Ο τρόπος που έχει δομηθεί και λειτουργεί ένα σύστημα επηρεάζει άμεσα την ευελιξία, την ανταγωνιστικότητα και τη βιωσιμότητά του. Βεβαίως, υπάρχουν πολλά συστήματα δόμησης και λειτουργίας με χαρακτηριστικά παραδείγματα την ιεραρχική δομή και τη δικτυακή λειτουργία.
Του Νίκου Ταμπακίδη
πρώην Δημάρχου Αγίων Αναργύρων,
πρώην Γ.Γραμματέα Περιφέρειας Ιονίων Νήσων
Ο τρόπος που έχει δομηθεί και λειτουργεί ένα σύστημα επηρεάζει άμεσα την ευελιξία, την ανταγωνιστικότητα και τη βιωσιμότητά του. Βεβαίως, υπάρχουν πολλά συστήματα δόμησης και λειτουργίας με χαρακτηριστικά παραδείγματα την ιεραρχική δομή και τη δικτυακή λειτουργία.
Στην ιεραρχική οργάνωση κυρίαρχη επιλογή είναι η ύπαρξη επιπέδων οργάνωσης. Τα συστήματα αυτά έχουν - προφανώς - μικρή αυτορρυθμιστική ικανότητα καθώς αρκεί ένα αδύνατο σημείο του συστήματος με ιεραρχική δομή για να περιοριστούν οι δυνατότητες ολόκληρου του συστήματος. Είναι προφανές πως η μέγιστη αντοχή μιας αλυσίδας είναι η αντοχή του ασθενέστερου κρίκου της! Από έναν κακό ή ανεπαρκή υπάλληλο μπορεί να νεκρωθεί ή υπολειτουργήσει μια ολόκληρη Διεύθυνση. Τίποτα πιο συνηθισμένο. Το σημαντικότερο όμως πρόβλημα στην ιεραρχική οργάνωση είναι η πολύ περιορισμένη δυνατότητα συνέργειας μεταξύ συναφών τομέων πολιτικής.
Στο δικτυακό τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας κυρίαρχη επιλογή είναι η κατάργηση των επιπέδων οργάνωσης και η ιδιαίτερη ανάπτυξη της συνέργειας. Χαρακτηριστικό αυτών των «δικτυακών» συστημάτων είναι η μεγάλη τους αυτορρυθμιστική και προσαρμοστική ικανότητα.
Το ερώτημα που ακολουθεί έχει άμεση συνάφεια με καθημερινή άσκηση εφαρμοσμένης διοίκησης και βοηθά στην ανάδειξη της υπεροχής της δικτυακής λειτουργίας:
Ερώτημα:
Σύμφωνα με τους σημερινούς Οργανισμούς των Περιφερειών ή των Δήμων, ποια Διεύθυνση/Τμήμα είναι αρμόδιο για να εξετάσει το αίτημα ενός μαθητικού Συλλόγου για τη στήριξη μιας θεατρικής παράστασης με αντικείμενο την προστασία των δασών;
Α. Η Διεύθυνση /Τμήμα Παιδείας, αφού το αίτημα προέρχεται από μαθητικό Σύλλογο
Β. Η Διεύθυνση /Τμήμα Πολιτισμού, αφού το αίτημα αφορά σε θεατρική παράσταση
Γ. Η Διεύθυνση /Τμήμα Περιβάλλοντος, αφού ο στόχος είναι η προστασία των δασών
Αν το ερώτημα τεθεί σήμερα σε μια ομάδα υπαλλήλων της παραδοσιακής λειτουργίας των διοικητικών υπηρεσιών θα προκαλέσει ατέλειωτες συζητήσεις και ποικίλες απαντήσεις. Αν τεθεί σε υπαλλήλους που γνωρίζουν από δικτυακή οργάνωση και λειτουργία η απάντηση θα είναι άμεση και ενιαία: Οποιαδήποτε από τις παραπάνω διοικητικές μονάδες μπορεί να ασχοληθεί («αρμοδίως») με το θέμα, αφού πρώτα εξετάσει αν υπάρχει διαθέσιμο σχετικό κονδύλι στον προϋπολογισμό του φορέα.
Από άποψη λειτουργίας, τα συστήματα ιεραρχικής οργάνωσης είναι ενίοτε τόσο δύσκαμπτα και αργά που από μόνα τους τείνουν να αναιρέσουν τους κανόνες λειτουργίας τους. Είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο η πολιτική ηγεσία να αναγκάζεται να υπερκεράσει την υπηρεσιακή ιεραρχία και ο Υπουργός, ο Περιφερειάρχης ή ο Δήμαρχος να συνεννοούνται με κατώτερα ιεραρχικά επίπεδα χωρίς τη συμμετοχή του Γεν. Γραμματέα, του Γενικού Διευθυντή, του αρμόδιου Διευθυντή ή ακόμα και του Τμηματάρχη.
Τόσο από διοικητικής όσο και από κοινωνικής άποψης, η δικτυακή λειτουργία αποτελεί αφενός τη βάση βιωσιμότητας και αφετέρου την πηγή πλουραλισμού επιλογών για πολίτες και κοινωνικούς εταίρους. Δεδομένης της καθοριστικής σημασίας του πλουραλισμού στην ποιότητα ζωής των ατόμων, στην ποιότητα της Δημοκρατίας και στην αύξηση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας και ευρωστίας των παραγωγικών μονάδων, η προώθηση δομών με δικτυακή λειτουργία αποτελεί σήμερα επιλογή όλων των σύγχρονων φορέων διοίκησης.
Υπάρχουν δύο βασικές προϋποθέσεις για μια παραγωγική και αποτελεσματική δικτυακή λειτουργία στο χώρο της Δημόσιας Διοίκησης. Η πρώτη από αυτές είναι η κατάργηση των αποκλειστικών αρμοδιοτήτων. Βεβαίως και γίνεται σε άλλους χώρους, βεβαίως μπορεί (και πρέπει) να εφαρμοσθεί στις λειτουργίες της Δημόσιας Διοίκησης. Επί παραδείγματι, τόσο ο πολιτικός μηχανικός που εργάζεται στη Διεύθυνση Πολεοδομίας όσο και αυτός που εργάζεται στις Τεχνικές Υπηρεσίες, μπορούν να ελέγξουν και να πιστοποιήσουν τις ζημιές σε ένα κτήριο μετά από ένα σεισμό.
Είναι προφανές ότι η δικτυακή λειτουργία προϋποθέτει τη δυνατότητα οργανωμένης αλλά ανεμπόδιστης εκτέλεσης μιας απαραίτητης διαδικασίας από περισσότερες από μια λειτουργικές δομές. Συνεπώς, πρέπει να γίνει παρέμβαση ώστε να εξαλειφθούν οι διαφορετικές θεσμικές και λειτουργικές συνθήκες και προβλεπόμενες διαδικασίες μεταξύ διοικητικών δομών (στον ίδιο ή σε διαφορετικούς φορείς) καθώς αποτελούν πολύ σημαντικά εμπόδια για την υπέρβαση των διαχωριστικών γραμμών και την εμπέδωση της απαραίτητης συνοχής που απαιτείται για την ενδοϋπηρεσιακή, τη διαδημοτική, διαπεριφερειακή ή διεθνική συνεργασία.
Η εμπειρία από τη λειτουργία διοικητικών δομών στη χώρα μας είναι πως υπάρχουν σημαντικότατες διαφορές μεταξύ του τρόπου οι μηχανισμοί των διάφορων δομών ορίζουν, συλλέγουν και επεξεργάζονται και χρησιμοποιούν τα διάφορα στοιχεία. Είναι προφανές πως η κατάσταση αυτή κάνει πολύ δύσκολη την αποτελεσματική συνεργασία (και άρα και τη δυνατότητα δικτυακής λειτουργίας) μεταξύ διοικητικών δομών.