Η αποφασιστικότητα δεν είναι ο μοναδικός καθοριστικός παράγοντας. Oι κυβερνήσεις θα πρέπει να διαθέτουν και την απαραίτητη ικανότητα για να αντιστρέψουν την κατάσταση όταν το αποφασίσουν.
Του Μοχάμεντ Α. Ελ-Εριάν*
Εύκολα μπορεί να βρει κανείς μεταφορές για να περιγράψει την κρίση στην Ευρώπη που συνεχώς επιδεινώνεται. Για κάποιους, η ευρωζώνη βρίσκεται στο παρά πέντε, για άλλους μοιάζει με ένα αυτοκίνητο που κατευθύνεται ολοταχώς στο χείλος του γκρεμού. Όλοι, όμως, συμφωνούν ότι η Ευρώπη πλησιάζει σε ένα από τα πιο επικίνδυνα σημεία καμπής της ιστορίας της.
Οι αισιόδοξοι - ευτυχώς έχουν απομείνει κάποιοι, στην Ευρώπη κατά κύριο λόγο- πιστεύουν ότι, όταν οι συνθήκες γίνουν πράγματι κρίσιμες, οι πολιτικοί ηγέτες θα αντιστρέψουν την κατάσταση και θα επαναφέρουν την Ευρώπη στο δρόμο της οικονομικής ανάπτυξης, της δημιουργίας θέσεων εργασίας και της οικονομικής σταθερότητας. Οι απαισιόδοξοι, από την άλλη, ενισχύονται τόσο σε αριθμό όσο και σε επιρροή. Την οικονομική αναταραχή επιδεινώνει η δυσλειτουργία σε πολιτικό επίπεδο, με αποτέλεσμα οι σχεδιαστικές αδυναμίες της ευρωζώνης να μεγεθύνονται.
Βέβαια, ποιος θα έχει δίκιο τελικά θα εξαρτηθεί από τη βούληση των κυβερνήσεων να λάβουν τις δύσκολες αποφάσεις που απαιτούνται, με συντονισμένο και συγχρονισμένο τρόπο. Η αποφασιστικότητα, όμως, δεν είναι ο μοναδικός καθοριστικός παράγοντας: οι κυβερνήσεις θα πρέπει να διαθέτουν και την απαραίτητη ικανότητα για να αντιστρέψουν την κατάσταση όταν το αποφασίσουν. Εξαιτίας των ατέλειωτων καθυστερήσεων, οι προκλήσεις γίνονται πιο τρομαχτικές και το αποτέλεσμα πιο αβέβαιο.
Οι έμπειροι παρατηρητές μάς θυμίζουν ότι οι κρίσεις - και όχι το όραμα- έχουν αποδειχθεί ιστορικά ότι αποτελούν την κινητήρια δύναμη στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Πρόκειται για μια διαδρομή πολλών δεκαετιών με αφετηρία την επιθυμία διασφάλισης της μακροχρόνιας ειρήνης και ευημερίας σε μια από τις πιο βίαιες περιοχές του κόσμου και τόπο φριχτών δεινών για τον άνθρωπο. Εξάλλου, η Ευρωπαϊκή Ένωση (συμπεριλαμβανομένων των 17 μελών της ευρωζώνης) εξακολουθεί να αποτελεί μια σύμπραξη κρατών μελών με αξιοσημείωτες αποκλίσεις σε οικονομικό, χρηματοοικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Οι διαφορές νοοτροπίας εξακολουθούν να υπάρχουν, ενώ οι πολιτικοί κύκλοι κάθε άλλο παρά συγχρονισμένοι είναι. Οι υπερβολικά πολλοί περιφερειακοί μηχανισμοί διακυβέρνησης - με λαμπρή εξαίρεση την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα- στερούνται επαρκούς επιρροής, αξιοπιστίας και, κατά συνέπεια, αποτελεσματικότητας.
Με τον τρόπο που λειτουργεί, αυτή η ομαδοποίηση είναι επιρρεπής σε συνεχείς αντιπαραθέσεις, διασπαστικές νοοτροπίες και διαφωνίες για το μέλλον της ένωσης. Έτσι, τις καλές εποχές, η πορεία προς μια ουσιαστική οικονομική και πολιτική ενοποίηση μπορεί να είναι βασανιστικά αργή. Όταν, όμως, προκύψει μια κρίση, όλο το σκηνικό, όμως, μπορεί να αλλάξει ραγδαία, ιδίως εάν απειλεί την ακεραιότητα του ευρωπαϊκού εγχειρήματος.
Σε αυτή τη φάση βρίσκεται σήμερα η ευρωζώνη. Η κρίση χρέους που ξέσπασε στην Ελλάδα - στην απομακρυσμένη περιφέρεια της ευρωζώνης- εξαπλώθηκε με μεγάλη ορμή προς τον ευρωπαϊκό πυρήνα, με τόση ορμή που απειλεί την ίδια την επιβίωση της ευρωζώνης.
Όσο περισσότερο καθυστερεί η δρομολόγηση των αναγκαίων πολιτικών, τόσο μεγαλύτερο είναι το εύρος των ερωτημάτων που τίθενται σχετικά με το μέλλον της Ευρώπης. Η επιβίωση της 17μελούς νομισματικής ένωσης δεν θεωρείται πλέον δεδομένη. Οι συζητήσεις για το ενδεχόμενο εξόδου κάποιων μελών από την ευρωζώνη - ξεκινώντας από την Ελλάδα με το λεγόμενο «Grexit»- είναι πλέον ανεξέλεγκτες. Μόνο οι σκληροπυρηνικοί ιδεαλιστές αψηφούν τον αυξανόμενο κίνδυνο ολικής διάλυσης της ευρωζώνης.
Παρ' όλα αυτά, πολλοί βετεράνοι του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ενοποίησης διακρίνουν μια αχτίδα φωτός να διαπερνά τα μαύρα σύννεφα που συνεχώς πυκνώνουν πάνω από την Ευρώπη. Όπως υποστηρίζουν, μόνο μπροστά σε μια κρίση θα σταματήσουν οι πολιτικοί να χρονοτριβούν και θα δρομολογήσουν αντ' αυτού τις πολιτικές - για μεγαλύτερη δημοσιονομική, τραπεζική και πολιτική ενοποίηση- οι οποίες, σε συνδυασμό με τη νομισματική πολιτική, θα διασφαλίσουν ότι η ευρωζώνη θα συνεχίζει να στηρίζεται σε μια σταθερή και βιώσιμη πλατφόρμα με τέσσερα πόδια.
Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη οπτική, όταν η σταγόνα ξεχειλίσει το ποτήρι, οι πολιτικοί ηγέτες θα κάνουν ό,τι είναι απαραίτητο, αποδεικνύοντας ότι διαθέτουν τη βούληση. Επίσης, οι υπέρμαχοι αυτής της άποψης υποθέτουν ότι πολιτικοί έχουν και τις δυνατότητες να το κάνουν, το οποίο σημαίνει ότι διαθέτουν και την ικανότητα. Καθώς ο χρόνος περνάει, όμως, επικρατεί ολοένα εντονότερη ανησυχία σχετικά με το δεύτερο σκέλος, αυτό της ικανότητας.
Σήμερα η ευρωζώνη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια πρωτοφανή απόρριψη - σε οικονομικό, χρηματοοικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο- από τους πολίτες ολοένα περισσότερων κρατών. Όσο περισσότερο συνεχίζεται αυτή η κατάσταση, τόσο πιο δύσκολο θα είναι για τους πολιτικούς να κρατήσουν τη μοίρα των χωρών τους στα χέρια τους, καθώς και τον έλεγχο του συλλογικού ευρωπαϊκού εγχειρήματος.
Η δραστηριότητα του ιδιωτικού τομέα επιβραδύνεται ενώ ειδικότερα στην Ελλάδα, την πιο ευάλωτη οικονομία της ευρωζώνης, πλησιάζει σε τέλμα. Εκτός από την Ελλάδα, μαζικές αναλήψεις από τις τράπεζες σημειώνονται και σε άλλες χώρες, καθώς οι καταθέτες έχουν αρχίσει να μεταφέρουν τις αποταμιεύσεις τους στην ισχυρότερη οικονομία της ευρωζώνης, τη Γερμανία, καθώς σε άλλα επενδυτικά καταφύγια, όπως η Ελβετία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Παράλληλα, οι διεθνείς επενδυτές εγκαταλείπουν μαζικά την ευρωζώνη, μετακυλίοντας τις υποχρεώσεις των κρατών στους φορολογούμενους και στον ισολογισμό της ΕΚΤ.
Δεν είναι να απορεί κανείς που σε ολοένα περισσότερες χώρες παρατηρείται κοινωνική αναταραχή. Επίσης, δεν είναι άξιον απορίας που στις τελευταίες εκλογικές, στα δύο τρίτα των κρατών της ευρωζώνης οι ψηφοφόροι ανέτρεψαν τους κυβερνώντες.
Όλα τα παραπάνω υπονομεύουν την αποτελεσματικότητα των κυβερνητικών πολιτικών, μειώνουν την αξιοπιστία τους και φράσσουν τα κανάλια προς την οικονομία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να είναι ακόμη πιο δύσκολο να αντισταθμιστούν οι επιπτώσεις από την απόσυρση των κεφαλαίων και τη μείωση των δαπανών. Έτσι, τα οικονομικά και χρηματοοικονομικά συστήματα της Ευρώπης που στηρίζονται τις αγορές -τα οποία μέχρι πρόσφατα ήταν πηγή σημαντικής δύναμης- χάνουν τη δυναμική τους.
Και εγώ, επίσης, είμαι λάτρης των μεταφορών. Στη διάρκεια ενός ταξιδιού στην Ηπειρωτική Ευρώπη την περασμένη εβδομάδα, άκουσα μια μεταφορά που εξηγεί πολύ εύστοχα τον βασικό παράγοντα δυναμικής της σημερινής Ευρώπης.
Οι ηγέτες της ευρωζώνης βρίσκονται σε μια σχεδία και πλησιάζουν έναν επικίνδυνο καταρράχτη. Όσο περισσότερο καθυστερούν, τόσο αυξάνεται η ταχύτητα της σχεδίας. Οπότε το αποτέλεσμα δεν εξαρτάται πλέον μόνο από τη διάθεσή τους να συνεργαστούν και να κυβερνήσουν με ασφάλεια τη σχεδία, αλλά και από την ικανότητά τους να το πράξουν εν μέσω έντονων φυσικών φαινομένων, τα οποία είναι ολοένα πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν.
Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο. Η τρέχουσα κρίση μπορεί όντως τελικά να κάμψει την έμφυτη τάση των ηγετών της ευρωζώνης να αντιστέκονται σε κάθε είδους συμβιβασμό, συνεργασία και κοινή δράση. Όσο περισσότερο, όμως, χρονοτριβούν εξαιτίας των διαφωνιών και των δισταγμών τους, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος να κερδίσουν σε αποφασιστικότητα αλλά να χάσουν σε ικανότητα.
*Ο Μοχάμεντ Α. Ελ-Εριάν είναι διευθύνων σύμβουλος και συνδιευθυντής Επενδύσεων της PIMCO. Έχει εργαστεί στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την εταιρεία Harvard Management Company, η οποία διαχειρίζεται τους πόρους του Πανεπιστήμιου Χάρβαρντ.
Copyright: Project Syndicate, 2012