Ο αραβικός κόσμος διέρχεται μια κρίση που θυμίζει την περίοδο 1955-60, όταν η εθνικιστική επανάσταση είχε μεταμορφώσει το πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό τοπίο της περιοχής.
Τα πιο ευάλωτα καθεστώτα είναι της Δαμασκού και της Βαγδάτης, που προέρχονται από την ίδια αυταρχική ιδεολογία, το Μπάαθ.
Ούτε ο Σαντάμ Χουσεϊν στο Ιράκ ούτε ο Μπασάρ ελ-Ασαντ στη Συρία έχουν απήχηση έξω από τις αντίστοιχες κοινότητές τους, τους Σουνίτες για τον πρώτο, τους Αλαουίτες για τον δεύτερο. Ο λαϊκός χαρακτήρας του καθεστώτος είναι βέβαια μια σημαντική αξία και στις δύο χώρες. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε, όμως, ότι η Δαμασκός εξακολουθεί να οπλίζει και να χρηματοδοτεί τη Χεζμπολάχ στο Λίβανο, την ισλαμική Τζιχάντ και τη Χαμάς στην Παλαιστίνη.
Οσο για τον Σαντάμ Χουσεϊν, έχει αρχίσει να βάζει κεφάλαια του Κορανίου στις σημαίες της χώρας του και να αποθαρρύνει την εργασία των γυναικών.
Αυτές οι ηθικές ανακολουθίες, καθώς και η συνεχιζόμενη ωμότητα των μεθόδων που ακολουθούν οι κυβερνήσεις, έχουν αποξενώσει τους διανοούμενους.
Εδώ και πολύ καιρό, πολλοί από τους τελευταίους, μαζί με ιρακινούς στρατιωτικούς, έχουν διαλέξει να ακολουθήσουν το περίπου ένα εκατομμύριο των συμπατριωτών τους που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα.
Ακόμη κι αν η αμερικανική επιχείρηση αναβληθεί, πράγμα που ο καθένας θα ευχόταν, το καθεστώς του Σαντάμ θα παραμείνει πολύ ασταθές. Το ίδιο ισχύει και για τη Δαμασκό: η παλιά αλαουϊτική αστυνομικο-στρατιωτική εθνοφρουρά του Χαφέζ ελ-Ασαντ είναι πολύ δυσαρεστημένη με τα άτολμα ανοίγματα του Μπασάρ προς τη Δύση, ενώ ανησυχεί και για τον έλεγχο του Λιβάνου, τον οποίο θεωρεί ζωτικής σημασίας για το συριακό καθεστώς.
Στη Βηρυτό όμως, σημειώνει ο Αλεξάντρ Αντλέρ στο «Courrier International» φυσάει άνεμος δημοκρατικής αμφισβήτησης. Η νέα συμμαχία ανάμεσα στους Χριστιανούς, που εκπροσωπούνται από τον μαρωνίτη πατριάρχη Νασράλα Σφεϊρ, τους Δρούζους του Ουαλίντ Τζουμπλάτ και τους Σουνίτες του πρωθυπουργού Ραφίκ Χαρίρι, αφήνει μοναδικό σύμμαχο της Συρίας τον πρόεδρο Λαχούντ, ο οποίος υποστηρίζεται από την αρμενική κοινότητα, μερικούς ορθόδοξους Χριστιανούς και, κυρίως, τη σιιτική Χεζμπολάχ.
Με άλλα λόγια, έχει συγκροτηθεί στο Λίβανο μια πραγματική πλουραλιστική συμμαχία που υποστηρίζει την επιστροφή της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Η επιρροή της στη Συρία είναι ήδη καταστροφική για το καθεστώς του Ασαντ.
Ανεμος δημοκρατίας φυσάει όμως και σε μια άλλη περιοχή του αραβικού κόσμου, την Παλαιστίνη. Εξαιτίας διαφόρων πολιτιστικών δεδομένων, μεταξύ των οποίων και η εγγύτητα στο Ισραήλ, όπου ένα εκατομμύριο ισραηλινοί Αραβες ψηφίζουν διάφορα κόμματα με το σύστημα της αναλογικής, οι Παλαιστίνιοι βρίσκονται στην πρωτοπορία του πολιτικού πλουραλισμού.
Εχουν δύο κομμουνιστικά κόμματα, ένα παλιό κόμμα της εθνικιστικής αριστεράς με νασερικές ρίζες (το FPLP), ένα ισλαμικό κόμμα (τη Χαμάς) και ένα μεγάλο, καθαρά παλαιστινιακό, κόμμα του εθνικιστικού κέντρου, τη Φατάχ.
Στο κόμμα αυτό συνυπάρχουν σήμερα δύο τάσεις. Η μία τάση είναι πραγματιστική, και εκπροσωπείται από τον Αμπού Μάζεν, δεύτερο στην ιεραρχία της Παλαιστινιακής Αρχής, τον νέο υπουργό Εσωτερικών Αμπντεραζάκ Γιαχία και τον ισχυρό άνδρα της Γάζας, τον Μοχάμεντ Ντάχλαν. Η τάση αυτή, που υποστηρίζεται από την Αίγυπτο, έχει μεγάλη δύναμη στη Γάζα, όπου η αιγυπτιακή κουλτούρα παραμένει κυρίαρχη.
Απέναντι σε αυτή την τάση, ο Γιάσερ Αραφάτ, σε στρατηγική υποχώρηση, εξακολουθεί να υποστηρίζει την Τανζίμ του Μαρουάν Μπαργούτι. Ο τελευταίος είναι ο ιδρυτής των Ταξιαρχιών του Αλ-Αξα, που η δράση της είναι πλούσια σε επιθέσεις αυτοκτονίας. Η αναταραχή στο παλαιστινιακό κοινοβούλιο προαναγγέλλει κι εδώ μια δημοκρατική ανανέωση, η οποία είναι αναγκαία για την επανάληψη του διαλόγου με το ισραηλινό κράτος.
Το «παζλ» συμπληρώνεται από την Ιορδανία του βασιλιά Αμπντάλα, όπου οι εκλογές είναι αρκετά τίμιες και το κοινοβούλιο αρκετά ελεύθερο. Γνωρίζουμε ότι η Αλ-Κάιντα έχει αποπειραθεί δύο φορές να δολοφονήσει τον ηγέτη του Αμάν. Διατηρώντας στενές σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Τουρκία, έχοντας υπογράψει στο Γιοχάνεσμπουργκ μια συμφωνία με το Ισραήλ για τα νερά του Ιορδάνη, και διατηρώντας ισχυρή απήχηση στην Παλαιστινιακή Αρχή, ο βασιλιάς της Ιορδανίας έχει αποδείξει ότι το προσωπικό του θάρρος δεν υπολείπεται εκείνου του πατέρα του.
Ολα θα εξαρτηθούν όμως από τα δύο ηγεμονικά κράτη της περιοχής, την Αίγυπτο και τη Σαουδική Αραβία. Αυτοί οι δύο σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών έχουν αρχίσει να παίρνουν τις αποστάσεις τους από την Ουάσιγκτον και προσπαθούν να εκμεταλλευτούν έναν πιο μετριοπαθή ισλαμισμό. Το Κάιρο και το Ριάντ προσπαθούν να βρουν έναν τρίτο δρόμο ανάμεσα στην επιθετικότητα των εθνικιστών και στην υποταγή των δυτικόφιλων φιλελευθέρων.