Είναι η Τουρκία σε θέση να σταματήσει τη συριακή στρατιωτική μηχανή; Αυτό είναι το ερώτημα που θέτουν οι σύμμαχοι της Αγκυρας, η οποία πολλαπλασιάζει τις πρωτοβουλίες της προσπαθώντας να μη θέσει σε κίνδυνο την ισορροπία στην εξωτερική της πολιτική. Ενώ εδώ και μερικά χρόνια είχε πραγματοποιήσει μια αξιοσημείωτη επιστροφή στη Μέση Ανατολή με τα σύγχρονα μέσα μιας ήπιας ισχύος (soft power), δυσκολεύεται τώρα να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της αραβικής άνοιξης.
Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, οι τουρκοσυριακές σχέσεις έχουν γνωρίσει εντυπωσιακά σκαμπανεβάσματα. Oπως επισημαίνει στη «Φιγκαρό» η Ντοροτέ Σμιντ, υπεύθυνη για τη σύγχρονη Τουρκία στο Γαλλικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων (Ifri), οι δύο χώρες έφτασαν στο χείλος του πολέμου το 1998, όταν η Συρία υποστήριζε το ΡΚΚ. Η ψυχρή ειρήνη που ακολούθησε δοκιμαζόταν κάθε τόσο από τις αντιπαραθέσεις για τους πόρους του Ευφράτη και το καθεστώς της Αλεξανδρέτας/Χατάι.
Η κατάσταση άρχισε να εκτονώνεται, όταν στην Τουρκία ανέλαβε την εξουσία το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ). Οι δύο χώρες υπέγραψαν το 2004 μια συμφωνία ελευθέρων συναλλαγών, με βάση την οποία καταργήθηκε η βίζα και δημιουργήθηκαν αρκετοί δίαυλοι συνεργασίας. Η Τουρκία ανέλαβε το ρόλο του «μεγάλου αδελφού», που θα βοηθούσε την περιθωριοποιημένη Συρία να επιστρέψει στην περιφερειακή σκηνή. Και η Συρία θα γινόταν το σύμβολο την αναθέρμανσης των τουρκοαραβικών σχέσεων και θα πρόσφερε στις τουρκικές επιχειρήσεις ένα χώρο οικονομικής επέκτασης και μια νέα πρόσβαση στο Ιράκ.
Το 2011, ο άνεμος των αραβικών εξεγέρσεων έφτασε στη Συρία και σηματοδότησε μια καινούργια φάση. Η Τουρκία υποδέχθηκε στο έδαφός της τα κινήματα της αντιπολίτευσης, και στη συνέχεια τον ελεύθερο συριακό στρατό, καταδίκασε την καταστολή και το φθινόπωρο κάλεσε τον Μπασάρ ελ-Ασαντ να παραιτηθεί. Φάνηκε έτσι να επενδύει στην πτώση του δικτάτορα και να επανορθώνει για τον λανθασμένο τρόπο με τον οποίο είχε αντιμετωπίσει αρχικά τα γεγονότα στη Λιβύη. Ομως το καθεστώς της Δαμασκού αντιστάθηκε και η καταστολή επεκτάθηκε. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης, και των προνομιακών σχέσεων που είχε μέχρι τότε με τη Δαμασκό, η Τουρκία βρέθηκε εκ των πραγμάτων αναμιγμένη στο συριακό δράμα.
Καθώς μοιράζεται με τη Συρία σύνορα 900 χιλιομέτρων, η Τουρκία φοβάται μια εισροή προσφύγων. Ηδη έχουν καταφύγει στο τουρκικό έδαφος 20.000 σύροι πρόσφυγες και στις 9 Απριλίου οι συριακές δυνάμεις έπληξαν για πρώτη φορά έναν προσφυγικό καταυλισμό. Το εθνοτικό μωσαϊκό στα σύνορα πολλαπλασιάζει τους κινδύνους: Αραβες, Τούρκοι, Κούρδοι, Σουνίτες και Αλεβίτες συνωστίζονται σ' έναν περιορισμένο χώρο και το κουρδικό ζήτημα απειλεί να εκραγεί ανά πάσα στιγμή. Σε μια περίοδο που ο τουρκικός στρατός προσπαθεί να εξουδετερώσει τις βάσεις του ΡΚΚ στο ιρακινό Κουρδιστάν, ο Ασαντ απειλεί να συγκροτήσει μια νέα τακτική συμμαχία με τους Κούρδους. Ο πολέμαρχος Μουράτ Καραγιλάν ανακοίνωσε ότι αν ο τουρκικός στρατός εισβάλει στη Συρία, θα μετατρέψει όλες τις κουρδικές περιοχές σε πεδία της μάχης.
Από περιφερειακή άποψη, η συριακή εξίσωση είναι ένας πονοκέφαλος: η Ουάσινγκτον υπολογίζει στην αποφασιστικότητα των Τούρκων απέναντι στον Ασαντ και το AKP θα ήταν ευχαριστημένο με την ανάληψη της εξουσίας στη Δαμασκό από ένα κόμμα με περισσότερο ισλαμικό χαρακτήρα. Ομως η Τουρκία δεν θέλει να αποξενωθεί ούτε από το Ιράν ούτε από τη Ρωσία, που υποστηρίζει τον Ασαντ. Οι δύο αυτές χώρες προμηθεύουν την Τουρκία με το 85% του φυσικού της αερίου. Και οι μάχες στη Συρία κλείνουν τους δρόμους προς το Ιράκ, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα να πλήττεται η οικονομία της νοτιοανατολικής Τουρκίας.
Είναι έτσι φανερό καθημερινά ότι η Τουρκία προσπαθεί πάνω απ' όλα να περιορίσει τις απώλειες. Προτεραιότητα έχει γι' αυτήν ο έλεγχος του εδάφους της και των πολιτών της. Η σύλληψη δύο τούρκων δημοσιογράφων ως ομήρων στη Συρία τον περασμένο μήνα ανέβασε την ένταση. Και οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες, όπως και ο στρατός, έχουν πάντα έμμονη ιδέα με τον κουρδικό κίνδυνο.
Η Τουρκία προσπαθεί έτσι να λειτουργήσει σε πολυμερές επίπεδο. Υποστηρίζει τις πρωτοβουλίες του Αραβικού Συνδέσμου, καλεί τον ΟΗΕ να παρέμβει και φιλοξενεί στο έδαφός της τις συνεδριάσεις των Φίλων της Συρίας. Ο τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ Ερντογάν, που η υγεία του δεν είναι καλή, καταγγέλλει τις μαζικές εκτελέσεις στη Συρία, αλλά ανησυχεί για τις επιπτώσεις της συριακής τραγωδίας στη χώρα του.
Πηγή: Le Figaro, ΑΠΕ-ΜΠΕ