«Σήκω ψυχή μου»!…Εικόνες και μουσικές των προσφύγων του ’22

Ο Πρόεδρος της Βουλής κ. Κωνσταντίνος Τασούλας εγκαινίασε την έκθεση «Σήκω ψυχή μου»!...Εικόνες και μουσικές των προσφύγων του ’22, που παρουσιάζει στον εκθεσιακό του χώρο το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων μνήμης για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή.
 

Η έκθεση αναπτύσσεται γύρω από τη ζωή πριν το 1922 στη Σμύρνη, την Ιωνία, την Καππαδοκία, τον Πόντο, την Κωνσταντινούπολη και την Προποντίδα, την Ανατολική και τη Βόρεια Θράκη (Ανατολική Ρωμυλία)· παρουσιάζει τον ξεριζωμό, την απώλεια και το τραύμα της προσφυγιάς· αναβιώνει τη ζωή και τη μουσική δημιουργία στη νέα πατρίδα· αναπαριστά τον τρόπο με τον οποίο οι δικές μας γενιές τραγούδησαν το συνταρακτικό γεγονός.  Τα παραπάνω συνδέονται  μεταξύ τους με βασικό άξονα τη μουσική και το τραγούδι, που δημιουργούν τον γενικό καμβά της έκθεσης. Στοιχείο πρωτοτυπίας, το ζωντανό πάλκο όπου θα φιλοξενηθούν, κατά τη διάρκεια της έκθεσης, νέοι δημιουργοί και ερμηνευτές, που θα αναδείξουν τις μουσικές διαδρομές των προσφύγων και της εμπειρίας της προσφυγιάς.
 

Ο Πρόεδρος της Βουλής στην ομιλία του τόνισε ότι πρόκειται για μια έκθεση έμπλεη μουσικής και μνήμης. Μας δείχνει, είπε, πώς, μετά την κατάρρευση του ονείρου της Μεγάλης Ιδέας ως εδαφικής επέκτασης, ο ελληνισμός υλοποίησε ένα άλλο όνειρο, αλαμπές αλλά σπουδαίο: της ανόρθωσης και της ανοικοδόμησης, της ισοπαλούς με τους ευρωπαϊκούς λαούς ύπαρξης. Μέσα από τη μουσική, που αποτελεί άσκηση και στοιχείο ελευθερίας, σημείωσε, σπουδάζουμε πώς οι 1.300.000 πρόσφυγες μπόλιασαν τον πολιτισμό τους στον ελλαδικό εθνικό κορμό. Σε μια ομιλία διάστικτη από λογοτεχνικές και δοκιμιακές αναφορές (μεταξύ άλλων στο Μυθιστόρημα του Σεφέρη και το Ελεύθερον Πνεύμα του Θεοτοκά) ο κ. Τασούλας έκλεισε με την «Οδό ονείρων», το σπουδαίο θεατρικό και κινηματογραφικό έργο, στο οποίο ο Μάνος Χατζιδάκις μιλάει για τον «τρυφερό και αβάσταχτο ουρανό» πάνω από μια προσφυγική γειτονιά. «Ο ίδιος ουρανός μας σκέπει και πάλι», σημείωσε ο κ. Τασούλας, «κάτω από τον οποίο πρέπει να μείνουμε ενωμένοι και να έχουμε εμπιστοσύνη στο μέλλον μας, γιατί οι δυσκολίες δεν λείπουν, οι προκλήσεις και οι αναμετρήσεις είναι μπροστά μας».
 

Ο Γενικός Γραμματέας του Ιδρύματος, καθηγητής Ευάνθης Χατζηβασιλείου, ανοίγοντας τη βραδιά, είπε ότι το Ίδρυμα επέλεξε έναν τρόπο τολμηρό και πρωτότυπο για να τιμήσει την επέτειο: μέσα από το πρίσμα της μουσικής και του τραγουδιού. Η Μικρασιατική Καταστροφή, ανέφερε, υπήρξε το μεγαλύτερο τραύμα του ελληνισμού και ταυτόχρονα  η καθοριστική εμπειρία η οποία διαμόρφωσε το σύγχρονο κράτος. Τέλος, ευχαρίστησε τους συντελεστές της έκθεσης για το πολυδιάστατο και απαιτητικό έργο που έφεραν σε πέρας:  όλα τα στελέχη  του Ιδρύματος (και ιδίως τους επιμελητές της,  Άννα Ενεπεκίδου και Χρήστο Χρηστίδη) και την επιστημονική επιτροπή της (ιδίως τον πρόεδρό της Διονύση Σαββόπουλο και τον Αλέξη Κυριτσόπουλο, που τη σχεδίασε και την επιμελήθηκε εικαστικά).
 

Ο Διονύσης Σαββόπουλος, πρόεδρος της επιστημονικής επιτροπής της έκθεσης, αναφέρθηκε στα προσωπικά του βιώματα (ο πατέρας του από την Κωνσταντινούπολη και η μητέρα του  από την Ανατολική Ρωμυλία) και τα μουσικά ακούσματα στο σπίτι όπου μεγάλωσε. Και τόνισε πως το 1922, πέρα από τον πόνο και το τραύμα, είναι η αφετηρία μιας συναρπαστικής πορείας για μια καινούργια Ελλάδα. Η καταστροφή έδειξε ότι το δέντρο του ελληνισμού είχε γερές ρίζες· ρίζες βαθιά μέσα στη γη, αλλά και ρίζες στον ουρανό, κατέληξε.
 

Ο Λάμπρος Λιάβας, καθηγητής εθνομουσολογίας και μουσικολογικός επιμελητής της έκθεσης, αναφέρθηκε στον ρόλο και τη σημασία της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης ως κιβωτών μνήμης, που λειτούργησαν σαν «μήτρες μουσικής». Μέσα από την αφήγηση της Σμυρνιάς τραγουδίστριας Αγγελικής Παπάζογλου προσέγγισε τις προσφυγικές μουσικές μνήμες, τον ρόλο του τραγουδιού στις «χαμένες πατρίδες» και τον μετασχηματισμό του στην Ελλάδα: εκεί αποτέλεσε κεντρικό κώδικα επικοινωνίας, ισχυρό συμβολικό κεφάλαιο για τη διατήρηση της εθνοπολιτισμικής ταυτότητας και κινητήρια δύναμη για την ελευθερία.
 

Η Άννα Ενεπεκίδου, διευθύντρια υπηρεσιών του Ιδρύματος και συνεπιμελήτρια της έκθεσης, μίλησε για τη γοητευτική διαδρομή της προετοιμασίας, τη δημιουργική επαφή της επιστημονικής επιτροπής με φορείς, σωματεία, συλλέκτες και μελετητές. Σημείωσε ότι  η έκθεση, με τον πλούτο των τεκμηρίων της, επιδιώκει να αναδείξει το μεγαλειώδες αλλά και το καθημερινό, την καταστροφή αλλά και τη δημιουργία. Αναφέρθηκε στις φωτογραφίες, τις μαρτυρίες του ξεριζωμού, τη μουσική που μπορούμε να ακούσουμε από τα τάμπλετ, τα εκθέματα που αποτυπώνουν την ομορφιά της καθημερινότητας. Και, τέλος, ανέδειξε μικρές αλλά ουσιώδεις λεπτομέρειες, όπως τα  κεραμικά πλακίδια που χρησιμοποιήθηκαν στην ανακαίνιση του κτηρίου της Βουλής (1929-1935), ενσωματώνοντας διακοσμητικά μοτίβα του προσφυγικού ελληνισμού.
 

Στα εγκαίνια παρευρέθηκε πλήθος κόσμου, άνθρωποι των γραμμάτων και της επιστήμης, συλλέκτες, εκπρόσωποι προσφυγικών σωματείων, δημοσιογράφοι και πολιτικοί, ανάμεσά τους, η υφυπουργός Υγείας Μίνα Γκάγκα, ο υφυπουργός Παιδείας Άγγελος Συρίγος, ο πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών Βασίλειος Πάππας.
 

Πληροφορίες
Η έκθεση πραγματοποιείται στην εκθεσιακό χώρο του Ιδρύματος της Βουλής (Βασ. Σοφίας 11, ισόγειο· είσοδος από Σέκερη).

Διάρκεια έκθεσης: 30 Μαΐου 2022-30 Σεπτεμβρίου 2023.
Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Παρασκευή: 9:00-16:00, Σάββατο: 10:00-15:00, Κυριακή και Δευτέρα: κλειστά.

Επιστημονική επιτροπή της έκθεσης: Διονύσης Σαββόπουλος (πρόεδρος), Νίκος Ανδριώτης, Αλέξης Κυριτσόπουλος, Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Κυριάκος Χατζηκυριακίδης.

Μουσικολογική επιμέλεια: Λάμπρος Λιάβας.