Οι τελευταίες εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ενωση (Ε.Ε.) μπορεί, από μια πλευρά, να δείχνουν θετικές, πλην όμως σε καμία περίπτωση δεν είναι απαλλαγμένες από προβλήματα και αβεβαιότητες.
Αναδημοσίευση από τη Ναυτεμπορική της 6ης Νοεμβρίου 2010
Οι τελευταίες εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ενωση (Ε.Ε.) μπορεί, από μια πλευρά, να δείχνουν θετικές, πλην όμως σε καμία περίπτωση δεν είναι απαλλαγμένες από προβλήματα και αβεβαιότητες.
Οπως εξελίσσεται η κατάσταση στην Ευρωζώνη, εκ των πραγμάτων υπάρχουν δύο ζώνες ευρώ. Η μία είναι αυτή των χωρών με υψηλή παραγωγή, μεγάλη εξωστρέφεια, ισχυρά πλεονάσματα στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών (Γερμανία, Ολλανδία, Αυστρία και Βέλγιο). Η άλλη είναι αυτή όπου κυριαρχεί λίγο έως πολύ η κατανάλωση και άρα χαρακτηρίζεται από μεγάλα (Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία) ή μικρά (Γαλλία, Ιταλία, Ιρλανδία) ελλείμματα των ισοζυγίων πληρωμών.
Ετσι, στο μέτρο που απουσιάζουν από την Ευρωζώνη η οικονομική διακυβέρνηση και η κοινή φορολογική πολιτική, από οικονομικής πλευράς είναι δικαιολογημένο να σκεφθεί κανείς ότι μπορεί να υπάρξει «σπάσιμο» της Ευρωζώνης στα δύο. Στην πρώτη ζώνη θα υπάρχουν οι πλεονασματικές χώρες και στη δεύτερη οι περισσότερο ή λιγότερο ελλειμματικές. Κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε την ανάγκη να εγκατασταθεί, για παράδειγμα στο Παρίσι, μία δεύτερη Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), κάτι που δεν παρουσιάζει και κανένα τεχνικό πρόβλημα. Στην περίπτωση αυτή, το ευρώ της πρώτης ζώνης θα ήταν το ευρωμάρκο και το αντίστοιχο της δεύτερης ζώνης το ευρωφράγκο.
Στο επίπεδο αυτό, οι ειδικοί επικαλούνται δύο δυσκολίες. Τα δημόσια χρέη θα αντιπροσωπεύουν ευρωμάρκα ή ευρωφράγκα; Οπως υποστηρίζει ο γνωστός Γάλλος οικονομολόγος και ειδικός στη χρηματοοικονομική διαχείριση, Κριστιάν Σαιντετιέν, δύο λύσεις είναι δυνατές: α) είτε τα κράτη θα πλήρωναν ένα πριμ, μόνον στους εκτός των δύο ζωνών κατόχους χρέους, που θα αντιπροσώπευε το ενδεχόμενο ποσό υποτίμησης και από το οποίο θα αφαιρείτο η αξία των CDS για το χρέος κάθε χώρας, β) είτε όλα τα χρέη και οι πιστώσεις θα αντιπροσώπευαν ευρωφράγκα, εφόσον η ύπαρξη μιας αγοράς CDS είναι η απόδειξη ότι κάθε πιστωτής αναγνωρίζει τα διαφοροποιημένα ρίσκα και δέχεται εκ των προτέρων ότι μία πίστωση, λόγου χάρη προς την Ισπανία, μπορεί να αντιπροσωπεύει ευρωφράγκα ή ευρωπεσέτες, αν η ζώνη εκραγεί σε 16 μέρη.
Απίθανα όλα όσα προηγούνται; Οχι και τόσο. Αρκεί να φρεσκάρουν κάποιοι τη μνήμη τους. Στην περίπτωση αυτή, θα θυμηθούν ότι η επικύρωση από τη Γερμανία της Συνθήκης του Μάαστριχτ δεν επετεύχθη παρά μόνον όταν το Συνταγματικό Δικαστήριο της Καρλσρούης έθεσε ορισμένους όρους. Με απόφασή του το 1993, το Δικαστήριο υπέβαλε την άρση της γερμανικής νομισματικής κυριαρχίας, στην αντικατάσταση της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας από έναν οργανισμό που θα είχε τις ίδιες υποχρεώσεις: α) να είναι ανεξάρτητος από την πολιτική εξουσία και β) να εγγυάται την εσωτερική σταθερότητα του νομίσματος.
Την εποχή εκείνη το Δικαστήριο είχε αναγνωρίσει ότι τίποτα δεν εμπόδιζε την επικύρωση της συμφωνίας από τις γερμανικές κοινοβουλευτικές αρχές. Σήμερα, όμως, η κατάσταση έχει αλλάξει. Η απόφαση της ΕΚΤ να δέχεται ομόλογα δημόσιου χρέους των κρατών-μελών αποτελεί κατάφωρη παραβίαση του καταστατικού της. Δεν αποκλείεται έτσι να υπάρξουν προσφυγές στο Συνταγματικό Δικαστήριο της Καρλσρούης, που σίγουρα θα δημιουργήσουν προβλήματα, με αποτέλεσμα να μπλοκαριστούν οι μηχανισμοί που θέλει να προωθήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Οι μηχανισμοί αυτοί απαιτούν μία περιορισμένης έκτασης αναθεώρηση της Συνθήκης της Λισαβόνας, για να αποφευχθεί μία αρνητική παρέμβαση του γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου. Μόνον έτσι θα εδραιωθεί ο ευρωπαϊκός μηχανισμός στήριξης (EFSF) των χωρών που απειλούνται με χρεοκοπία.
Σημειώνεται, όμως, ότι αυτή η περιορισμένης έκτασης αναθεώρηση της Συνθήκης προβλέπεται, έπειτα από γαλλο-γερμανική πρόταση, να γίνει χωρίς τη διαδικασία της Διακυβερνητικής Διάσκεψης, αλλά με γρήγορη διαπραγμάτευση και έγκριση μόνον από τα εθνικά κοινοβούλια. Γι' αυτό και στο Βερολίνο εκτιμούν ότι η διαδικασία μπορεί να ολοκληρωθεί πολύ σύντομα - αν όχι πριν από το τέλος Μαρτίου 2011, πάντως μέσα στο πρώτο εξάμηνο του επόμενου έτους.
Η γαλλο-γερμανική πρόταση για το περιεχόμενο της αναθεώρησης σύμφωνα με πληροφορίες μας θα προβλέπει ότι:
* Μετά το 2013, που λήγει η ισχύς του σημερινού μηχανισμού στήριξης της Ελλάδας και των προβληματικών περιφερειακών οικονομιών, μία χώρα που βρίσκεται σε κίνδυνο αποκλεισμού από τις αγορές θα μπορεί να ζητά δανεισμό από τα άλλα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης για να καλύψει τις δανειακές της ανάγκες.
* Τα δάνεια θα χορηγούνται σε διμερή βάση και με κόστος το οποίο θα υπολογίζεται με βάση το μέσο επιτόκιο δανεισμού των χωρών της Ευρωζώνης.
* Η χώρα που θα προσφεύγει στο μηχανισμό στήριξης θα αναλαμβάνει την υποχρέωση εφαρμογής συμφωνημένου προγράμματος οικονομικής πολιτικής για την περίοδο που θα στηρίζεται από τα άλλα κράτη-μέλη, γι' αυτό και δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αν θα έχει τυπικά δικαίωμα ψήφου, αφού η εφαρμογή του προγράμματος θα αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη χρηματοδότηση.
* Η συμφωνία χρηματοδότησης θα συνοδεύεται και από την αναδιάρθρωση του χρέους («ελεγχόμενη χρεοκοπία»), με περικοπή των απαιτήσεων των πιστωτών από τον ιδιωτικό τομέα, σε ποσοστό που προσδιορίζεται με βάση σχετική πρόταση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οπως έγινε γνωστό, η Γερμανία θέλει οπωσδήποτε να επικυρωθεί αυτή η διαδικασία με μία αναθεώρηση της Συνθήκης, καθώς υπάρχει φόβος ότι, σε αντίθετη περίπτωση, οι πιστωτές από τον ιδιωτικό τομέα θα αμφισβητήσουν τη νομιμότητα των περικοπών.
Οσο παράδοξο κι αν ακούγεται, οι παραπάνω εξελίξεις ευνοούν μία διάσπαση της Ευρωζώνης σε δύο κομμάτια. Είναι δε θετικές και για τη Γερμανία, από αυστηρά οικονομικής πλευράς. Η λύση της διάσπασης θα απομάκρυνε την εκρηκτική ερώτηση της μετατροπής των χρεών των υπερχρεωμένων κρατών, καθώς και επικίνδυνες δικαστικές εμπλοκές. Μοιράζοντας πιο δίκαια το βάρος της μακροοικονομικής διολίσθησης μεταξύ χωρών που δανείζονται, και άρα χρωστούν, και αυτών που δανείζουν, θα μετριαζόταν η βία της διαδικασίας οικονομικού αποπληθωρισμού, η οποία μάλλον θα είναι αναπόφευκτη για την Ευρωζώνη τα χρόνια που έρχονται.
Οπως, στην αντίθετη περίπτωση, αναπόφευκτη θα είναι και η βιαιότητα της οικονομικής εξυγίανσης, αν οι χώρες μέλη της Ευρωζώνης θελήσουν να διατηρήσουν το νομισματικό τους χώρο, όπως αυτός παρουσιάζεται σήμερα. Και το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσον η βιαιότητα αυτή θα είναι πολιτικά υποφερτή ή θα οδηγήσει σε εξελίξεις που σίγουρα θα κάνουν χειρότερη τη σημερινή κατάσταση.
ΑΘΑΝ. Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ