Καθώς πλησίαζε το 18ο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Λι Ουεϊντόνγκ, καθηγητής πολιτικής επιστήμης, ετοιμάστηκε να παρακολουθήσει μια μάχη εξουσίας σε μια από τις μεγαλύτερες χώρες του κόσμου.
Αντί να μείνει όμως στο Πεκίνο για να ζήσει τη μεταβίβαση της εξουσίας, ανέβηκε σε ένα αεροπλάνο και πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες. «Πιστεύω ότι η πολιτική στην Κίνα παραμένει σε προϊστορικό στάδιο», είπε στους Νιου Γιορκ Τάιμς. «Λέω συχνά, εν είδει αστείου, ότι ο κινεζικός πολιτισμός είναι ο τελευταίος προϊστορικός πολιτισμός στον κόσμο».
Με την Κίνα να βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι, πολλοί είναι εκείνοι στους κόλπους της ελίτ της χώρας που εκφράζουν αμφιβολίες για το κατά πόσον το αυταρχικό σύστημα της χώρας μπορεί να αντιμετωπίσει τις πιέσεις που δέχεται η χώρα και ο λαός της.
Οι μεταρρυθμίσεις που εφάρμοσε ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ μετά το 1978 έβγαλαν εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από τη φτώχεια και μετέτρεψαν τη χώρα στη δεύτερη οικονομία του κόσμου. Ο τρόπος, όμως, με τον οποίο η κινεζική ηγεσία διαχειρίστηκε δεκαετίες ανάπτυξης δημιούργησε τεράστια προβλήματα που πολλοί πιστεύουν ότι δεν είναι δυνατόν πλέον να παραμεριστούν.
Πολλοί από τους επικριτές του κινεζικού μοντέλου έχουν επωφεληθεί από τα οικονομικά επιτεύγματα της Κίνας. Ανάμεσά τους είναι δισεκατομμυριούχοι, διανοούμενοι και παιδιά των πρωτεργατών της επανάστασης. Το επιχείρημά τους είναι ότι το σημερινό πρόγραμμα του κόμματος δεν μπορεί να οδηγήσει την Κίνα στο δρόμο της σταθερότητας. Αυτό που χρειάζεται είναι μια ολοκληρωμένη στρατηγική για να μειωθεί ο έλεγχος που ασκεί το Κομμουνιστικό Κόμμα στην οικονομία, τη δικαιοσύνη, τα μέσα ενημέρωσης, τον στρατό, την εκπαίδευση και την καθημερινή ζωή των πολιτών.
Μόνο τότε, λένε οι επικριτές, θα μπορέσει η κυβέρνηση να αντιμετωπίσει τα σοβαρά προβλήματα της χώρας, όπως η διαφθορά, η μόλυνση του περιβάλλοντος και η γήρανση του πληθυσμού λόγω της πολιτικής του ενός παιδιού.
«Προκειμένου να οικοδομήσουμε μια πραγματική οικονομία της αγοράς, πρέπει να εφαρμόσουμε πραγματικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις», λέει ο Γιανγκ Τζισένγκ, ένας εξέχων ιστορικός της εποχής του Μάο.
Προς το παρόν, πάντως, οι ηγέτες του κόμματος δεν έχουν δώσει καμιά ένδειξη ότι σκοπεύουν να περιορίσουν έστω και κατ' ελάχιστον τον έλεγχο της κυβέρνησης.
«Δεν θα αντιγράψουμε ποτέ ένα δυτικό πολιτικό σύστημα», τόνισε την περασμένη Πέμπτη ο απερχόμενος πρόεδρος Χου Τζιντάο στην ομιλία με την οποία άνοιξε το συνέδριο του κόμματος.
Το πρόγραμμα του κόμματος, το οποίο περιέγραψε λεπτομερώς ο Χου στην ομιλία του, καταλαμβάνει 64 σελίδες και δεν προβλέπει πουθενά ότι η νέα ηγεσία θα υποστηρίξει μείζονες αλλαγές στο πολιτικό σύστημα. «Το να σπάσει σήμερα το μονοκομματικό σύστημα δεν είναι ρεαλιστικό», τονίζει ο Γιανγκ. «Θα μπορούσε όμως να νομιμοποιηθούν τάσεις μέσα στο κόμμα, που θα αντιπαρατίθεται η μία στην άλλη».
Μόνο τα τελευταία χρόνια έχει κερδίσει έδαφος στην Κίνα η ιδέα της φιλελευθεροποίησης του πολιτικού συστήματος. Πριν από αυτό, πολλοί εξήραν τον θρίαμβο του «μοντέλου της Κίνας» ή της «συναίνεσης του Πεκίνου», ενός μίγματος πολιτικού αυταρχισμού και οικονομίας της αγοράς.
Ο τρόπος όμως με τον οποίο η Κίνα διαχειρίστηκε την κρίση -με τη διοχέτευση 588 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην οικονομία και την έκρηξη του δανεισμού από κρατικές τράπεζες- οδήγησε στην κατασκευή μεγάλων έργων υποδομής που μπορεί να μη δικαιολογήσουν ποτέ το κόστος τους. Πολλοί οικονομολόγοι λένε τώρα ότι το οικονομικό μοντέλο της Κίνας, που στηρίζεται στις επενδύσεις και τις εξαγωγές, δεν είναι βιώσιμο και πρέπει να στραφεί περισσότερο στους κινέζους καταναλωτές.
Δεν θα είναι όμως εύκολο για τους νέους ηγέτες να κάνουν κάτι τέτοιο. Στον πυρήνα του σημερινού οικονομικού μοντέλου βρίσκεται το πολιτικό σύστημα, χάρις στο οποίο οι κομματικοί αξιωματούχοι και οι κρατικές υπηρεσίες αποκομίζουν τεράστια κέρδη. Κατά τη δεκαετία της διακυβέρνησης του Χου, οι σχέσεις αυτές ενισχύθηκαν.
«Αυτό που συμβαίνει σε αυτό το είδος οικονομίας είναι ότι ο πλούτος συγκεντρώνεται εκεί που βρίσκεται η εξουσία», λέει ο Γιανγκ.
Οι κανόνες είναι τόσο άδικοι για τους ιδιώτες επιχειρηματίες, ώστε ακόμη κι εκείνοι που έχουν κερδίσει από την ανάπτυξη της Κίνας καταγγέλλουν τώρα το σύστημα. «Το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι πολύ διεφθαρμένο», λέει ο Σουν Νταβού, ιδρυτής μιας αγροτικής κοινοπραξίας τροφίμων. «Η χώρα πρέπει να επιτρέψει σε ιδιωτικές τράπεζες να χρηματοδοτούν αγρότες και κατοίκους της επαρχίας».
Σύμφωνα με τον Λι, τον καθηγητή που πήγε στην Αμερική για να παρακολουθήσει τις εκλογές, «είναι πιθανό να μπει η Κίνα στον σωστό δρόμο, παραμένοντας σταθερή. Είναι όμως επίσης πιθανό να χάσει το κόμμα την ευκαιρία που του παρουσιάζεται και να οδηγήσει τη χώρα στο χάος».
Πηγή: The New York Times, ΑΠΕ-ΜΠΕ