Ζούμε άραγε την αρχή της αναπόφευκτης πτώσης της Ευρώπης, των αξιών της, του ανθρωπισμού; Το τέλος του ελληνικού κόσμου; Το ερώτημα αυτό θέτει ο Ερίκ Λε Μπουσέ στη «Μοντ», με αφορμή τις κρίσεις που ζει αυτόν τον καιρό ο δυτικός καπιταλισμός, από τα χρηματιστήρια μέχρι το κοινωνικό κράτος. Παράλληλα με την κρίση της Δύσης, αλλά και την κρίση της Μέσης Ανατολής, όπου ο αραβομουσουλμανικός κόσμος έχει περίπλοκες σχέσεις με τη θρησκεία, παρατηρείται μια άνθηση της Ασίας, που οδηγεί σε έναν άλλο κόσμο, τον κινεζικό.
Η ουσία του προβλήματος είναι ότι η οικονομική ανάπτυξη δεν συνδέεται πλέον άρρηκτα με την πολιτική δημοκρατία. Ενα άδειο στομάχι οδηγεί στη βαρβαρότητα, ενώ αντίθετα ένα γεμάτο πιάτο επιτρέπει τον διάλογο: η σκέψη αυτή οδηγούσε ως τώρα στο συμπέρασμα ότι η δημοκρατία είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη και, αντιστρόφως, ότι η ανάπτυξη «γεννά» αναγκαστικά τη δημοκρατία. Το αρχαιοελληνικό «μας» μοντέλο αργά ή γρήγορα θα κυριαρχούσε στον κόσμο. Ακόμη και στην Κίνα.
Αλλά η σκέψη αυτή αποδείχθηκε λανθασμένη. Ο πλανήτης έζησε μια δεκαετία με πολύ ισχυρή ανάπτυξη, αλλά η δημοκρατία δεν προχώρησε. «Δεν υπάρχει καμιά ένδειξη που να μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι η διακυβέρνηση του κόσμου βελτιώθηκε την τελευταία δεκαετία», αναφέρει στην τελευταία της έκθεση η Παγκόσμια Τράπεζα, που παρακολουθεί εδώ και δώδεκα χρόνια 200 χώρες με μια σειρά από πολιτικά κριτήρια (εκλογές, μέσα ενημέρωσης, διαφθορά).
Την περίοδο 1996-2007, η δημοκρατία προόδευσε στη Σιέρα Λεόνε, την Γκάνα, την Ινδονησία, τη Λιβερία, αλλά υποχώρησε στη Λευκορωσία και τη Ζιμπάμπουε. Η οργάνωση Freedom House είναι πιο αισιόδοξη: σύμφωνα με τις δικές της μελέτες, ο αριθμός των δημοκρατικών κρατών έχει αυξηθεί από 75 το 1990 (46% του συνόλου) σε 123 το 2006 (64%). Από τις «δημοκρατίες» αυτές, όμως, μόνο οι μισές έχουν ελεύθερα μέσα ενημέρωσης. Οι περισσότερες οικονομικές μελέτες συμφωνούν με το συμπέρασμα της Παγκόσμιας Τράπεζας: η δημοκρατία δεν αποτελεί πλέον προϋπόθεση για την οικονομική ανόρθωση μιας χώρας ούτε έχει οποιαδήποτε συνέπεια στην ανάπτυξή της. Η εισαγωγή της δημοκρατίας (από τη Δύση) δεν βελτιώνει καθόλου τον ρυθμό της ανάπτυξης. Αρα, γιατί να επιχειρηθεί κάτι τέτοιο;
Το Κουβέιτ, μια από τις σπάνιες δημοκρατίες της περιοχής του Κόλπου, εξέλεξε τον Μάιο το κοινοβούλιό του. Αλλά αυτό δεν το βοήθησε. Το Ντουμπάι καλπάζει προς το μέλλον, το Κατάρ ακολουθεί, ενώ το Κουβέιτ χάνει τον καιρό του σε συζητήσεις. Το κινεζικό μοντέλο κυριαρχεί και εδώ.
Να λοιπόν τα σημάδια της παρακμής μας: η Ευρώπη χάνει το τραίνο της δημογραφίας και της οικονομίας, και μαζί της υποχωρεί ο πολιτικός ανθρωπισμός. Ο 21ος αιώνας δεν ανήκει πια σε μας.
Η μήπως δεν είναι έτσι; Ο Ντανιέλ Κοφμάν, που διευθύνει τις σχετικές μελέτες στην Παγκόσμια Τράπεζα, επισημαίνει ότι πρέπει να διευρυνθεί η έννοια της δημοκρατίας, ώστε να περιλάβει και τη διακυβέρνηση. Στην ομάδα κριτηρίων που έχει επιλέξει, διακρίνει την πολιτική δημοκρατία (ελεύθερες εκλογές, κράτος δικαίου, ελευθερία του Τύπου), την οικονομική δημοκρατία (αποτελεσματικότητα της κυβέρνησης, απελευθέρωση, ελευθερία στην υπογραφή των συμβάσεων) και τον έλεγχο της διαφθοράς, ένα δείκτη που συχνά ξεχνιέται, ακόμη και στις χώρες του Βορρά. Επιπλέον, τονίζει πως πρέπει να εξετάζουμε τα πράγματα σε πιο μακροπρόθεσμη κλίμακα. Η ταχύτητα της ανάπτυξης που παρουσιάζουν σήμερα οι αναδυόμενες χώρες οφείλεται σε ένα φαινόμενο γνωστό στους οικονομολόγους: η εισαγωγή τεχνολογιών από τις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Ευρώπη επιτρέπει σε μια χώρα να περνά πιο γρήγορα τα στάδια της παραγωγικότητας. Φτάνει όμως μια στιγμή όπου η καμπύλη της ανάπτυξης αρχίζει να οριζοντιώνεται. Αυτό θα συμβεί οπωσδήποτε στην Κίνα σε πέντε, δεκαπέντε ή είκοσι χρόνια.
Με την έννοια αυτή, μπορεί η ανάπτυξη να μη φέρνει κατ' ανάγκη μαζί της τη δημοκρατία, αλλά η μακροπρόθεσμη ανάπτυξη συνδέεται με το σύνολο των κριτηρίων που αναφέρει η Παγκόσμια Τράπεζα. Ο Ντανιέλ Κοφμάν αναφέρει το παράδειγμα των πειρατών: τα εμπορικά και πολεμικά πλοία που διευθύνονταν με σιδηρά πυγμή από ένα δικτάτορα-καπετάνιο δεν μπορούσαν να αντισταθούν για καιρό στις επιθέσεις των πειρατών, οι οποίοι έπαιρναν τις αποφάσεις τους με δημοκρατικό τρόπο.
Η σχέση διακυβέρνηση-ανάπτυξη έχει πολλές εξαιρέσεις, τονίζει ο γάλλος οικονομολόγος. Αλλά η δημοκρατία, ο σεβασμός του δικαίου, η ελευθερία του Τύπου, η διαφάνεια, με δύο λόγια ο «ανθρωπισμός», οδηγούν μακροπρόθεσμα σε μια καλύτερη κυβέρνηση, σε μια πιο σταθερή οικονομία και σε μια πιο ισότιμη ευημερία. Αρα, οι λευκοί πειρατές της Ευρώπης έχουν όλο το μέλλον μπροστά τους!
Πηγή: Le Monde, ΑΠΕ-ΜΠΕ