Ενώ η Ισπανία αγωνίζεται να βγει από την ύφεση, βρίσκεται αντιμέτωπη με το σοβαρό ενδεχόμενο να διασπαστεί το πολυεθνικό της κράτος, που διαδέχθηκε τη δικτατορία του Φράνκο.
Η απόφαση της εθνικιστικής κυβέρνησης της Καταλονίας να προκηρύξει πρόωρες εκλογές τον Νοέμβριο, και στη συνέχεια να οργανώσει δημοψήφισμα, άνοιξε τον δρόμο για την απόσχιση της Καταλονίας.
Η απόφαση αυτή μπορεί στη συνέχεια να αποτελέσει προηγούμενο για τη Χώρα των Βάσκων, όπου οι αυτονομιστές θα αγωνιστούν για την πρώτη θέση απέναντι στους συστημικούς εθνικιστές στις περιφερειακές εκλογές που θα πραγματοποιηθούν τον ερχόμενο μήνα.
Ετσι, ενώ η Ισπανία αγωνίζεται να βγει από την ύφεση, βρίσκεται αντιμέτωπη με το σοβαρό ενδεχόμενο να διασπαστεί το πολυεθνικό της κράτος, που διαδέχθηκε τη δικτατορία του Φράνκο. Η κρίση της ευρωζώνης, που οδήγησε στην ανατροπή πολλών κυβερνήσεων στην περιφέρεια, απειλεί τώρα ένα ολόκληρο εθνικό κράτος. Τα ρήγματα μεταξύ Βορρά και Νότου στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ενωσης επεκτείνονται και στο εσωτερικό των κρατών-μελών.
Oταν η Σοβιετική Ενωση και ορισμένα από τα κράτη-δορυφόρους της διασπάστηκαν στα τέλη του Ψυχρού Πολέμου, οι ευρωπαίοι ηγέτες θεώρησαν ότι επρόκειτο για την άσκηση του δημοκρατικού δικαιώματος στην αυτοδιάθεση. Η ιδέα όμως ότι οι αυτονομιστικές τάσεις μπορεί να επεκταθούν και στις οργανωμένες δομές της δυτικής Ευρώπης είναι τελείως ξένη προς την ευρωπαϊκή σκέψη.
Τέτοιες τάσεις είναι γνωστό ότι υπάρχουν σε χώρες όπως η Ιταλία και το Βέλγιο, που χαρακτηρίζονται από έναν εύπορο Βορρά και ένα λιγότερο ανεπτυγμένο Νότο. Στην Ισπανία πάλι, όπου για οικονομικούς, ιστορικούς και πολιτιστικούς λόγους η βιομηχανική επανάσταση απέκτησε ρίζες πρώτα μεταξύ των Βάσκων και των Καταλανών, το «εθνικό ζήτημα» ήταν πάντα ζωντανό. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η πραγματικότητα, σημειώνει ο Ντέιβιντ Γκάρντνερ στους «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», οι πολιτικοί που ανέλαβαν τη μετάβαση στη δημοκρατία μετά τον θάνατο του Φράνκο αποκατέστησαν τα δικαιώματα των «ιστορικών εθνικιστών», δηλαδή των Βάσκων και των Καταλανών. Ταυτόχρονα, όμως, αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν αυτοδιάθεση και σε περιοχές που δεν είχαν ποτέ ζητήσει την αυτονομία τους.
Η οικονομική κρίση αποκάλυψε τα προβλήματα ορισμένων απ' αυτές τις περιοχές, όπως είναι η Βαλένθια. Υπερχρεωμένη όμως είναι και η Καταλονία, που αντιστοιχεί στο ένα πέμπτο της οικονομικής παραγωγής της Ισπανίας.
Η εθνικιστική κυβέρνηση της Καταλονίας με επικεφαλής τον Αρτούρ Μας εξελέγη για να διεκδικήσει τα ίδια δικαιώματα με τους Βάσκους, οι οποίοι εισπράττουν τους δικούς τους φόρους. Ομως ο Ραχόι, που θέλει να εκμεταλλευτεί την κρίση για να αυξήσει τον συγκεντρωτικό χαρακτήρα του κράτους, απέρριψε το αίτημα αυτό.
Οι περισσότεροι Καταλανοί θεωρούν ότι η Μαδρίτη εισπράττει μεγάλο μέρος των τοπικών εσόδων για να τα διοχετεύσει σε άλλες περιοχές. Η κραυγή της ανεξαρτησίας άρχισε έτσι να ακούγεται όλο και πιο δυνατά. Και οι τόνοι ανέβηκαν ακόμη περισσότερο όταν το συνταγματικό δικαστήριο της Μαδρίτης κατάργησε βελτιώσεις της αυτοδιάθεσης της Καταλονίας που είχαν εγκριθεί με δημοκρατικές διαδικασίες. Το ζήτημα δεν είναι μόνο οικονομικό. Η λιτότητα είναι πολιτικά τοξική και εγγενώς φυγόκεντρη.
Πίσω από όλα αυτά δεν βρίσκεται η χαλάρωση της εθνικής συνοχής λόγω της ευρωπαϊκής ενοποίησης, αλλά η προσπάθεια του Φράνκο να καταστρέψει τη βασκική και καταλανική ταυτότητα. Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση οδήγησε στην εισροή πλούτου στην Ισπανία, ο οποίος όμως μοιράστηκε με άνισo τρόπο.
Υπάρχει διέξοδος; Ο πρώην πρωθυπουργός Φελίπε Γκονθάλεθ δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ότι το Σύνταγμα πρέπει να αναμορφωθεί, ώστε να αποκτήσει έναν πιο φεντεραλιστικό χαρακτήρα. Ο βασιλιάς Χουαν Κάρλος υπενθύμισε το πνεύμα της μετάβασης στη δημοκρατία, αναφερόμενος εμμέσως στα εθνικά σύμφωνα που κατέστησαν δυνατή αυτή τη δημοκρατία. Ενας τρόπος λοιπόν να αντιμετωπιστεί η κρίση θα ήταν να συνδυαστούν αυτές οι ιδέες: να υπάρξει ένα νέο πολυμερές σύμφωνο, που θα περιλαμβάνει τους Βάσκους και τους Καταλανούς, και θα προβλέπει την αντιμετώπιση των έκτακτων οικονομικών αναγκών και τη μεταρρύθμιση του Συντάγματος σε μια πιο φεντεραλιστική κατεύθυνση. Κάτι τέτοιο βέβαια προϋποθέτει μείωση των ανισοτήτων. Κι αυτό δεν είναι βέβαιο ότι οι πρωταγωνιστές του δράματος το καταλαβαίνουν.
Πηγή: Financial Times, ΑΠΕ-ΜΠΕ