Όταν ο Αρτούρο Βαλενσουέλα απευθύνθηκε στον πρόεδρο του Μεξικού σε μια συνάντηση για τη δημόσια ασφάλεια που πραγματοποιήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου στη Σιουδάδ Χουάρες, ο Φελίπε Καλντερόν είχε ήδη απολογηθεί επειδή είχε αργήσει δύο ώρες.
«Εχετε αργήσει δύο χρόνια», του είπε ο Βαλενσουέλα, ένας χειρούργος που έχει να αντιμετωπίσει δύο θύματα πυροβολισμών την ημέρα σε αυτή τη μεθοριακή πόλη που έχει μετατραπεί στη μεξικανική πρωτεύουσα του εγκλήματος. Και η κατηγορία αυτή ολοκλήρωσε την παγερή υποδοχή, της οποίας έτυχε ο μεξικανός πρόεδρος σε μια από τις σπάνιες επισκέψεις του σε αυτή την πόλη.
Η Χουάρες, που βρίσκεται στην πολιτεία Τσιουάουα, είναι μια σημαντική πόλη για τους εμπόρους ναρκωτικών καθώς αποτελεί τη δεύτερη σε μέγεθος αγορά ναρκωτικών του Μεξικού. Η γειτονική της πόλη στο Τέξας, το Ελ Πάσο, είναι κομβική οδός για τις αμερικανικές μεταφορές. Για δύο σχεδόν δεκαετίες, μια συμμορία που λεγόταν «το καρτέλ της Χουάρες» ήλεγχε το εμπόριο ναρκωτικών. Πριν από δύο χρόνια αποπειράθηκε να αναλάβει τον έλεγχο η Σιναλόα, η μεγαλύτερη συμμορία του Μεξικού. Το μακελειό που ακολούθησε ανάγκασε τον Καλντερόν να στείλει 10.000 στρατιώτες για να επιβάλουν την τάξη στην πόλη. Σύμφωνα με ορισμένους αξιωματούχους, αυτή η έκρηξη βίας αποτελεί ένδειξη ότι αποδυναμωμένες συμμορίες προσπαθούν να αρπάξουν λάφυρα που ολοένα λιγοστεύουν, άρα σύντομα θα εξαφανιστούν. Παρά την παρουσία του στρατού, όμως, οι σκοτωμοί συνεχίζονται: 2.660 άνθρωποι δολοφονήθηκαν το 2009, γεγονός που σημαίνει ότι με εξαίρεση τις πολεμικές ζώνες αυτή η πόλη είναι η φονικότερη περιοχή στον κόσμο.
Η απάθεια των κατοίκων μετατράπηκε σε οργή όταν δολοφονήθηκαν 18 νέοι σε ένα πάρτι, την 31η Ιανουαρίου. Ο Καλντερόν έκανε τα πράγματα χειρότερα, όταν χαρακτήρισε τα θύματα «γκάνγκστερ». Στην πραγματικότητα, φαίνεται πως επρόκειτο για φοιτητές που δολοφονήθηκαν επειδή τους πέρασαν γι' άλλους. Σε μια προσπάθεια να απολογηθεί, ο πρόεδρος επισκέφθηκε την πόλη για δεύτερη φορά μέσα σε μια εβδομάδα, τη 17η Φεβρουαρίου, υποσχόμενος ότι θα στείλει αστυνομικές ενισχύσεις. Κάνοντας όμως και αυτοκριτική, παραδέχθηκε ότι η επιχείρηση αυτή πρέπει να συνοδευτεί από μια μεγαλύτερη προσπάθεια να αντιμετωπιστούν τα κοινωνικά προβλήματα της πόλης. Υποσχέθηκε επενδύσεις στην υγεία, την παιδεία, τον αθλητισμό και την παιδική μέριμνα.
Τα αίτια της βίας στη Χουάρες χρονολογούνται εδώ και πολλές δεκαετίες, επισημαίνει ο Εconomist. Η Συμφωνία Ελευθέρου Εμπορίου της Βόρειας Αμερικής (NAFTA) μετέτρεψε την πόλη σε ένα ανθηρό βιομηχανικό κέντρο. Η μαζική προσφορά ανειδίκευτων θέσεων εργασίας ενθάρρυνε πολλά παιδιά να φύγουν από το σχολείο. Η ύφεση που σημειώθηκε όμως στην Αμερική έφερε ανεργία. Κάπου 80.000 νέοι άνθρωποι στη Χουάρες ούτε δουλεύουν ούτε σπουδάζουν. Οι κρατικές επενδύσεις σταμάτησαν. Τα σχολεία, τα νοσοκομεία, τα πολιτιστικά κέντρα και οι αθλητικές εγκαταστάσεις δεν αρκούν για να προσφέρουν στους νέους μια εναλλακτική λύση έναντι των ναρκωτικών.
Το κράτος και η αστυνομία είναι είτε διεφθαρμένα είτε ανίσχυρα. Το 2008, η τηλεφωνική γραμμή όπου καταγγέλλονταν εγκλήματα παγιδεύτηκε, με αποτέλεσμα οι καταδότες να δολοφονηθούν. Οι γκάνγκστερ ανάγκασαν τον αρχηγό της αστυνομίας να παραιτηθεί, απειλώντας τον ότι σε αντίθετη περίπτωση θα εκτελούσαν κάθε δύο μέρες έναν αξιωματικό του. Ο στρατός, που στην αρχή είχε γίνει δεκτός θετικά, έχασε τη λαϊκή στήριξη λόγω κατάχρησης εξουσίας. Αυτόν το μήνα έγιναν διαδηλώσεις με αίτημα την αποχώρησή του. Μια τοπική οργάνωση καταγγέλλει ότι σε 80 περιπτώσεις έγινε υπερβολική χρήση βίας, ενώ το τελευταίο 11μηνο έγιναν εκατοντάδες παράνομες έρευνες σε σπίτια.
Ο στρατός δεν μπόρεσε να αποτρέψει την κλιμάκωση των εκβιασμών και των απαγωγών. Όταν οι οικογένειες δεν μπορούν να πληρώσουν λύτρα, αναγκάζονται να δώσουν τα αυτοκίνητά τους, μερικές φορές ακόμη και τους τίτλους των σπιτιών τους. Οι επιχειρήσεις που αγνοούν τις προειδοποιήσεις στα παράθυρά τους με τις οποίες καλούνται να πληρώνουν «προστασία» παραδίδονται στις φλόγες.
Οι πολίτες ψηφίζουν με τα πόδια τους. Σύμφωνα με την αμερικανική κυβέρνηση, 100.000 άτομα έχουν περάσει τα σύνορα. Ενας ανάλογος αριθμός έχει ζητήσει καταφύγιο σε άλλες μεξικανικές πόλεις. Το 30% των επιχειρήσεων της πόλης έχει κλείσει και οι θέσεις εργασίας που έχουν χαθεί υπολογίζονται σε 100.000. «Ο πόλεμος αυτός δεν σκοτώνει απλώς ανθρώπους», λέει ο Μανουέλ ντελ Καστίγιο, εκπρόσωπος των δημοτικών αρχών. «Σκοτώνει την πόλη».
Η Χουάρες αποτελεί βέβαια την εξαίρεση, όχι τον κανόνα στο Μεξικό. Είναι όμως η πέμπτη σε μέγεθος πόλη της χώρας. Ο γολγοθάς της αντανακλά δεκαετίες παντελούς απουσίας του νόμου. Και δείχνει πόσο δύσκολο είναι να επιβληθεί η τάξη.
Πηγή: Economist, AΠΕ-ΜΠΕ