Οι ραγδαίες κοινωνικές και οικονομικές ανακατατάξεις (πανδημία, φυσικές καταστροφές, πόλεμος Ουκρανίας), τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εθνικό, αλλά και τοπικό επίπεδο, σηματοδοτούν ένα νέο κοινωνικό ρόλο για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Χωρίς αμφιβολία, τα σύγχρονα πιεστικά κοινωνικά προβλήματα συναντώνται τόσο σε αστικές όσο και αγροτικές περιοχές, αλλά είναι βέβαιο πως οι κάτοικοι των μεγάλων αστικών συγκροτημάτων βιώνουν κοινωνικά προβλήματα ιδιαίτερης πολυπλοκότητας και έντασης, όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός.
Του Νίκου Ταμπακίδη
Πρώην Δημάρχου Αγίων Αναργύρων
Πρώην Γενικού Γραμματέα Περιφέρειας Ιονίων Νήσων
[email protected]
Οι ραγδαίες κοινωνικές και οικονομικές ανακατατάξεις (πανδημία, φυσικές καταστροφές, πόλεμος Ουκρανίας), τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εθνικό, αλλά και τοπικό επίπεδο, σηματοδοτούν ένα νέο κοινωνικό ρόλο για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Χωρίς αμφιβολία, τα σύγχρονα πιεστικά κοινωνικά προβλήματα συναντώνται τόσο σε αστικές όσο και αγροτικές περιοχές, αλλά είναι βέβαιο πως οι κάτοικοι των μεγάλων αστικών συγκροτημάτων βιώνουν κοινωνικά προβλήματα ιδιαίτερης πολυπλοκότητας και έντασης, όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός.
Βασικός αρωγός για τον πολίτη των αστικών περιοχών είναι οι πρωτοβάθμιοι ΟΤΑ, καθώς οι Δήμοι, μέσω της οργανωμένης λειτουργίας των Κοινωνικών τους Υπηρεσιών, αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους πάροχους τοπικών κοινωνικών δράσεων για τη στήριξη των ευπαθών κοινωνικών ομάδων και τη μείωση ή την εξάλειψη του κοινωνικού αποκλεισμού.
Ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι μια έννοια διαφορετική -και πιο σύνθετη- από εκείνη της φτώχειας. Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ των δύο εννοιών είναι ότι η φτώχεια χαρακτηρίζει μια κατάσταση, ενώ ο κοινωνικός αποκλεισμός χαρακτηρίζει μια διαδικασία.
Συγκεκριμένα, η φτώχεια αναφέρεται στην κατάσταση ανέχειας, μια κατάσταση απορίας, δηλαδή έλλειψης πόρων. Συνεπώς, ακόμα και μια τυπική χορήγηση επιδομάτων υποκαθιστά, έστω και μερικώς, την έλλειψη πόρων. Από την άλλη, ο κοινωνικός αποκλεισμός εκφράζεται από αδυναμία – λόγω διαφόρων εμποδίων - της απορρόφησης κοινωνικών και δημόσιων αγαθών όπως του συστήματος Εκπαίδευσης, του συστήματος Υγειονομικής περίθαλψης, της συμμετοχής στο τοπικό κοινωνικό γίγνεσθαι, της συμμετοχής στο πολιτικό γίγνεσθαι, συμμετοχή σε κοινωνικά δίκτυα κλπ. Βεβαίως, η έλλειψη αυτή οδηγεί συνήθως και στην οικονομική ανέχεια ή την επιτείνει.
Ο «κοινωνικός αποκλεισμός» , ως εκ τούτου, είναι καθοριστικός παράγοντας στη χάραξη κοινωνικής πολιτικής τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο και επικεντρώνεται στην έννοια της δυνατότητας απορρόφησης του κοινωνικού ή δημόσιου πλούτου. Επί παραδείγματι, το παιδί μιας οικογένειας που τελείωσε το Λύκειο έχει απορροφήσει μεγαλύτερο ποσό του δημόσιου πλούτου από τον τομέα της Παιδείας από ό,τι ένα παιδί που τελείωσε μόνο την Υποχρεωτική Εκπαίδευση αλλά αρκετά λιγότερο από ό,τι ένα παιδί που τελείωσε το Πανεπιστήμιο.
Το ίδιο συμβαίνει και σε μια σειρά από άλλες σημαντικές δραστηριότητες από τους χώρους του Πολιτισμού, της Υγείας, του Αθλητισμού, του Περιβάλλοντος κλπ. Επί παραδείγματι, απορροφά δημόσιο ή κοινωνικό πλούτο όποιος:
◆ Παρακολουθεί μια επιχορηγούμενη από το Υπουργείο Πολιτισμού ή από το Δήμο του θεατρική παράσταση ή επισκέπτεται δωρεάν ένα Μουσείο.
◆ Επισκέπτεται και κάνει χρήση των υπηρεσιών των εξωτερικών Ιατρείων ενός νοσοκομείου ή των Δημοτικών Ιατρείων και των Κέντρων Υγείας.
◆ Χρησιμοποιεί αθλητικές εγκαταστάσεις όπως Δημοτικά Γυμναστήρια ή Στάδια.
◆ Χρησιμοποιεί για ξεκούραση και αναψυχή εγκαταστάσεις οργανωμένου αστικού Πράσινου (Πάρκα, Άλση, Παιδικές χαρές κλπ.).
◆ Χρησιμοποιεί και συμμετέχει σε δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης καθώς αποτελούν πλέον σημαντικότατο τμήμα του σύγχρονου κοινωνικού γίγνεσθαι.
◆ Μετέχει σε εθελοντικές οργανώσεις.
Είναι προφανές πως οι δήμοι πρέπει να προβούν σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες που βελτιστοποιούν την αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων και μεγιστοποιούν το κοινωνικό όφελος από δράσεις κοινωνικής πολιτικής της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Μια παγκοσμίως αποδεκτή υπόθεση εργασίας είναι ότι η μείωση του κοινωνικού αποκλεισμού μπορεί να επιτευχθεί αποτελεσματικότερα μέσα από τη συντονισμένη δράση των διαφόρων Δημοτικών υπηρεσιών. Επί παραδείγματι- και εντελώς ενδεικτικά- είναι απαραίτητο για το σωστό σχεδιασμό να γνωρίζουν και να παρακολουθούν:
● Οι Τεχνικές Υπηρεσίες των δήμων τις επιπτώσεις στη γένεση κοινωνικού αποκλεισμού από την ύπαρξη ασυντήρητων και επικίνδυνων πεζοδρομίων ή την ανεπαρκή συντήρηση και λειτουργία του δημοτικού φωτισμού,
● Η Διεύθυνση/Τμήμα Παιδείας των δήμων τις επιπτώσεις στη γένεση κοινωνικού αποκλεισμού από την αυθαίρετη διακοπή παρακολούθησης των μαθημάτων των μαθητών του Δημοτικού και του Γυμνασίου.
● Το Τμήμα ή ο Οργανισμός Πολιτισμού τη σημασία και τις κοινωνικές επιπτώσεις δωρεάν παροχής τοπικών πολιτιστικών εκδηλώσεων καθώς και τις τοπικές πολιτιστικές ιδιαιτερότητες που προκαλούν, ή εμποδίζουν τη γένεση κοινωνικού αποκλεισμού.
Είναι λοιπόν προφανές πως πρέπει να αποτελεί πρωταρχική μεταρρυθμιστική προτεραιότητα στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής τόσο ο συντονισμός και η δικτύωση των υφιστάμενων, κατακερματισμένων υπηρεσιών και δράσεων όσο και η διαδραστική σχέση αλληλοενημέρωσης Κοινωνικών Υπηρεσιών με πολίτες που βιώνουν ή πλησιάζουν τον κοινωνικό αποκλεισμό.
Για το λόγο αυτό, κρίνεται αναγκαία από την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος (ΚΕΔΕ) η ανίχνευση και ο προσδιορισμός των δυνατοτήτων των δήμων στη χάραξη και υλοποίηση δράσεων που μειώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό. Στόχος αυτής της δράσης είναι να προσδιοριστούν και προωθηθούν μέτρα που θα βελτιστοποιούν την ικανότητα των Κοινωνικών Υπηρεσιών των δήμων στο να μειώσουν τον κοινωνικό αποκλεισμό.
Για το σκοπό αυτό θα μπορούσε σε πρώτη φάση να γίνει δειγματοληπτική ανίχνευση, κωδικοποίηση και ανάλυση των προβλημάτων και δυνατοτήτων των Υπηρεσιών τουλάχιστον πέντε δήμων.
Η εργασία αυτή θα μπορούσε ενδεικτικά να περιλαμβάνει:
1. Δομημένα ερωτηματολόγια για τις βασικές υπηρεσίες πέντε τουλάχιστον δήμων, που θα περιλαμβάνουν τους εξής, τουλάχιστον, τομείς πολιτικής/υπηρεσιακούς άξονες:
1.1 Τεχνικές υπηρεσίες και κοινωνικός αποκλεισμός
1.2 Δράσεις Παιδείας και κοινωνικός αποκλεισμός
1.3 Δράσεις Πολιτισμού και κοινωνικός αποκλεισμός
1.4 Δράσεις Αστικής Κινητικότητας και κοινωνικός αποκλεισμός
1.5 Δράσεις Αθλητισμού και κοινωνικός αποκλεισμός
1.6 Δράσεις Ενημέρωσης/Επικοινωνίας και κοινωνικός αποκλεισμός
1.7 Δράσεις Κοινωνικών Υπηρεσιών και κοινωνικός αποκλεισμός
2. Ανάλυση/κωδικοποίηση των απαντήσεων των ανωτέρω ερωτηματολογίων
3. Στατιστική απεικόνιση των απαντήσεων των ανωτέρω ερωτηματολογίων
4. Τομεακές προτάσεις αναβάθμισης των παρεχόμενων υπηρεσιών για την καλύτερη αντιμετώπιση προβλημάτων κοινωνικού αποκλεισμού.