Αποψη: Η Ευρώπη στο έλεος των οίκων αξιολόγησης

Tων John O΄Donnell και Marc Jones

Μόλις ένα χρόνο μετά τη δέσμευσή της να περιορίσει τη δύναμη των οίκων πιστοληπτικής αξιολόγησης, η Ευρώπη παραμένει στο έλεός τους, καθώς δυσκολεύεται να τους ρυθμίσει και οι οίκοι τηρούν άκαμπτη στάση στην κρίση χρέους της ευρωζώνης.

Οι οίκοι δεν πτοήθηκαν από την απειλή αυστηρότερων ρυθμιστικών κανόνων και προχώρησαν σε υποβάθμιση της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας. Τη Δευτέρα, η Standard & Poor΄s υποβάθμισε την Ελλάδα κατά τρεις βαθμίδες στο 'CCC', τη χαμηλότερη αξιολόγηση χώρας σε ολόκληρο τον πλανήτη και μόλις τέσσερα σκαλοπάτια πριν τη χρεοκοπία. Ο οίκος είπε ότι η περίπλοκη οικονομική και πολιτική κατάσταση σε Ελλάδα και ευρωζώνη καθιστά ολοένα και πιο δυσχερείς τις προσπάθειες διάσωσης της Ελλάδας.

Αυτή τη στιγμή και στους τρεις οίκους -S&P, Fitch και Moody΄s- παρουσιάζεται η μεγαλύτερη ευκαιρία να επηρεάσουν την Ευρώπη, καθώς ετοιμάζονται να αποφασίσουν για το δεύτερο πακέτο διάσωσης της Ελλάδας.

«Αν κοιτάξει κανείς τις αξιολογήσεις των οίκων τους τελευταίους μήνες, όταν υπήρχε όλη αυτή η εχθρότητα απέναντί τους, δεν υποχώρησαν στο παραμικρό», δήλωσε ο Sony Kapoor, ιδρυτής του ευρωπαϊκού think tank Re-define.

«Υποβάθμισαν την Πορτογαλία στην πιο ακατάλληλη στιγμή και επανειλημμένως την Ελλάδα. Αλλά δεν υπάρχει καμία πρόταση για την αντικατάστασή τους- έχουν έρθει για να μείνουν».

Οι οίκοι αξιολόγησης έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια αντικείμενο έντονης κριτικής από Ευρωπαίους πολιτικούς και αξιωματούχους, πρώτα για την καθυστερημένη αντίδρασή τους στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και στη συνέχεια για τις αλλεπάλληλες υποβαθμίσεις της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας παρά τα πακέτα διάσωσης πολλών δις ευρώ.

Οι αξιωματούχοι θεωρούν ότι οι αδικαιολόγητες υποβαθμίσεις αποσταθεροποιούν τις αγορές και υποσκάπτουν την εμπιστοσύνη των επενδυτών στα προγράμματα στήριξης, προκαλώντας άνοδο της απόδοσης των κρατικών ομολόγων των χωρών της ευρωζώνης. Ανώτατα στελέχη των κορυφαίων οίκων κλήθηκαν να εξηγήσουν στους Ευρωπαίους υπουργούς Οικονομικών τις αποφάσεις των οίκων τους.

«Πρέπει να αναρωτηθούμε σοβαρά για το ρόλο που παίζουν στην κρίση, η οποία χτυπά συγκεκριμένες χώρες της ευρωζώνης», δήλωσε στο Reuters ο Michel Barnier, ο αρμόδιος Ευρωπαίος αξιωματούχος για τη μεταρρύθμιση των χρηματοοικονομικών κανονισμών.

Πρέπει να αναρωτηθούμε αν (οι οίκοι) λαμβάνουν υπόψη τους τις προσπάθειες που καταβάλουν αυτές οι χώρες, είπε ο Barnier, προσθέτοντας ότι θα εξετάσει μήπως η ΕΕ πρέπει να επιχειρήσει να απαγορεύσει στους οίκους να δημοσιεύουν αξιολογήσεις για τις χώρες που συμμετέχουν σε προγράμματα διάσωσης.

Πέρυσι τον Ιούνιο, ο επικεφαλής του Eurogroup Jean-Claude Juncker στήριξε δημόσια τις εκκλήσεις πολιτικών για την σύσταση ευρωπαϊκού οίκου αξιολόγησης, ώστε να περιοριστεί η κυριαρχία των τριών μεγάλων οίκων.

Η Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA), που συστάθηκε φέτος με στόχο την εποπτεία των οίκων αξιολόγησης, ασκεί πιέσεις στους οίκους ώστε να δημοσιοποιούν περισσότερες λεπτομέρειες για τις μεθόδους και τα μοντέλα ανάλυσης που χρησιμοποιούν για τις αξιολογήσεις τους.

Η Κομισιόν από την άλλη επεξεργάζεται σχέδιο νόμων με στόχο να ενισχυθούν οι νομικές ευθύνες των οίκων και να περιοριστεί η δύναμή τους. Αν οι Ευρωπαίοι ηγέτες και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εγκρίνουν κάτι τέτοιο, οι νόμοι αυτοί δεν μπορούν να τεθούν σε ισχύ πριν τα τέλη του 2012.

Ακαμπτοι οι οίκοι

Μέχρι στιγμής πάντως και παρά τις απειλές, οι οίκοι αξιολόγησης δεν φαίνονται επιεικέστεροι στις αξιολογήσεις τους. Για παράδειγμα, και οι τρεις υποβάθμισαν τους τελευταίους μήνες την αξιολόγηση της Κύπρου, επικαλούμενοι την έκθεση της χώρας στην πιθανότητα εκτεταμένης αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους, παρά τις διαβεβαιώσεις της ΕΕ ότι δεν προβλέπεται κάτι τέτοιο.

Οι οίκοι γνωρίζουν ότι το κύρος τους θα πληγεί αν υπάρξουν υπόνοιες ότι υποκύπτουν σε πολιτικές πιέσεις. Και μετά την έντονη κριτική που τους έχει ασκηθεί για το ότι δεν αντιλήφθηκαν εγκαίρως το μέγεθος της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, δεν θέλουν να φανεί και πάλι ότι καθυστέρησαν να αντιδράσουν στην κρίση χρέους της ευρωζώνης.

«Η ΕΕ επιθυμεί οι οίκοι να υιοθετήσουν μια πιο αισιόδοξη στάση...αλλά τείνουν σε μεγάλο βαθμό να είναι απαισιόδοξοι», δήλωσε ο Kapoor. «Είναι παρανοϊκοί με το να μην καούν και πάλι. Το μπρα ντε φερ θα συνεχιστεί».

Στο μεταξύ, οι όποιες προσπάθειες για εποπτεία των οίκων προσκρούουν σε νομικά και πρακτικά εμπόδια. Αν και η ΕΕ εξετάζει την ιδέα να συσταθεί ένας ευρωπαϊκός οίκος αξιολόγησης, ο οποίος θα εκτιμά την φερεγγυότητα των χωρών, αποτελώντας μια εναλλακτική λύση στους υπάρχοντες οίκους, δεν είναι σαφές πώς αυτός θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί. Πολλοί πάντως εκπρόσωποι του χρηματοοικονομικού κλάδου θεωρούν ότι ένας τέτοιος οίκος θα στερείται αξιοπιστίας, καθώς οι επενδυτές θα τον θεωρούν ευάλωτο σε πολιτικές πιέσεις.

Η πρόταση σύμφωνα με την οποία οι οίκοι θα πρέπει να είναι νομικά υπόλογοι αν αποδειχθεί λανθασμένη η υποβάθμιση μιας χώρας είναι και αυτή προβληματική, καθώς οι αξιωματούχοι έχουν δώσει έναν αόριστο μόνο ορισμό στο ποια υποβάθμιση θεωρείται λανθασμένη, πράγμα που σημαίνει ότι οι οποίες αποφάσεις για την εφαρμογή του νόμου θα είναι απαραίτητα πολιτικές.

Φοβούμενοι ότι κάτι τέτοιο θα πυροδοτούσε αιτήματα αποζημιώσεων από χιλιάδες κατόχους ομολόγων, οι οίκοι αξιολόγησης απειλούν να διακόψουν την αξιολόγηση ομάδας χωρών, κίνηση που το μόνο που θα καταφέρει είναι να εντείνει την αβεβαιότητα στις αγορές.

Αλλες προτάσεις της ΕΕ στόχο έχουν να περιοριστεί η εξάρτηση του χρηματοοικονομικού συστήματος από τους οίκους: αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με τους ισχύοντες κανονισμούς, οι τράπεζες πρέπει να παραπέμπουν στις αξιολογήσεις των οίκων όταν αναφέρονται στο ρίσκο του χρέους και στο τι κεφάλαια θα πρέπει να διατηρούν ώστε να καλύψουν ενδεχόμενες ζημίες. Αλλά δεν είναι σαφές τι θα χρησιμοποιούν οι τράπεζες αντί αυτών των αξιολογήσεων.

Το πρώτο σχέδιο νόμου για τους νέους κανονισμούς δεν αναμένεται πριν τον Νοέμβριο, δήλωσε πηγή με γνώση της διαδικασίας, μήνες αργότερα σε σχέση με αυτό που περίμεναν ειδικοί ρυθμιστικών θεμάτων στις Βρυξέλλες.

Ελλάδα

Το επόμενο διάστημα η Ευρώπη θα βρεθεί στην πιο ευάλωτη θέση που έχει βρεθεί ποτέ όσον αφορά τις κρίσεις των οίκων αξιολόγησης, καθώς προσπαθεί να καταλήξει σε συμφωνία για ένα νέο σχέδιο διάσωσης της Ελλάδας που περιλαμβάνει για πρώτη φορά τη συμμετοχή ιδιωτών με την μορφή μετακύλισης των ελληνικών ομολόγων.

Οι αξιολογήσεις των οίκων για την μετακύλιση του χρέους θα είναι καθοριστικές για το εάν αυτή η μετακύλιση θα στηριχθεί από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και για το αν οι αγορές θα υποδεχτούν θετικά το πακέτο διάσωσης.

Οι αναλυτές των οίκων αξιολόγησης έχουν κρατήσει μέχρι στιγμής σκληρή στάση, λέγοντας ότι αντιμετωπίζουν την μετακύλιση ως πτώχευση, ακόμα και αν παρουσιαστεί ως εθελοντική, καθώς θα περιέχει στοιχεία εξαναγκασμού. Σε κάποιο βαθμό, οι ιδιώτες ομολογιούχοι πράγματι θα συμμετάσχουν καθώς φοβούνται τις επιπτώσεις, αν δεν συμμετάσχουν.

Αυτό δημιουργεί σημαντικά προβλήματα, καθώς ο επικεφαλής της EKT Jean-Claude Trichet επιμένει ότι δεν θα υποστηρίξει μια λύση που θα περιλαμβάνει χρεωκοπία.

Πάντως, αξιωματούχοι της ΕΕ εκτιμούν ότι το πρόβλημα θα λυθεί με μια μορφή ήπιας μετακύλισης. Ίσως με μια δέσμευση από την πλευρά των ιδιωτών επενδυτών να αγοράσουν καινούρια ομόλογα όταν λήγουν τα παλαιά. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, οι οίκοι δεν θα θέσουν την Ελλάδα σε καθεστώς «πλήρους πτώχευσης» (full default), αλλά σε «επιλεκτική» ή «περιορισμένη πτώχευση» (selective default) και θα την κρατήσουν εκεί για ένα μικρό διάστημα, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις στις αγορές.

Πριν αποφασιστεί όμως μια τέτοια κίνηση, οι αξιωματούχοι της ΕΕ θα θέλουν να εξασφαλίσουν ότι οι οίκοι αξιολόγησης ότι δεν θα κινηθούν διαφορετικά.

O Wolf Klinz, Γερμανός ευρωβουλευτής και συντάκτης έκθεσης για την αναμόρφωση των οίκων αξιολόγησης, προβλέπει ότι θα απαιτηθούν τρία περίπου χρόνια μέχρι να επιλυθούν οι δυσλειτουργίες του κλάδου. Έως τότε όμως θα έχει κριθεί η τύχη της Ελλάδας.

Πηγή: Reuters