Κανείς δεν βγαίνει κερδισμένος από έναν εμπορικό πόλεμο. Οι ΗΠΑ θα έπρεπε να προσέξουν να μην ξεκινήσουν έναν τέτοιο πόλεμο εν μέσω μιας αβέβαιης παγκόσμιας ανάκαμψης.
Η διαμάχη μεταξύ της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών για τη συναλλαγματική ισοτιμία καλά κρατεί. Όταν ξέσπασε η Μεγάλη Ύφεση, πολλοί ήταν αυτοί που ανησυχούσαν ότι ο προστατευτισμός θα κάνει την εμφάνισή του, όπως και έγινε. Παρότι οι ηγέτες του G20 δήλωναν ότι έχουν πάρει το μάθημά τους από τη Μεγάλη Ύφεση, οι 17 εξ αυτών προχώρησαν σε προστατευτικά μέτρα λίγους μόνο μήνες μετά την πρώτη σύνοδο του G20 το Νοέμβριο 2008.
Πιο γνωστή είναι η ρήτρα «Buy America» (Αγοράστε Αμερική) που συμπεριέλαβε η αμερικανική κυβέρνηση στο πακέτο κινήτρων που εκπόνησε. Ο προστατευτισμός, παρΆ όλα αυτά, διατηρήθηκε σε χαμηλά επίπεδα εν μέρει χάρη στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Η επιδεινούμενη κατάσταση της οικονομίας στα ανεπτυγμένα κράτη, όμως, εμπεριέχει τον κίνδυνο νέου γύρου προστατευτισμού. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, ένας στους έξι εργαζόμενους που ψάχνει μια θέση πλήρους απασχόλησης δεν μπορεί να τη βρει.
Αυτός είναι ένας από τους κινδύνους που εμπεριέχει το ανεπαρκές πακέτο κινήτρων των ΗΠΑ, το οποίο, εκτός από την αναζωογόνηση της οικονομίας, καταρτίστηκε και για να κατευνάσει τα πνεύματα στο Κογκρέσο. Με τα ελλείμματα να έχουν φτάσει επίπεδα-ρεκόρ, το ενδεχόμενο δεύτερου πακέτου κινήτρων μοιάζει απίθανο. Ταυτόχρονα, με τα περιθώρια της νομισματικής πολιτικής να έχουν εξαντληθεί και τους «καιροσκόπους του πληθωρισμού» να διατηρούνται μετά βίας σε κάποια απόσταση, ελάχιστες ελπίδες υπάρχουν και από πλευράς νομισματικής πολιτικής. Κατά συνέπεια, ο προστατευτισμός κερδίζει έδαφος.
Το Κογκρέσο έχει ζητήσει από το Αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών να αποφανθεί κατά πόσο η Κίνα είναι «χειραγωγός ισοτιμιών» (currency manipulator). Ενώ ο Αμερικανός πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα έχει καθυστερήσει μερικούς μήνες την έκδοση της έκθεσης, η ίδια η έννοια του «χειραγωγού ισοτιμιών» χωλαίνει: όλες οι κυβερνήσεις λαμβάνουν μέτρα που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα την ισοτιμία. Μέχρι την πρόσφατη κρίση στην Ελλάδα, για παράδειγμα, οι ΗΠΑ επωφελούνταν από το φτηνό δολάριο έναντι του ευρώ. Θα έπρεπε η Ευρώπη να κατηγορήσει τις ΗΠΑ για «χειραγώγηση» της ισοτιμίας με στόχο την επέκταση των εξαγωγών εις βάρος της;
Παρότι οι Αμερικανοί πολιτικοί επικεντρώνονται στο διμερές έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου με την Κίνα –το οποίο διατηρείται επίμονα σε υψηλά επίπεδα– αυτό που έχει σημασία είναι η πολυμερής ισορροπία. Όταν η κυβέρνηση Μπους είχε αρχίζει να ζητά από το Πεκίνο να προσαρμόσει την ισοτιμία, το πολυμερές εμπορικό πλεόνασμα ήταν μικρό. Προσφάτως, όμως, η Κίνα άρχισε να παρουσιάζει ταυτόχρονα και μεγάλο πολυμερές πλεόνασμα.
Πλεόνασμα σε διμερές και πολυμερές επίπεδο παρουσιάζει και η Σαουδική Αραβία: οι Αμερικανοί ζητούν το πετρέλαιό της και οι Σαουδάραβες ζητούν λιγότερα αμερικανικά προϊόντα. Ακόμη και σε απόλυτες αξίες, το πολυμερές εμπορικό πλεόνασμα των 212 δισ. δολαρίων το 2008 στη Σαουδική Αραβία ξεπερνά κατά πολύ το πλεόνασμα της Κίνας που ανέρχεται σε 175 δισ. δολάρια. Ως ποσοστό επί του ΑΕΠ, το εμπορικό πλεόνασμα της Σαουδικής Αραβίας ισούται με 11,5% και είναι διπλάσιο από αυτό της Κίνας και θα ήταν ακόμη μεγαλύτερο χωρίς τους εξοπλισμούς που εξάγουν οι ΗΠΑ.
Με τη ζήτηση να παραμένει ασθενής σε παγκόσμιο επίπεδο, τα εμπορικά πλεονάσματα αποτελούν πρόβλημα. Το πλεόνασμα εμπορικού ισοζυγίου της Κίνας, όμως, είναι μικρότερο από το άθροισμα των πλεονασμάτων στη Γερμανία και την Ιαπωνία, ενώ ως ποσοστό του ΑΕΠ ισούται με 5% σε σύγκριση με το 5,2% της Γερμανίας.
Το εμπορικό ισοζύγιο της Κίνας, όμως, επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες πέραν των ισοτιμιών. Μια βασική παράμετρος είναι οι εθνικές αποταμιεύσεις. Το πολυμερές εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ δεν πρόκειται να μειωθεί σημαντικά, εάν δεν αυξηθούν οι αποταμιεύσεις των Αμερικανών.
Η προσαρμογή της συναλλαγματικής ισοτιμίας είναι πιθανό να δρομολογηθεί εκεί απΆ όπου οι ΗΠΑ αγοράζουν υφάσματα και ρούχα –από το Μπανγκλαντές έως τη Σρι Λάνκα, και όχι στην Κίνα. Εν τω μεταξύ, μια ενδεχόμενη ανατίμηση είναι πιθανό να επιτείνει τις ανισότητες στην Κίνα, όπου οι φτωχοί αγρότες αντιμετωπίζουν αυξανόμενο ανταγωνισμό από τους αγρότες των ΗΠΑ που λαμβάνουν γενναιόδωρες επιδοτήσεις.
Αυτή είναι η πραγματική διαστρέβλωση του εμπορίου στην παγκόσμια οικονομία, η οποία πλήττει εκατομμύρια ανθρώπους στις αναπτυσσόμενες χώρες, εξαιτίας της προσπάθειας της αμερικανικής κυβέρνησης να στηρίξει τους Αμερικανούς αγρότες, οι οποίοι είναι μεταξύ των πλουσιότερων του πλανήτη. Στη διάρκεια της κρίσης στην Ασία τα έτη 1997-1998, η σταθερότητα του γουάν έπαιξε σημαντικό ρόλο στη σταθεροποίηση της περιοχής. Η σταθερότητα του γουάν βοήθησε επίσης την περιοχή να διατηρήσει τη δυναμική της ανάπτυξη, από την οποία επωφελείται ολόκληρος ο πλανήτης.
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η Κίνα πρέπει να προσαρμόσει την ισοτιμία της για να αποτρέψει την άνοδο του πληθωρισμού ή τις φούσκες. Ο πληθωρισμός διατηρείται σε χαμηλά επίπεδα αλλά, πέραν αυτού, η κινεζική κυβέρνηση έχει στη διάθεσή της ένα πλούσιο οπλοστάσιο (από τη φορολογία των ροών κεφαλαίων και της υπεραξίας έως τη χρήση νομισματικών μέσων).
Οι συναλλαγματικές ισοτιμίες, ωστόσο, επηρεάζουν το μοτίβο της ανάπτυξης και είναι προς το συμφέρον της Κίνας να προχωρήσει σε αναδιάρθρωση και να αποσυνδέσει την ανάπτυξή της από το όχημα των εξαγωγών. Η Κίνα παραδέχεται ότι το νόμισμά της χρειάζεται ανατίμηση σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, ενώ η πολιτικοποίηση του ρυθμού με τον οποίο προχωρά σε αυτή δεν έχει αποτέλεσμα (από τον Ιούλιο 2005 που άρχισε να ανατιμά το νόμισμά της, έχει προχωρήσει στη μισή προσαρμογή από αυτή που χρειάζεται, σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές). Επιπλέον, η διμερής αντιπαράθεση κάθε άλλο παρά σοφή κίνηση είναι.
Από τη στιγμή που το πολυμερές πλεόνασμα της Κίνας έχει αναδειχθεί σε οικονομικό ζήτημα που απασχολεί πολλές χώρες, οι ΗΠΑ θα πρέπει να αναζητήσουν αντίστοιχα και μια πολυμερή λύση η οποία θα διέπεται από κανονισμούς. Η επιβολή μονομερών δασμών σε περίπτωση μονομερούς χαρακτηρισμού της Κίνας ως «χειραγωγού ισοτιμιών» θα μπορούσε να υπονομεύσει το πολυμερές σύστημα με περιορισμένα αποτελέσματα. Είναι πιθανό η Κίνα να απαντήσει με την επιβολή δασμών στα αμερικανικά προϊόντα που επιδοτούνται άμεσα ή έμμεσα από τα πακέτα διάσωσης των εταιρειών ή των αυτοκινητοβιομηχανιών των ΗΠΑ.
Κανείς δεν βγαίνει κερδισμένος από έναν εμπορικό πόλεμο. Οι ΗΠΑ θα έπρεπε να προσέξουν να μην ξεκινήσουν έναν τέτοιο πόλεμο εν μέσω μιας αβέβαιης παγκόσμιας ανάκαμψης –όσο φιλολαϊκός και αν μοιάζει στα μάτια των πολιτικών που ενδιαφέρονται αποκλειστικά για την ανεργία και όσο εύκολη και είναι η αναζήτηση εξιλαστήριων θυμάτων. Δυστυχώς, η παρούσα κρίση προήλθε από τις ΗΠΑ, οι οποίες θα πρέπει να στραφούν προς τα έσω όχι μόνο για να τονώσουν την οικονομία τους αλλά και για να αποτρέψουν μια νέα κρίση.
Ο Τζόζεφ Στίγκλιτζ είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και έχει βραβευτεί με Νόμπελ Οικονομίας το 2001. Το τελευταίο του βιβλίο «Freefall: Free Markets and the Sinking of the World Economy» κυκλοφορεί στα Γαλλικά, τα Γερμανικά και τα Ιαπωνικά και σύντομα θα μεταφραστεί στα Ισπανικά, τα Ιταλικά και τα Κινεζικά.
Copyright: Project Syndicate, 2010