Το βίαιο τέλος του Μουαμάρ Καντάφι είναι η μία, η πιο δυσοίωνη πλευρά της αραβικής εξέγερσης. Για να υπάρχει όμως μια σφαιρική αντίληψη της κατάστασης, θα πρέπει να επισημανθούν δύο ακόμη γεγονότα που συνέβησαν αυτές τις ημέρες.
Το ένα είναι η τεράστια συμμετοχή (γύρω στο 90%) στις εκλογές που διεξήχθησαν στην Τυνησία... που γεννά ελπίδες για τη συνέχεια.
Στη Σαουδική Αραβία, αντίθετα, ο θάνατος του Πρίγκιπα Διαδόχου Σουλτάν (φωτογραφίες από την ταφή) έθεσε σε κίνηση έναν αγώνα διαδοχής που παραπέμπει στο Πολιτμπιρό της Σοβιετικής Ενωσης όταν ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ άρχισε να καταρρέει. Το μέλλον του βασιλείου βρίσκεται ουσιαστικά στα χέρια του 77χρονου υπερσυντηρητικού υπουργού Εσωτερικών Πρίγκιπα Ναγιέφ, ο οποίος αναμένεται να χριστεί Πρίγκιπας Διάδοχος και να ανεβεί στο θρόνο όταν ο επίσης ηλικιωμένος και άρρωστος Βασιλιάς Αμπντάλα εγκαταλείψει την εξουσία.
Πίσω από το προστατευτικό τείχος της πουριτανικής ουαχαμπίτικης εκδοχής του σουνιτικού ισλάμ, σημειώνει ο Ντέιβιντ Γκάρντνερ στους «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», οι Σαουδάραβες διοχετεύουν πετροδολάρια για να στρέψουν τον αραβικό ισλαμισμό προς όφελός τους.
Το θρησκευτικό μεταρρυθμιστικό κίνημα στην αραβική χερσόνησο ξεκίνησε στα μέσα του 19ου αιώνα. Η Τυνησία και η Αίγυπτος ήταν πρωταγωνιστές και τότε, όπως και τώρα. Η φυσιολογική διαδικασία οικοδόμησης κράτους διακόπηκε, όμως, από έναν αιώνα εισβολής της γαλλικής και της βρετανικής αυτοκρατορίας.
Με πρόσχημα τον παναραβικό εθνικισμό, οι στρατιωτικοποιημένες τοπικές ελίτ οικοδόμησαν κράτη εθνικής ασφαλείας που άφησαν στους αντιπάλους τους μόνο τα τζαμιά ως χώρο έκφρασης και συνάθροισης. Ο ισλαμισμός απέκτησε ένα σημαντικό χώρο στην αραβική πολιτική σκηνή ως αποτέλεσμα ενός συνδυασμού του δεσποτισμού και της δυτικής επέμβασης.
Ομως ο ισλαμισμός είναι το ένα από τα τρία φαντάσματα που καταδιώκουν το μέλλον της αραβικής δημοκρατίας. Τα άλλα δύο είναι ο σεκταρισμός και ο λαϊκισμός.
Οι ισλαμιστές έχουν να διαλέξουν ανάμεσα σε διάφορα μοντέλα. Ενα απ' αυτά είναι το ιρανικό, που δεν ασκεί όμως ιδιαίτερη απήχηση. Οι Σαουδάραβες, πάλι, μπορεί να ασκούν επιρροή με τα πετροδολάριά τους, αλλά το μοντέλο τους δεν μπορεί να αναπαραχθεί έξω από τον Κόλπο. Πιο ελκυστικό είναι το παράδειγμα της Τουρκίας, που δείχνει ότι μπορεί να συνδυαστεί ο ισλαμισμός με μια πλουραλιστική και κοσμική τάξη. Αυτό ακριβώς το μοντέλο ακολουθεί το κόμμα Ennahda, που φαίνεται να κέρδισε τις εκλογές στην Τυνησία.
Η επιτυχία όμως της δεύτερης αραβικής αφύπνισης δεν θα εξαρτηθεί μόνο από την ανάπτυξη των θεσμών, από την εγκαθίδρυση του κράτους δικαίου και από την υιοθέτηση μιας πλουραλιστικής δημοκρατικής κουλτούρας. Μεγάλο ρόλο θα παίξει και ο τρόπος με τον οποίο θα αντιμετωπιστούν οι εντάσεις μεταξύ των εθνοτήτων, των φατριών και των φυλών. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είπε τον περασμένο μήνα στους Αιγύπτιους και τους Λίβυους ότι ενώ δεν είναι κοσμικός με τη δυτική έννοια, η κοσμικότητα αποτελεί μια ασπίδα για την προστασία όλων των απόψεων. Θα μπορούσε βέβαια να εφαρμόσει αυτόν τον ορισμό και στην προστασία μειονοτήτων όπως είναι οι Κούρδοι;
Το φάσμα του λαϊκισμού εμφανίζεται, τέλος, επειδή οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις τις οποίες διαφήμιζαν οι Μουμπάρακ και οι Μπεν Αλι ήταν στην πραγματικότητα μια φάρσα. Και σ' αυτό το σημείο, πάντως, θα μπορούσαν οι Αραβες να εμπνευστούν από τη δυναμική οικονομία της Τουρκίας.
Η καλύτερη εγγύηση κατά των τριων αυτών «-ισμών», πάντως, είναι ότι οι νεαροί Αραβες που διακινδύνευσαν τη ζωή τους για να διώξουν τους δικτάτορες δεν έχουν καμιά διάθεση να τους αντικαταστήσουν με μια νέα, ισλαμική αυτή τη φορά, δικτατορία.
Πηγή: Financial Times, ΑΠΕ-ΜΠΕ