Το ερώτημα που πνίγηκε στο αίμα στην πλατεία Τιενανμέν του Πεκίνου το 1989 παραμένει: θα μπορέσει το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας να επιζήσει άλλα 20 χρόνια διαχειριζόμενο με σιδηρά πυγμή έναν κρατικό καπιταλισμό; Η το «τσουνάμι» της οικονομικής κρίσης απειλεί και τον μονοκομματισμό;
Τα συναρπαστικά απομνημονεύματα του άλλοτε γραμματέα του κόμματος Ζάο Ζιγιάνγκ, που το 1989 αντιτάχθηκε στη χρήση βίας, κυκλοφόρησαν πριν από λίγες ημέρες στα αγγλικά, στις Ηνωμένες Πολιτείες, και στα κινεζικά, στο Χονγκ Κονγκ. Δεν θα κυκλοφορήσουν βέβαια στο Πεκίνο. Σε κάθε περίπτωση, όμως, φέρνουν και πάλι στο προσκήνιο τη σχέση ανάμεσα στην οικονομική ελευθερία, την πολιτική δημοκρατία και τις ελευθερίες των πολιτών. Το βιβλίο Prisoner of State (Αιχμάλωτος του Κράτους, εκδ. Simon & Schuster) είναι το πρώτο βιβλίο όπου ένας κινέζος αξιωματούχος αποκαλύπτει τις εσωτερικές συγκρούσεις του καθεστώτος. Ο Ζάο, στον οποίο ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ ανέθεσε στις αρχές της δεκαετίας του '80 το έργο της οικονομικής φιλελευθεροποίησης, προσπάθησε να διαπραγματευτεί με τους εξεγερμένους φοιτητές και προειδοποίησε τους συναδέλφους του στην κομματική ηγεσία ότι οι φοιτητές ήθελαν απλώς μεταρρυθμίσεις και δεν αντιτάσσονταν στο ίδιο το κόμμα. Όπως είπε την Πρωτομαγιά του 1989 σε μια συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου, «η δημοκρατία είναι μια παγκόσμια τάση, κι αν το κομμουνιστικό κόμμα δεν κάνει δική του αυτή τη σημαία θα την κάνει κάποιος άλλος, και οι χαμένοι θα είμαστε εμείς».
Ο Ζάο ζήτησε να γίνει δεκτός από τον Ντενγκ και τον επισκέφθηκε πράγματι στο σπίτι του στις 17 Μαϊου του 1989. Νόμιζε ότι θα είχε μια ιδιωτική συζήτηση με τον ισχυρό άνδρα της Κίνας, από την οποία θα προέκυπτε μια λύση της κρίσης μέσω διαπραγματεύσεων. Αντ' αυτού, διαπίστωσε ότι είχε στηθεί η ίδια του η δίκη με πρωταγωνιστές διάφορα μέλη του Πολιτικού Γραφείου, που είχαν συνωμοτήσει προκειμένου ο Ντενγκ να άρει την εμπιστοσύνη του προς τον Ζάο. «Ο,τι και να συμβεί, εγώ δεν θα μείνω στην ιστορία ως ο γενικός γραμματέας που κάλεσε τον στρατό να πνίξει στο αίμα τις κινητοποιήσεις», είπε το ίδιο βράδυ ο Ζάο σε ένα υψηλό στέλεχος του κόμματος.
Ο Ζάο πήγε την επομένη στην πλατεία Τιενανμέν και ζήτησε από τους φοιτητές να υποχωρήσουν. Σε μια ιστορική φωτογραφία που αποκτά σήμερα ένα άλλο νόημα, φαίνεται ο Ζάο να είναι περικυκλωμένος από τρεις φοιτητές, και πίσω του να στέκεται ένα νεαρό κομματικό στέλεχος με αυστηρό βλέμμα, ντυμένο με μαοϊκή αμφίεση. Ηταν ο Ουεν Τσιαμπάο, τότε συνεργάτης του Ζάο και σήμερα πρωθυπουργός της Κίνας. Λίγες ώρες αργότερα, σε μια συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου όπου ο Ζάο δεν είχε κληθεί, κηρύχθηκε στην Κίνα ο στρατιωτικός νόμος. Ο Ντενγκ διέταξε το στρατό να «καθαρίσει» την πλατεία. Τα χαράματα της 4ης Ιουνίου, ο στρατός άνοιξε πυρ και σκότωσε εκατοντάδες φοιτητές.
Στις 19 Μαϊου, ο Ζάο είχε καθαιρεθεί και τεθεί σε κατ' οίκον περιορισμό, με την κατηγορία της υπονόμευσης του κόμματος. Εκεί πέθανε το 2005.
«Ο,τι και να συμβεί, ένα στοιχείο θα παραμείνει σταθερό στην Κίνα», λέει ο Πέρι Λινκ, καθηγητής κινεζικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. «Η ίδια ομάδα ανθρώπων, που τους ενώνουν κοινά συμφέροντα και η ικανότητα επιβίωσης, θα παραμείνει στην εξουσία. Κάθε τόσο, όμως, θα πρέπει να θυσιάζει ένα ανυπάκουο μέλος της». Το 1989, το θύμα ήταν ο Ζάο Ζιγιάνγκ.
Πηγή: El Pais (Φρανθίσκο Μπαστέρα), ΑΠΕ-ΜΠΕ