Τον περασμένο μήνα, το θέαμα των ακτιβιστών που ανέβηκαν στη ρωσική εξέδρα γεώτρησης Πριραζλόμναγια έφερε και πάλι στο προσκήνιο την Αρκτική ως πεδίο πολιτικών αντιπαραθέσεων. Η ενέργεια αυτή συνέπεσε με τη δημοσιοποίηση μιας έκθεσης του Εθνικού Κέντρου Δεδομένων για το Χιόνι και τον Πάγο, στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, σύμφωνα με την οποία ο πάγος της Αρκτικής έχει φτάσει στα χαμηλότερα επίπεδα από τότε που ξεκίνησαν οι μετρήσεις, το 1979. Ορισμένοι επιστήμονες εκτιμούν ότι μέχρι το 2030 ο πλανήτης θα γνωρίσει το πρώτο καλοκαίρι χωρίς πάγους.
Το προηγούμενο ρεκόρ σημειώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2007, λίγο αφού ρώσοι επιστήμονες είχαν ολοκληρώσει την πρώτη επανδρωμένη κάθοδο κάτω από τον Βόρειο Πόλο και είχαν τοποθετήσει μια ρωσική σημασία στον πυθμένα της Αρκτικής. Άλλες χώρες της περιοχής καταδίκασαν τη ρωσική πρωτοβουλία και ετοιμάστηκαν να διεκδικήσουν το δικό τους μερίδιο στην Αρκτική.
Μια Αρκτική χωρίς πάγους υπόσχεται μεγάλα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, ενώ μπορεί να περιορίσει και τη διαδρομή μεταξύ Ρότερνταμ και Γιοκοχάμα κατά 4.450 μίλια. Όμως η ισχύουσα νομοθεσία για τη διευκόλυνση της διεθνούς συνεργασίας είναι αδύναμη και υπονομεύεται ακόμη περισσότερο από τις μονομερείς ενέργειες χωρών της Αρκτικής.
Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας επιτρέπει στις χώρες να επεκτείνουν το έδαφός τους πέρα από τα 200 ναυτικά μίλια κατά μήκος μιας «φυσικής επέκτασης» της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας τους. Τα πέντε αρκτικά κράτη –Ρωσία, ΗΠΑ, Καναδάς, Νορβηγία και Δανία– έχουν δέκα χρόνια από τη στιγμή που επικυρώνουν τη σύμβαση για να παρουσιάσουν τις διεκδικήσεις τους. Η Ρωσία επικύρωσε τη σύμβαση το 1997. Οι Ηνωμένες Πολιτείες την υπέγραψαν, αλλά δεν την έχουν επικυρώσει ακόμη.
Η Επιτροπή για τα Ορια της Υφαλοκρηπίδας είναι αρμόδια για την εξέταση των σχετικών διεκδικήσεων, αλλά το χρονοδιάγραμμα του μηχανισμού αυτού είναι αόριστο. Το 2001, η Ρωσία διεκδίκησε την οροσειρά του Μεντελέεβ και Λομονόσοφ, αλλά η Επιτροπή ζήτησε περισσότερα στοιχεία. Η εδαφική αυτή ασάφεια μπορεί να συνεχιστεί για πολλές δεκαετίες.
Η Ρωσία δεν είναι η μόνη χώρα που έχει διεκδικήσεις προς βορρά. Η Δανία έχει παρουσιάσει επιστημονικά στοιχεία που στηρίζουν τις διεκδικήσεις της σε αρκτικό έδαφος που περιλαμβάνει τον Βόρειο Πόλο. Η νορβηγική Statoil ανακοίνωσε σχέδια να πραγματοποιήσει γεωτρήσεις στη Θάλασσα Μπάρεντς το 2013.
Ακόμη και χώρες που δεν συνορεύουν με την Αρκτική αρχίζουν να έχουν διεκδικήσεις. Το κινεζικό παγοθραυστικό Xuelong έφτασε τον περασμένο μήνα στην Ισλανδία και ήταν το πρώτο κινεζικό πλοίο που διέσχισε τον Αρκτικό Ωκεανό. Τόσο η Κίνα όσο και η Ευρωπαϊκή Ενωση επιδιώκουν να αποκτήσουν καθεστώς παρατηρητή στο Αρκτικό Συμβούλιο, ένα διακυβερνητικό φόρουμ στο οποίο συμμετέχουν σήμερα τα πέντε αρκτικά κράτη, η Φινλανδία, η Ισλανδία και η Σουηδία.
Η δραστηριότητα στην εύθραυστη αυτή περιοχή έχει αυξηθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία. Κάθε αρκτικό κράτος έχει επεξεργαστεί ένα σχέδιο για τη στρατιωτική του παρουσία. Το ρωσικό σχέδιο «Αρκτική 2020» προβλέπει 44 δισεκατομμύρια δολάρια για εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου, αλλά και για την αποστολή μιας στρατιωτικής δύναμης στην περιοχή. Η καναδική «Βόρεια Στρατηγική» προβλέπει 2,92 δισεκατομμύρια δολάρια για οχήματα παντός εδάφους και 680 εκατομμύρια δολάρια για ένα νέο παγοθραυστικό.
Το 2009, η Νορβηγία έγινε η πρώτη χώρα της Αρκτικής που απέκτησε μια βάση βορείως του Αρκτικού Κύκλου, όπου έχουν ήδη πραγματοποιηθεί διάφορα γυμνάσια του ΝΑΤΟ. Ακόμη κι η Δανία έχει σχέδια για την εγκατάσταση μιας Αρκτικής Στρατιωτικής Διοίκησης στο Νούουκ της Γροιλανδίας. Υπάρχουν πάντως λόγοι να αισιοδοξεί κανείς ότι δεν θα γίνει στρατιωτική αντιπαράθεση. Το 2010, η Ρωσία και η Νορβηγία διευθέτησαν τις διαφορές τους στη Θάλασσα Μπάρεντς και τον Αρκτικό Ωκεανό, χωρίζοντας τα εδάφη στη μέση. Οι ενεργειακοί όμιλοι συνεργάζονται πλέον στην περιοχή, όπως δείχνει και η κοινοπραξία μεταξύ Rosneft και Statoil.
Θα χρειαστεί χρόνος μέχρι να γίνει η Αρκτική η επόμενη ναυτιλιακή λεωφόρος ή ένας παγκόσμιος κόμβος πετρελαίου και φυσικού αερίου. Οι αρκτικές χώρες θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν αυτόν το χρόνο για να ενισχύσουν το νομικό πλαίσιο για τη διακυβέρνηση της Αρκτικής προτού η μάχη για τον Βόρειο Πόλο γίνει πραγματικά καυτή.
Πηγή: New York Times, AΠΕ-ΜΠΕ