Τα μέσα ενημέρωσης θαυμάζουν την αξιοπρέπεια και το θάρρος των Ιαπώνων απέναντι στην καταστροφή, κάνοντας συγκρίσεις με την αντίδραση που θα είχαν οι Δυτικοί σε ανάλογες καταστάσεις. Όπως επισημαίνει, όμως, ο γάλλος συγγραφέας Ζακ Λεκόμτ στη «Λιμπερασιόν», η αξιοπρεπής αυτή συμπεριφορά είναι χαρακτηριστική όλων των ανθρώπων σε καταστάσεις συλλογικής καταστροφής.
Οι επιστήμονες που ερευνούν την ανθρώπινη αντίδραση απέναντι σε καταστροφές έχουν φτάσει στο συμπέρασμα ότι η κυρίαρχη άποψη είναι μύθος. Η άποψη αυτή συμπυκνώνεται σε τρεις βασικές αντιδράσεις: γενικευμένος πανικός, αύξηση των εγωιστικών συμπτωμάτων και αίσθηση αδυναμίας εν αναμονή των σωστικών συνεργείων. Μερικές φορές, όμως, υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα ανάμεσα στις περιγραφές των μέσων ενημέρωσης και την πραγματικότητα.
Ας πάρουμε το παράδειγμα του τυφώνα Κατρίνα το 2005, μιας από τις μεγαλύτερες καταστροφές στην αμερικανική ιστορία. Πολύ γρήγορα, τα μέσα ενημέρωσης και οι αρχές μίλησαν για «πολεμική ζώνη» εξαιτίας των εγκλημάτων, των βιασμών και των λεηλασιών. Aποδείχθηκε ότι οι τρομακτικές περιγραφές που εμφανίστηκαν στα μέσα ενημέρωσης ήταν απολύτως ανακριβείς.
Καθώς οι δημοσιογράφοι είχαν περιορισμένη πρόσβαση στις πληγείσες περιοχές, χρησιμοποιούσαν δευτερογενείς ή και τριτογενείς πληροφορίες. Οταν όμως υποχώρησε η φρενίτιδα, έκαναν την αυτοκριτική τους. Για παράδειγμα, ένα μήνα μετά το πέρασμα του κυκλώνα, η «Λος Αντζελες Τάιμς» έγραψε ότι «οι βιασμοί, η βία και οι εκτιμήσεις για τους νεκρούς ήταν εσφαλμένες πληροφορίες». Ο Εντουαρντ Κόμπας, ο επικεφαλής της αστυνομίας της Νέας Ορλεάνης και ένας από τους κυριότερους πληροφοριοδότες των μέσων ενημέρωσης, αναγνώρισε ότι δεν υπήρχαν επίσημα στοιχεία για κανένα φόνο, κανένα βιασμό, καμιά σεξουαλική παρενόχληση. Ο συγκεκριμένος αξιωματούχος αναγκάστηκε λίγες ημέρες αργότερα να παραιτηθεί.
Μια ομάδα του κέντρου ερευνών για τις καταστροφές (Disaster Research Center) του πανεπιστημίου του Ντελαουέρ, που διαθέτει τα περισσότερα αρχεία στον κόσμο για την ανθρώπινη αντίδραση απέναντι στις καταστροφές, έκανε επιτόπια έρευνα. Το συμπέρασμά της ήταν ότι στη Νέα Ορλεάνη δεν κυριάρχησε η βία, αλλά ο αλτρουισμός και η αλληλεγγύη. Ακόμη, κι όταν είναι τρομοκρατημένοι, οι άνθρωποι αντιδρούν λογικά και ήρεμα.
Τα θύματα καταστροφών σπανίως χάνουν την ψυχραιμία τους. Όπως επισημαίνει ο γάλλος συγγραφέας, δεν πρέπει να συγχέεται ο φόβος και ο πανικός. Ο πανικός είναι φόβος συν απώλεια αυτοελέγχου (το να αρχίσεις να τρέχεις δεξιά κι αριστερά, να φωνάζεις χωρίς λόγο κλπ). Το να δείχνει ένα κανάλι ανθρώπους να φεύγουν από έναν τόπο καταστροφής και να το ερμηνεύει ως σημάδι πανικού είναι λάθος. Τις σπάνιες φορές που υπάρχει πανικός, είναι κάτι που αφορά λίγους, δεν είναι «μεταδοτικό» και δεν διαρκεί πολύ.
Ο όρος «πανικός» χρησιμοποιείται καμιά φορά από τους επιζώντες. Αυτό που περιγράφουν όμως είναι ένας έντονος φόβος, όχι μια ανεξέλεγκτη συμπεριφορά. «Όλα τα χρόνια που διαρκούν οι έρευνές μας, κι έχουμε εξετάσει πάνω από 700 καταστροφές, δεν θα μπορούσα να αναφέρω παρά μερικές περιθωριακές εκδηλώσεις, που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν πανικός», λέει ο Ενρίκο Καραντέλι, συνιδρυτής του ερευνητικού κέντρου.
Όπως κάνουν διάκριση μεταξύ φόβου και πανικού, οι επιστήμονες διαχωρίζουν και τη λεηλασία από την προμήθεια ειδών πρώτης ανάγκης. Οι καταστροφές δεν οδηγούν σε βίαιες και εγωιστικές συμπεριφορές, αλλά σε αλληλεγγύη. Πολλοί δεν διστάζουν να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους για να σώσουν συνανθρώπους τους, ακόμη και αγνώστους.
Πηγή: Liberation, ΑΠΕ-ΜΠΕ