ΕΙΝΑΙ ΙΣΩΣ επίκαιρο, λόγω των δύσκολων τελευταίων μηνών για την ελληνική και παγκόσμια χρηματιστηριακή αγορά, να κάνουμε μια μικρή αναδρομή σε παλαιότερες σημαντικές κρίσεις/κραχ/υφέσεις των αγορών. Ίσως έτσι αντιληφθούμε αν τελικά έχουμε να μάθουμε κάτι από την εμπειρία των παρελθόντων ετών.
1929: Στις 4 Σεπτεμβρίου1929 το χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης έφτασε σε ιστορικό υψηλό. Οι τράπεζες εκείνη την περίοδο ήταν σε διαρκή άνοδο και οι μικροεπενδυτές δανειζόντουσαν για να αγοράσουν μετοχές με την προοπτική του σίγουρου και εύκολου κέρδους.
Μέχρι την Τρίτη 29 Οκτωβρίου η αγορά είχε χάσει το 40% της αξίας της και έμπαινε στην περίοδο του Great Depression. Ακολούθησαν 4 χρόνια σχεδόν μόνιμης πτώσης της αγοράς και της αμερικάνικης οικονομίας, το New Deal του Ρούζβελτ και ο θρίαμβος του Κευνσιανισμού. Ποιά ήταν όμως τα βαθύτερα αίτια της καταστροφής; Οι περισσότερες έρευνες οδηγούν στα εξής συμπεράσματα:
1. Υπερτιμημένες μετοχές: Βάσει του δείκτη P/E είναι πιθανότατο πως η πλειονότητα των μετοχών ήταν υπερτιμημένες. Το μέσο P/E των μετοχών κατά το 1929 υπολογίζεται πως ανερχόταν σε 60!
2. Τραπεζικό σύστημα & νομοθεσία: Κατά τη δεκαετία του '20 άνοιγαν κατά μέσο 4 με 5 τράπεζες τη μέρα στις ΗΠΑ. Δεν υπήρχε νομοθεσία για το ελάχιστο απαιτούμενο κεφάλαιο μιας τράπεζας ούτε κανόνες Βασιλείας για τη διατήρηση διαθεσίμων επί των δανείων. Κατά συνέπεια οι περισσότερες από αυτές τις τράπεζες ήταν ζημιογόνες και χρεωμένες. Όταν επεδίωξαν να αντλήσουν κεφάλαια μέσω χρηματιστηρίου η αγορά κατέρρευσε και το 40% των τραπεζών είχε κλείσει μέχρι το 1932.
3. Η πολιτική της FED: Σε μια προσπάθεια για αυστηρότερη νομισματική πολιτική ο τότε πρόεδρος της FED ¶ντολφ Μίλερ προχώρησε σε επιθετικές αυξήσεις των επιτοκίων με αποτέλεσμα την επιβάρυνση των δανειοληπτών (πολλοί εκ των οποίων δανείζονταν για να επενδύσουν) και τις μαζικές ρευστοποιήσεις μετοχών.
Η ελληνική χρηματιστηριακή κρίση του '99 (και η παρατεταμένη πτώση που ξεκίνησε από τότε στο Χ.Α.) έχει αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με αυτήν του 1929: Πολλές υπερτιμημένες μετοχές «φούσκες», ΕΛΔΕ να ανοίγουν σε κάθε γειτονιά και χωριό, ελλιπές θεσμικό πλαίσιο και ελάχιστη ή καθόλου πληροφόρηση των μικροεπενδυτών για τις παραμέτρους και τους κινδύνους του χρηματιστηρίου.
1987: Την Δευτέρα 19 Οκτωβρίου 1987 (και παρά το γεγονός ότι μόλις 2 μήνες πριν είχε σημειωθεί ιστορικό υψηλό του δείκτη) ο Dow Jones εμφάνισε την μεγαλύτερη ημερήσια πτώση στην ιστορία του, της τάξης του 22,6%! Υπολογίζεται πως η αγορά έχασε εκείνη τη μέρα περίπου 500 δισ! Παρόλο που κανείς ερευνητής δεν έχει μπορέσει μέχρι σήμερα να πει με βεβαιότητα τι προκάλεσε τις μαζικές ρευστοποιήσεις, κάποιες πιθανολογούμενες αιτίες είναι:
1. Υπερτιμημένες μετοχές: Το P/E κυμαινόταν και πάλι σε υψηλά επίπεδα, χωρίς να δικαιολογεί όμως τέτοια αντίδραση.
2. Έλλειψη ρευστότητας: Με τις μαζικές εντολές πώλησης που δόθηκαν, η αγορά δεν είχε την κατάλληλη ρευστότητα για να ανταποκριθεί και έτσι κατέρρευσε.
3. Μαζικές εντολές θεσμικών: Οι μεγάλες εντολές πώλησης που έδιναν θεσμικοί επενδυτές μέσω υπολογιστή θεωρείται πως πιθανόν να δημιούργησαν τάση που παρέσυρε και τους μικρότερους επενδυτές.
Το Μάρτιο του 2000 ο δείκτης NASDAQ έφτασε το ιστορικό του υψηλό άνω των 5.000 μονάδων. Λίγους μήνες αργότερα άρχισε μία σφοδρή και σταθερή πτώση που έληξε τον Οκτώβριο του 2002, με το δείκτη να έχει χάσει το 75% της αξίας του και να είναι στα επίπεδα των 1.100 μονάδων περίπου! Υπολογίζεται ότι χάθηκαν γύρω στα 8 τρισ. δολ. Ο NASDAQ ακόμα δεν έχει φτάσει κοντά στο ιστορικό υψηλό του, παλινδρομώντας αυτήν την περίοδο κοντά στις 2.300 μονάδες.
Ως κύρια αίτια της πτώσης θεωρούνται τα εξής:
1. Υπερτιμημένες μετοχές: Τα P/E των μετοχών των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας του δείκτη πολλές φορές ξεπερνούσαν το 100 ή και παραπάνω. Ζημιογόνες εταιρείες διέθεταν κεφαλαιοποίηση της τάξης του 1 δισ!
2. Εταιρική διαφθορά: Πολλές εταιρείες δήλωναν υψηλότερα του πραγματικού κέρδη με χρήση της δημιουργικής λογιστικής, παραπλανώντας του επενδυτές. Συχνά επίσης οι χρηματιστηριακοί αναλυτές συνεργάζονταν με τα στελέχη των επενδυτικών τραπεζών, δίνοντας αναληθείς θετικές εισηγήσεις για μετοχές εταιρειών που είχαν σημαντικά οικονομικά προβλήματα.
Ασία: Η κρίση στις ασιατικές «τίγρεις» (Ταϊβάν, Σιγκαπούρη, Χονγκ Κονγκ, Νότιος Κορέα, κ.λπ.) του 1997 ξεκίνησε από την απότομη πτώση του νομίσματος της Ταϊλάνδης, η οποία συμπαρέσυρε και τις υπόλοιπες οικονομίες της περιοχής και επηρέασε έμμεσα και τον υπόλοιπο κόσμο.
Οι παραπάνω αποτελούν ορισμένες από τις σημαντικότερες κρίσεις στις αγορές του πλανήτη τα τελευταία 100 χρόνια. Τι μπορούμε να διδαχθούμε από αυτές;
Πρώτα απ' όλα ότι υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί παράμετροι που μπορούν να δημιουργήσουν κρίση στην αγορά: ελλιπές θεσμικό πλαίσιο, υπερτιμημένες μετοχές, πολιτική κεντρικών τραπεζών, παγκόσμια αστάθεια, μεμονωμένα γεγονότα (π.χ. 11η Σεπτεμβρίου) και φυσικά ο αστάθμητος παράγοντας της ψυχολογίας των επενδυτών. Το να μπορέσουν να ελεγχθούν όλες αυτές οι παράμετροι πλήρως είναι αδύνατο.
Δεύτερον, οι οικονομικές κρίσεις είναι συχνά αναγκαίο κακό για την αποβολή των παθογενών στοιχείων της αγοράς και την επιβίωση των υγειών στοιχείων ανάπτυξης. Η κρίση των αγορών που βιώνουμε την τρέχουσα περίοδο αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Για σημαντικό χρονικό διάστημα η λανθάνουσα ανάπτυξη της αγοράς κατοικίας των ΗΠΑ τροφοδοτούσε την άνοδο τραπεζών και αγοράς, βασιζόταν όμως σε μεγάλο βαθμό σε επισφαλείς χορηγήσεις στεγαστικών δανείων.
Τρίτον και ίσως σημαντικότερο, σχεδόν πάντα η έλευση μιας κρίσης δίνει το έναυσμα για εισαγωγή βελτιώσεων στη λειτουργία της αγοράς. Ιδιαίτερα μετά τα κραχ του 1929 και του 1987 οι μηχανισμοί και οι βελτιώσεις που τέθηκαν σε λειτουργία (διαχωρισμός λιανικής-επενδυτικής τραπεζικής, μεγαλύτερη διαφάνεια στις δημοσιευμένες εταιρικές οικονομικές καταστάσεις, καθορισμός όρων διαπραγμάτευσης μετοχών, σύστημα διακοπής συνεδρίασης σε περίπτωση πολύ μεγάλης πτώσης, δημιουργία επιτροπής ελέγχου λειτουργίας της αγοράς, κ.λπ.) επηρέασαν και επηρεάζουν προς το καλύτερο τη λειτουργία των ανά τον κόσμο χρηματιστηρίων.
Το πιθανότερο είναι πως κάτι παρόμοιο θα γίνει και στην συγκεκριμένη περίπτωση όταν ομαλοποιηθεί η κατάσταση και επιστρέψουν οι αγορές στην ανοδική τους πορεία. Αντί λοιπόν να απελπιζόμαστε που προσωρινά οι επενδύσεις μας χάνουν μέρος της αξίας τους, ας δούμε την τρέχουσα κατάσταση ως μια αφορμή να εισαχθούν βελτιώσεις που θα κάνουν παρόμοιες καταστάσεις στο μέλλον ακόμα σπανιότερες.
Μανώλης Αστροπεκάκης
ΠΗΓΕΣ:
• www.stockadvisorgroup.com
• http://en.wikipedia.org
• www.taipanfinancialnews.com
• www.usatoday.com
• http://news.bbc.co.uk
ΜΑΝΩΛΗΣ ΑΣΤΡΟΠΕΤΑΚΗΣ, πτυχιούχος της ΑΣΟΕΕ και κάτοχος MSc in International Consultancy & Business Policy του Πανεπιστημίου του Reading. Εργάζεται ως Credit Analyst στην Τράπεζα Πειραιώς, [email protected].