Σύμφωνα με ένα τηλεγράφημα που διέρρευσε τον περασμένο μήνα, ο απεσταλμένος της Ευρωπαϊκής Ενωσης στην Αιθιοπία ενημέρωσε τους προϊσταμένους του ότι στη χώρα αυτή διαπράττονται καθημερινά από την κυβέρνηση παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Η Ευρωπαϊκή Ενωση πρέπει να δράσει άμεσα και αποφασιστικά», τόνισε.
Αυτό συνέβη το 2005. Ούτε η Ευρωπαϊκή Ενωση ούτε οποιαδήποτε άλλη χώρα έκανε ο,τιδήποτε. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γερμανία και η Βρετανία συνέχισαν να διοχετεύουν χρήματα στη χώρα, παρά τη σύλληψη πολιτικών της αντιπολίτευσης με την κατηγορία της προδοσίας, την παρενόχληση πολιτών σε καθημερινή βάση, τους περιορισμούς στο Internet και την παρακολούθηση των πανεπιστημίων και των χώρων δουλειάς.
Oταν τίθενται τέτοια ζητήματα στον πρωθυπουργό Μέλες Ζενάουι, η απάντησή του είναι ότι με τον λιμό που έχει ενσκήψει στο Κέρας της Αφρικής, το δικαίωμα των ανθρώπων σε τροφή, δουλειά, στέγη και την ίδια τη ζωή εξαρτάται από τη σταθερότητα του κράτους. Οποιος αμφισβητεί αυτή την αρχή είναι προδότης ή σαμποτέρ.
Εξίσου προκλητικός είναι και ο Πολ Καγκάμε, πρόεδρος της Ρουάντα όπου επίσης παραβιάζονται σε καθημερινή βάση τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όταν ρωτήθηκε σχετικά με το θέμα αυτό την περασμένη εβδομάδα στο Παρίσι, απάντησε: «Δεν ξέρω για τι πράγμα μιλάτε». Oμως αρκετοί αξιωματικοί και ηγέτες της αντιπολίτευσης έχουν πεθάνει μυστηριωδώς, ενώ άλλοι έχουν φυλακιστεί με την κατηγορία του ιστορικού αναθεωρητισμού.
Τόσο ο Ζενάουι όσο και ο Καγκάμε είναι πρώην αντάρτες που κυβερνούν τις χώρες τους με έξυπνο και αδίστακτο τρόπο, αδιαφορώντας για τις καταγγελίες της Διεθνούς Αμνηστίας ή του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Και οι δύο γνωρίζουν πώς να χειρίζονται τις ενοχές της Δύσης για το παρελθόν. Και οι δύο έχουν επίγνωση ότι μπορούν πάντα να εκβιάζουν ότι θα στραφούν προς την Κίνα.
Ο σημερινός, εκλεγμένος ηγέτης της Αφρικανικής Ενωσης -που υποτίθεται ότι αποτελεί τη συνείδηση της ηπείρου- είναι ο πρόεδρος Τεοντόρο Ομπιάνγκ της Ισημερινής Γουινέας, που επίσης κυβερνά με σιδηρά πυγμή και αδιαφορεί για την κατανομή στους πολίτες των εσόδων από το πετρέλαιο. Αυτή την εβδομάδα συναντήθηκε με τον πρόεδρο Ισαϊας Αφουέρκι της Ερυθραίας, που έχει φιμώσει τον Τύπο και έχει καταστρέψει τη νέα γενιά. Οι δυτικές κυβερνήσεις θεωρούν και τους δύο παρίες, αλλά δεν κάνουν τίποτα γι΄αυτό.
Αυτή η καταθλιπτική εικόνα δεν αφορά μόνο την Αφρική. Σύμφωνα με την οργάνωση Freedom House, που εδρεύει στη Νέα Υόρκη και παρακολουθεί την κατάσταση των πολιτικών δικαιωμάτων, οι ελευθερίες περιορίστηκαν το 2010 στον κόσμο για πέμπτη συνεχή χρονιά. Κι αυτό επισημάνθηκε πριν από την Αραβική Ανοιξη, που οδήγησε πολλά καθεστώτα της Ασίας -από το Ιράν μέχρι το Ουζμπεκιστάν και την Κίνα- να εντείνουν την καταστολή.
Οι δυτικές κυβερνήσεις δεν προωθούν πια την ιδέα ότι ορισμένα ανθρώπινα δικαιώματα, που αναφέρονται στις συνθήκες των Ηνωμένων Εθνών, έχουν οικουμενικό χαρακτήρα. Οταν στέλνουν αυτό το μήνυμα, συνήθως οι περισσότεροι αδιαφορούν.
Η βιομηχανία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ζωντανή, αλλά διχασμένη. Ενα παράδειγμα είναι η επικείμενη διάσκεψη του ΟΗΕ για τον ρατσισμό. Ο Θορ Χάλβορσεν, ιδρυτής μιας οργάνωσης που λέγεται Φόρουμ Ελευθερίας του Οσλο, χαρακτηρίζει τη διάσκεψη αυτή «τελευταία πράξη ενός κωμικοτραγικού έργου» που αποδεικνύει την υποταγή του ΟΗΕ σε δεσποτικά καθεστώτα.
Αυτή η διαφωνία για το ποια δικαιώματα έχουν μεγαλύτερη σημασία βρίσκεται σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε πριν από 20 χρόνια. Καθώς η δημοκρατική Ρωσία αναδυόταν από τη σοβιετική χρυσαλλίδα, όλοι μιλούσαν για ένα νέο δημοκρατικό χώρο που θα εκτεινόταν από το Βανκούβερ ως το Βλαδιβοστόκ. Η κυβέρνηση Κλίντον θεωρούσε τον τελικό θρίαμβο της φιλελεύθερης δημοκρατίας ζήτημα χρόνου.
Η εξέλιξη αυτή είναι εν μέρει αποτέλεσμα της αλλαγής του συσχετισμού δυνάμεων. Χώρες όπως η Βραζιλία, η Ινδία και η Νότια Αφρική μπορεί να είναι ισχυρές δημοκρατίες, αλλά εμφανίζονται απρόθυμες να συνταχθούν με τη Δύση για την υπεράσπιση φιλελεύθερων αρχών. Ακόμη και στους δυτικούς διαδρόμους εξουσίας, οι προτεραιότητες έχουν αλλάξει. Αυτό που μετράει είναι το εμπόριο με την Κίνα. Η υποστήριξη των πρώην σοβιετικών χωρών στο ζήτημα του Αφγανιστάν είναι επίσης ζωτική. Τα ανθρώπινα δικαιώματα μπορούν να περιμένουν.
Πηγή: The Economist, ΑΠΕ-ΜΠΕ