Ελένη Στεργίου: «…Πάντα οι άλλοι φταίνε όχι εμείς…»

Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]

Το νέο θεατρικό έργο του Κωνσταντίνου Μάρκελλου, «Χορευτική Πανούκλα», παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία του συγγραφέα και πρωτότυπη μουσική του Λευτέρη Βενιάδη, στο  Σύγχρονο Θέατρο [Ευμολπιδών 45, Αθήνα].

Σύμβουλος στη Δραματουργία είναι η  Ελένη Στεργίου, που, επίσης, ερμηνεύει. Μιλήσαμε μαζί της.

Θα θέλατε να μας συστήσετε το έργο; Ποια ιστορία ξετυλίγει;

«Χορευτική πανούκλα ονομάζεται ένα πραγματικό γεγονός που έλαβε χώρα στο Μεσαιωνικό Στρασβούργο, όταν μια κυρία, ονόματι μαντάμ Τροφή “εξήλθε της οικείας της κι άρχισε να χορεύει...” Ο χορός της αυτός ήταν μεταδοτικός και ασταμάτητος κι έτσι παρέσυρε εκατοντάδες ανθρώπους στο κέντρο της πλατείας· πήρε μορφή επιδημίας. Στο μεταξύ, άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από εξάντληση, αφυδάτωση, εγκεφαλικά επεισόδια και εμφράγματα. Οι Αρχές θορυβήθηκαν μη μπορώντας να κάνουν κάτι για να σταματήσουν αυτό το φαινόμενο. Δεν υπήρξε ποτέ καμία κοινώς αποδεκτή εξήγηση γι’ αυτό το συμβάν, παρά μόνο κάποιες εικασίες και, μέχρι σήμερα, παραμένει ένα από τα μεγάλα, άλυτα μυστήρια της Ιστορίας. Ο Κωνσταντίνος Μάρκελλος, που έγραψε και σκηνοθετεί τώρα το έργο, πήρε μόνο αφορμή από αυτή την ιστορία και έφτιαξε ένα καινούριο έργο. Μια αλληγορία με άπλετο χιούμορ για τις σχέσεις εξουσίας αλλά και για τη σύγκρουση που βιώνει ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να είναι από τη μία ελεύθερος αλλά ταυτόχρονα ν’ ανήκει και σ’ ένα κοινωνικό σύνολο. Παίζει αρκετά με τα όρια και τις ανεπάρκειες της ανθρώπινης φύσης, αποκαλύπτοντας την αναπόφευκτη φθορά των σωμάτων μας μα και των ιδεολογιών μας».

Με τι θα συναντηθεί ο θεατής στον πυρήνα της παράστασης;

«Θα συναντηθεί με την ατελή ανθρώπινη του φύση. Με τον εξουσιαστή και τον εξουσιαζόμενο εαυτό του. Θα παίρνει θέση και θα την αφήνει. Θα βολεύεται και θα ξεβολεύεται. Θα συγχωρεί και θα συγχωρείται. Θα γελάσει και θα κλάψει με τα χάλια του. Θα κρυφτεί από τον εαυτό του κι άλλες τόσες θα του φανερωθεί. Θα πει “…α, εγώ δεν είμαι αυτό, είμαι το άλλο..” και μετά θα βλέπει το άλλο και θα λέει “…α, τελικά δεν είμαι ούτε το άλλο, είμαι εκείνο...”. Και αυτό. Και το άλλο. Και μία θα απαξιώνει και μία θα παραδέχεται. Γιατί οι άνθρωποι δεν είμαστε μόνο ένα πράγμα. Είμαστε όλα. Δυνάμει μπορούμε να κάνουμε το μεγαλύτερο καλό και το μεγαλύτερο κακό, είτε στον εαυτό μας είτε στους άλλους. Ανάλογα με την εξουσία που μας δίνεται κάθε φορά. Γιατί απ’ όποια πλευρά κι αν βρίσκεται ο άνθρωπος (του εξουσιαστή ή του καταπιεζόμενου), στο χέρι του είναι να επιλέξει τι άνθρωπος θα γίνει απέναντι στον εαυτό του και απέναντι στους άλλους ανθρώπους.

Ζούμε σε μια κοινωνία που προσπαθώντας να την “εξυγιάνουμε” υψώνουμε το δάχτυλο, έχοντας απόλυτη σιγουριά της “υγειούς” μας κατάστασης. Λες και δεν είμαστε όλοι μέρος μιας κοινωνίας που νοσεί· άρα κι οι ίδιοι θύματά της, άρρωστοι, τραυματισμένοι, γεμάτοι πληγές. Όλοι έχουμε ανάγκη την αγάπη αλλά ουσιαστικά δεν το ακούμε, δεν συναισθανόμαστε αλλά ασκούμε βία ο ένας στον άλλον και, το χειρότερο όλων είναι πως, δεν το αντιλαμβανόμαστε απαραίτητα. Πάντα οι άλλοι φταίνε όχι εμείς. Γι’ αυτό με συγκινεί βαθιά, ο τελευταίος μονόλογος του έργου. Γιατί συμπυκνώνει όλα όσα με συγκινούν στον άνθρωπο και στην αγωνία του να υπάρξει, να πετύχει και ν’ αγαπηθεί -όσα Άλφα στερητικά κι αν του προσδώσουν».

Μια περιγραφή της συμμετοχής σας; Πως νιώθετε μέσα σε αυτή; Κι είναι κάτι που σας δυσκόλεψε;

«Αν και δουλεύουμε και ξεχωριστά σε κάθε ευκαιρία, με τον Κωνσταντίνο είμαστε επτά χρόνια, σταθεροί συνεργάτες. Έχουμε κάνει δεκατέσσερις δουλειές μαζί και είμαι παρούσα απ’ τη στιγμή που γεννιέται μία ιδέα για κάθε παράστασή μας μέχρι και την πραγμάτωσή της. Ξεκινήσαμε με άγνοια κινδύνου αλλά με μια απόλυτη πίστη ότι θα τα καταφέρουμε και μάθαμε τη δουλειά ο ένας πάνω στο κεφάλι του άλλου. Πολλές ώρες συζήτησης, έρευνας, πρόβας, λαθών, αδιεξόδων και λύσεων, διαφωνίας  και ομόνοιας. Έχω αγαπήσει κάθε μας παράσταση και την έχω πιστέψει με όλο μου το είναι από την αρχή μέχρι το τέλος. Και όταν κάτι τύχαινε θερμής υποδοχής και όταν όλα έμοιαζαν να… “καταρρέουν”! Γιατί και στη μία και στην άλλη περίπτωση, ήξερα πως -σε ό, τι κι αν αναλάβαμε να κάνουμε- είχαμε δώσει όλο μας τον εαυτό, το καλύτερο που είχαμε· το κάναμε με όλη μας την καρδιά.

Η “Χορευτική Πανούκλα” με συγκινεί βαθιά γιατί δουλέψαμε πολύ ομαδικά δαπανώντας πολλές εργατοώρες μαζί με ανθρώπους που πίστεψαν και αγκάλιασαν το εγχείρημά μας στο σύνολό του. Το έκαναν δική τους υπόθεση. Έγινε με χαρά και κατανόηση παρά τις εξονυχιστικές και κουραστικές αναζητήσεις και τις απαιτήσεις των δοκιμών κι αυτό έφερε ένα άλλο δέσιμο μεταξύ μας και αναπόφευκτα μια πολύ ιδιαίτερη επικοινωνία πάνω στη σκηνή και μεταξύ σκηνής και πλατείας. Με κοινή αφοσίωση. Χωρίς αυτού του είδους τους ανθρώπους-καλλιτέχνες, αυτή η δουλειά δεν θα μπορούσε να γίνει με αυτή την ποιότητα. Επέλεξαν να γίνουν μέρος της λύσης του κάθε προβλήματος που προέκυπτε, και όχι το ίδιο το πρόβλημα».

Λίγα λόγια για τη συμβολή στην παράσταση, της μουσικής του Λευτέρη Βενιάδη;

«Ο Λευτέρης Βενιάδης είναι η χαρά της ζωής. Είναι ευφυής σαν άνθρωπος και σαν συνθέτης και με ωραίο χιούμορ. Αυτά τα στοιχεία αντανακλώνται αναπόφευκτα στη μουσική του και στο ύφος του. Η μουσική της παράστασής μας είναι μια έκπληξη και σε συνδυασμό με τους στίχους του Κωνσταντίνου έχουν προκύψει εξαιρετικά τραγούδια που θέλουμε οπωσδήποτε να ηχογραφήσουμε -και σύντομα θα αρχίσουμε να το κάνουμε! Ο ένας ενέπνευσε τον άλλον πολύ. Ο Λευτέρης δεν είναι μόνο συνθέτης, είναι και ηθοποιός. Στην παράστασή δεν έχει γράψει μόνο τη μουσική, αλλά επιπλέον τη διευθύνει και την εκτελεί ζωντανά, μαζί με εμάς τους ηθοποιούς, και παίζει και τον ρόλο του Θεατρώνη».

Περιγράψτε μας μια σκηνή ή πείτε μας μια ατάκα, κάποια λόγια από το έργο –ό,τι σας έρθει πρώτο στον νου.

«“Ο άνθρωπος είναι εκπληκτικό πλάσμα. Μην το αφήσετε να ευτελιστεί”».

Μιλήστε μας για την εμπειρία του πρώτου ανεβάσματος, που έγινε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, τον περασμένο Μάιο.

«Το έργο γράφτηκε πάνω στους ηθοποιούς, κατά την διάρκεια των προβών. Υπήρχε η κεντρική ιδέα και συζητούσαμε συνεχώς με τον Κωνσταντίνο πάνω σε μία σκαλέτα. Κάθε μέρα ερχόταν και μια νέα σκηνή (και χωρίς να είναι απαραίτητα η  συνέχεια της προηγούμενης). Κάθε μέρα η πρόβα ήταν και μια έκπληξη. Δεν ξέραμε από πού θα μας έρθει τι. Στήναμε ολόκληρες σκηνές και μετά τις πετούσαμε, γιατί προέκυπτε κάτι νέο που εξυπηρετούσε περισσότερο την αφήγηση. Μας άρεσε αυτή η διαδικασία, μας κρατούσε σε εγρήγορση. Γελούσαμε πολύ με το κείμενο, με τους χαρακτήρες. Κάναμε όλοι όλους τους ρόλους μέχρι να αποφασιστεί η “διανομή”. Κάποια στιγμή, άρχισαν να διαμορφώνονται τα τραγούδια. Πολλά τραγούδια. Όταν τα έφερναν στην πρόβα ξεκινούσε “η ώρα του παιδιού”, περνούσαμε τέλεια. Με λίγα λόγια, μια πολύ δημιουργική αλλά και εξαντλητική διαδικασία από την αρχή ως το τέλος. Κάναμε πρωταθλητισμό θα έλεγα. Εργαστήκαμε σκληρά όλοι.

Είχαμε την τύχη να ξεκινήσουμε από το Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά, όπου οι άνθρωποί του μας έδωσαν μια ουσιαστική βοήθεια. Φέτος, μετακομίσαμε στο κέντρο της Αθήνας, σε μεγαλύτερη σκηνή, μια υπέροχη σκηνή, στο Σύγχρονο Θέατρο. Ο νέος χώρος προσφέρει άλλες δυνατότητες και έχει διαφορετικές απαιτήσεις. Ξεκινήσαμε πάλι πρόβες και ο Κωνσταντίνος, μονίμως ανήσυχος, αποφάσισε να αλλάξει όλη την σκηνοθεσία και το εικαστικό περιβάλλον.

Προκύπτει, λοιπόν, μια νέα παράσταση φτιαγμένη με διαφορετικά υλικά από τα περσινά, και η διαδικασία μας έχει ανοίξει την όρεξη να ξαναπαίξουμε. Ανυπομονώ να μπει πάλι ο κόσμος στο θέατρο και να παρουσιάσουμε τη “νέα” δουλειά μας. Θα δείτε μια άλλη παράσταση από αυτή που είδατε στον Πειραιά».

Υπάρχουν σημεία σύνδεσης της ακατανόητης Χορεομανίας –που πήρε γρήγορα διαστάσεις ανεξέλεγκτης επιδημίας, με την COVID εποχή στην οποία ζούμε;

«Χωρίς να γίνεται αναφορά ή αναπαράσταση της σύγχρονης πραγματικότητας στην παράστασή μας, το θέμα του έργου είναι κοινωνικοπολιτικό και θίγει τη σχέση του ατόμου που ζει σε επισφάλεια με κάθε μορφή εξουσίας. Αναπόφευκτα, ο θεατής θα κάνει συνειρμούς και συνδέσεις με το σήμερα».

Ηθοποιός και σκηνοθέτης· πόσο απλώνεται η μία ιδιότητα μέσα στον χώρο της άλλης;

«Λατρεύω το θέατρο στην ολότητά του κι έχω εργαστεί σε πολλά πόστα. Από το να σχεδιάσω σκηνικό, να κατασκευάσω σκηνικό, να ασχοληθώ με την παραγωγή, την αφίσα, να κολλήσω αφίσα, να γράψω κείμενα. Δεν με κάνει σκηνοθέτη το ότι έχω σκηνοθετήσει μία φορά ένα έργο που ήθελα πολύ να κάνω, αν και αφήνω ανοιχτό το ενδεχόμενο να το ξανακάνω αν μου γεννηθεί η ανάγκη. Έχω δουλέψει και ως βοηθός σκηνοθέτη. Τώρα, στη “Χορευτική Πανούκλα” βοήθησα τον Κωνσταντίνο στη Δραματουργία. Αγαπώ κάθε πόστο και έχω χαρά ό,τι κι αν αποφασίσω να κάνω, με όλες τις δυσκολίες και τα εμπόδια που προκύπτουν. Όμως, έχω κυρίως τη λειτουργία του ηθοποιού. Έτσι προσδιορίζομαι. Κι αυτό μόνο γράφω ότι είμαι. Είμαι ξεκάθαρα παιδί της έκθεσης. Αυτό είναι η αγάπη μου, το σαράκι μου. Αυτό είμαι, θέλω να συνεχίσω να είμαι και να κάνω. Σε αυτή την ιδιότητα, το μυαλό μου λειτουργεί καλύτερα. Εκεί με βρίσκω να τα βγάζω πέρα και να είμαι ακούραστη. Όμως έχω πάντα άποψη και κρίση για την ολότητα του πράγματος σε ό,τι καταπιάνομαι. Αυτό είναι αναπόφευκτο, λόγω των πρώτων μου σπουδών. Στη Σύρο, στο Τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων μάς πέρασαν αυτή τη νοοτροπία.

Για να σχεδιάσεις τη νέα μορφή ενός προϊόντος, έπρεπε να κάνεις έρευνα, να την καταγράψεις, να δεις τι λείπει από την αγορά. Ποια η ανάγκη ύπαρξής του, μέσα στα χρόνια. Ποια πρωταρχική ανάγκη εξυπηρέτησε. Ποιοι το σχεδίασαν τότε και γιατί. Πώς εξελίχθηκε το design του μέσα στα χρόνια. Γιατί να το σχεδιάσεις και πάλι τώρα, και σε ποιον απευθύνεσαι. Να φροντίσεις την εργονομία. Να λάβεις υπόψη τα νέα δεδομένα της αγοράς, χαρτογραφώντας τη διαβάθμιση των αναγκών του ανθρώπου διαχρονικά. Να έχεις γνώση του ιστορικού πλαισίου. Να κάνεις brainstorming, να καταγράψεις βασικές ιδέες, να μην είσαι φλύαρος αλλά συγκεκριμένος, να ξεκινάς από την χρηστική αξία του αλλά να δίνεις βάση και στην αισθητική, στη φόρμα· είσαι καλλιτέχνης. Να σχεδιάσεις κάτι όμορφο, τελικά, που να έχει ουσία. Εκεί έμαθα να μην ξεκινάω από την φόρμα αλλά από την ουσία. Από την ουσία θα προκύψει η φόρμα. Αυτό μου το έμαθαν σε αυτή τη σχολή. Οι αναλογίες δεν είναι οι ίδιες με το θέατρο σε όλες τις πτυχές του· βέβαια, κάποιες φορές και η αντίστροφη πορεία, να ξεκινάς δηλαδή από τη φόρμα είναι αποκαλυπτική, όμως χωρίς τη νοοτροπία αυτής της σχολής δεν θα μπορούσα να το εκτιμήσω αυτό. Η σχολή με έκανε πιο ευέλικτη, να ξεκινάω κάθε φορά από την πιο συμφέρουσα αφετηρία, με ξεμπλόκαρε και μ’ έμαθε να εφευρίσκω λύσεις και να ξεπερνάω εμπόδια. Δεν θα ήμουν ο ίδιος άνθρωπος,  αν δεν είχα περάσει από εκεί».

Κάποιο έργο που θέλετε να δουλέψετε στο μέλλον; Ένας ρόλος με τον οποίο θέλετε να συναντηθείτε;

«Θέλω να είμαι καλά σωματικά και ψυχικά και ν’ αξιωθώ να παίξω ρόλους και με ανθρώπους που θαυμάζω και αγαπώ και να συνεργάζομαι με ομορφιά, χαρά και σοφία. Ονειρεύομαι να παίζω σε αρχαίες τραγωδίες,  γιατί συμπυκνώνουν όλη τη σοφία του κόσμου. Δεν έχω βρει τόσο ωραία λόγια μαζεμένα που να με κάνουν ν’ αντιλαμβάνομαι το νόημα της ζωής και να ξορκίζω τον θάνατο. Έχω μια αγάπη στην Αντιγόνη γιατί με συναρπάζει η πίστη της σε μια ανώτερη δικαιοσύνη απ’ την οποία αντλεί τη δύναμη να αντισταθεί σε μια κατασκευασμένη και προσαρμοσμένη στα ανθρώπινα μέτρα δικαιοσύνη».

Χαρακτηριστικά που εκτιμάτε ιδιαίτερα στους άλλους;

«Το καλοπροαίρετο χιούμορ, το ειλικρινές χαμόγελο, την ευγένεια, την γενναιοδωρία, την ευθύτητα, το άνοιγμα στη φιλία, την εχεμύθεια, την περηφάνια, την αυτοπεποίθηση, την μπέσα. Εκτιμώ, επίσης, πολύ κάποιον που δεν μιλάει άσχημα για κάποιον που λείπει απ’ το τραπέζι».

Και χαρακτηριστικά που σας απωθούν;

«Με απωθεί και με στενοχωρεί κάποιος που κρίνει τα πάντα με ευκολία, χωρίς καμία διάθεση να μπει στα παπούτσια του άλλου έστω σαν σκέψη. Η έλλειψη ενσυναίσθησης, η κακεντρέχεια, το κουτσομπολιό, η καχυποψία, η αγένεια, τα ψέματα, η συκοφαντία. Κάποιος που κάνει διακρίσεις ή κάποιος που προδίδει τα μυστικά που του εμπιστεύτηκες. Ή κάποιος που κάνει ότι είναι φίλος σου, όσο του είσαι χρήσιμος. Δεν θυμώνω, όμως, πλέον εύκολα με τους ανθρώπους. Θα νευριάσω στιγμιαία και θα συγκρουστώ αν χρειαστεί, θα το πω και μετά θα το ξεχάσω. Ακόμα και με ανθρώπους από τους οποίους έχω απομακρυνθεί δεν έχω κρατήσει θυμό, γιατί μετά θα πρέπει να θυμώσω και με τον εαυτό μου. Γιατί κι εγώ έχω και άσχημα χαρακτηριστικά με τα οποία παλεύω κάθε μέρα για να τα περιορίσω. Πολλές φορές επιτυγχάνω αλλά και πολλές ακόμη αποτυγχάνω παταγωδώς. Και δεν θέλω να είμαι θυμωμένη. Αυτό είναι επιλογή. Είμαι παιδί της χαράς και έχω ανάγκη να έχω ειρήνη μέσα μου. Κι όπως λέει κι ο Καμύ στην “Πανούκλα” του: “Υπάρχουν στον άνθρωπο περισσότερα πράγματα να θαυμάσεις απ’ όσα μπορείς να περιφρονήσεις”».

Ένα βιβλίο που διαβάσατε τελευταία και σας άρεσε;

«Το τελευταίο βιβλίο που διάβασα είναι ένα βιβλίο αυτοβελτίωσης, το “Γίνε ο Καλύτερος Εαυτός σου” της Nicole LePera και δέχθηκα μπούλινγκ από τους “κουλτουριάρηδες” φίλους μου. Όμως, ήταν για μένα αποκαλυπτικό και προτείνω σε όλον τον κόσμο να το διαβάσει και πιο πολύ στους φίλους μου, γιατί θα τους το πάρω δώρο κι έχω την εντύπωση ότι θα το διαβάζουν κρυφά και θα τους αρέσει».

Να κλείσουμε με μια ευχή σας;

«Δανείζομαι στίχους από το πρώτο στάσιμο, από την “Ιφιγένεια εν Αυλίδι” σε μετάφραση της Παναγιώτας Πανταζή·  “…η ειρήνη θέλει δύναμη να την αντέξεις/ μα όταν ανθίζει η ανθρωπιά/  ανθίζουνε κι οι πολιτείες των ανθρώπων/ κι αυτή είναι η αληθινή δόξα της ζωής./ Άφθαρτη δόξα”».

Ταυτότητα Παράστασης

Συγγραφή-Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Μάρκελλος  
Σύμβουλος στη Δραματουργία: Ελένη Στεργίου       
Πρωτότυπες Συνθέσεις: Λευτέρης Βενιάδης 
Χορογραφίες-Επιμέλεια Κίνησης: Ηρώ Κόντη         
Σκηνικά-Κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού
Σχεδιασμός Φωτισμών: Σάκης Μπιρμπίλης  
Βοηθός Σκηνοθέτη:  Βίβιαν Κραββαρίτη       
Βοηθός Σκηνογράφου-Ενδυματολόγου: Σοφία Μπαμπανιώτη          
Βίντεο-Trailer: Κώστας Στάμου (Artlabor Productions)        
Ηχοληψία: Μανώλης Ανδρεάδης      
Φωτογραφίες παράστασης: Στέφανος Σάμιος
Γραφιστικά-Αφίσα-Banner: Χάρη Καρακουλίδου      
Φωτογραφίες promo- αφίσας: Alex Kat        
Μακιγιάζ: Olga Falei  
Παραγωγή: Εταιρεία Τέχνης Ars Aeterna & Το Διάσημο Μικρούλι Τσίρκο - Εταιρεία Θεαμάτων

Ερμηνεύουν: Ελένη Στεργίου, Γιάννης Μαστρογιάννης, Χρήστος Παπαδόπουλος,  Πάνος Ζουρνατζίδης, Ilya Algaer, Μυρτώ Παπά, Λευτέρης Βενιάδης, Βασίλης Ντοροβάτας, Κωνσταντίνος Μάρκελλος