σκηνοθεσία: Νατάσα Τριανταφύλλη, πρωτότυπη μουσική για την παράσταση: Monika, κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη, σκηνικός χώρος: Ιωάννα Τσάμη – Νατάσα Τριανταφύλλη, φωτισμοί: Scott Bolman, hair styling: Γιώργος Καμπούρης, σχεδιασμός μακιγιάζ: Πάνος Κονδύλης 134FxLabo, βοηθός σκηνοθέτη: Σοφία Ίτο, παραγωγή: Γιώργος Λυκιαρδόπουλος – Εταιρεία Λυκόφως ΑΜΚΕ σε συμπαραγωγή με το Φεστιβάλ Αθηνών. Παίζουν: Αντιγόνη: Λένα Παπαληγούρα, Κρέων: Λάζαρος Γεωργακόπουλος, Ισμήνη: Βίκυ Παπαδοπούλου, Φύλακας: Χρήστος Σαπουντζής, Αίμονας: Ορφέας Αυγουστίδης, Χορός/Τειρεσίας/Ευρυδίκη: Λυδία Φωτοπούλου.
Πληροφορίες
Μουσείο Μπενάκη – Αίθριο, Πειραιώς 138 – Αθήνα, τηλ.: 210 3453111. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Τετάρτη, Πέμπτη, Κυριακή: 21.30, Παρασκευή, Σάββατο: 22.00. Διάρκεια παράστασης: 90 λεπτά. Τιμή εισιτηρίου: 14 ευρώ.
Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]