Των Ιωάννη Λιανού
Προέδρου της Επιτροπής Ανταγωνισμού και μέλους του Διοικητικού Οργάνου της Επιτροπής Ανταγωνισμού του ΟΟΣΑ και
Καλλιόπης Μπενετάτου
Αντιπροέδρου της Επιτροπής Ανταγωνισμού και διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών, ΟΠΑ
Των Ιωάννη Λιανού
Προέδρου της Επιτροπής Ανταγωνισμού και μέλους του Διοικητικού Οργάνου της Επιτροπής Ανταγωνισμού του ΟΟΣΑ και
Καλλιόπης Μπενετάτου
Αντιπροέδρου της Επιτροπής Ανταγωνισμού και διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών, ΟΠΑ
Στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ελληνική (και όχι μόνο) κοινωνία τα τελευταία χρόνια, οι οποίες έχουν οδηγήσει σε ραγδαία αύξηση του πληθωρισμού, λόγω των στρεβλώσεων των παγκόσμιων εφοδιαστικών αλυσίδων που προκλήθηκαν από την πανδημία, προστέθηκε τους τελευταίους μήνες και η κρίση στην Ουκρανία. Υπήρξε σημαντική αύξηση των τιμών της ενέργειας (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, ηλεκτρική ενέργεια) και ύστερα σε ορισμένες κατηγορίες τροφίμων, με τον δείκτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου να φθάνει στο ανώτατο επίπεδο που έχει βρεθεί από τον Φεβρουάριο του 2011. Η συγκεκριμένη συγκυρία έχει σημαντικές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία, πολλώ δε μάλλον λόγω και της ανάγκης προώθησης της βιώσιμης ανάπτυξης και της πράσινης οικονομίας, στο πλαίσιο της Νέας Πράσινης Συμφωνίας της Ε.Ε., η οποία επηρεάζει τους τομείς της ενέργειας, καθώς και της παραγωγής και διανομής τροφίμων με σημαντικές επιπτώσεις και στις τιμές. Με την αγορά «αποσυντονισμένη» λόγω αυτών των αλλεπάλληλων εξελίξεων, τα κράτη πρέπει να σχεδιάσουν τον τρόπο με τον οποίο θα διατηρήσουν την ανθεκτικότητα των κοινωνικοοικονομικών συστημάτων τους, συνδυάζοντας την οικονομική ανάπτυξη με την κοινωνική δικαιοσύνη.
Είναι αναμενόμενο ότι από αυτήν τη στάθμιση επηρεάζεται και η εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού. Οι Αρχές Ανταγωνισμού καλούνται να αναλάβουν δράση, πάντα στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους, για να συμβάλουν στην αντιμετώπιση του φαινομένου της ακρίβειας, να παρέχουν την αναγκαία ευελιξία και ασφάλεια δικαίου στις επιχειρήσεις ώστε να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες της εφοδιαστικής αλυσίδας και να αποφευχθεί η στρέβλωση των ανταγωνιστικών δομών στην αγορά, κάτι που θα επηρεάσει μεσοπρόθεσμα την οικονομική ανάπτυξη αρνητικά.
Προβλέποντας τις αρνητικές οικονομικές εξελίξεις το τελευταίο έτος, η Επιτροπή Ανταγωνισμού (Ε.Α.) σχεδίασε ένα πρόγραμμα ενεργειών σε διάφορους τομείς της οικονομίας και δημιούργησε σειρά νέων εργαλείων παρέμβασης στην αγορά. Ολοκλη
ρώθηκε ύστερα από καθυστέρηση αρκετών ετών η κλαδική για τα σούπερ μάρκετ και δημιουργήθηκε ομάδα κρούσης για τα σούπερ μάρκετ, η οποία με την πλέον εξελιγμένη πλατφόρμα πανευρωπαϊκά ελέγχει την πορεία των τιμών χιλιάδων προϊόντων, με σκοπό την εστίαση των ελέγχων σε προβληματικές αγορές. Πραγματοποιήθηκε πανευρωπαϊκό ρεκόρ επιτόπιων ελέγχων και άλλων μέτρων έρευνας (αύξηση 100% σε επιτόπιους ελέγχους και 1980% σε ερωτηματολόγια σε επιχειρήσεις σε σχέση με το 2019) σε σειρά αγορών: προϊόντα σούπερ μάρκετ, καύσιμα, ηλεκτρική ενέργεια, εισροές στην αγροτική παραγωγή κ.λπ. Συγκεκριμένα, κατά το 2021 και την περίοδο Ιανουαρίου - Μαρτίου 2022 πραγματοποιήθηκαν επιτόπιοι έλεγχοι σε 136 ελεγχόμενες επιχειρήσεις.
Οι υποθέσεις αυτές είναι σε εξέλιξη και αναμένεται να ολοκληρωθούν νωρίτερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, τώρα που η Ε.Α., λόγω των πρωτοβουλιών της σημερινής διοίκησης, κατάφερε τη μείωση του μέσου όρου ηλικίας των υποθέσεών της από 8 έτη το 2019 σε 1,1 το έτος 2021, απελευθερώνοντας ανθρώπινους πόρους για νέες έρευνες. Επιπλέον, η Ε.Α. πρότεινε μία καινοτόμο διάταξη τον Σεπτέμβριο του 2021, η οποία υιοθετήθηκε με διακομματική συναίνεση τον Ιανουάριο του 2022, επεκτείνοντας την εφαρμογή του δικαίου ανταγωνισμού σε μονομερείς συμπεριφορές πρόσκλησης σε καρτέλ και γνωστοποίησης μελλοντικών τιμών σε ανταγωνιστές, και η οποία θα τεθεί σε ισχύ τον Ιούλιο 2022, αυστηροποιώντας το νομικό πλαίσιο για τον ανταγωνισμό. Τέλος, προχωράει το πρόγραμμα χαρτογράφησης των ελληνικών αγορών με τη δυνατότητα δημοσίευσης, ως μέτρο αποτροπής αντι-ανταγωνιστικών συμπεριφορών, του περιθωρίου κέρδους κομβικών επιχειρήσεων, σε περίπτωση που στοιχειοθετηθούν «ουρανοκατέβατα» κέρδη σε ολιγοπωλιακές αγορές βασικών προϊόντων ευρείας κατανάλωσης με χαμηλή ένταση ανταγωνισμού προς ενημέρωση της Πολιτείας για την πιθανή λήψη μέτρων.
Για να εντατικοποιήσει τις ενέργειές της και να φέρει γρηγορότερα αποτελέσματα, η Ε.Α. πρέπει όμως να διαθέτει τους κατάλληλους ανθρώπινους πόρους. Ωστόσο, η Ε.Α. είναι τραγικά υποστελεχωμένη (το ποσοστό κάλυψης των οργανικών θέσεων σε προσωπικό ανέρχεται σήμερα περίπου στο 35%, δηλαδή καλύπτονται οι 83 οργανικές θέσεις από τις 230, ενώ το προσωπικό μειώθηκε κατά 12% από το 2019). Περαιτέρω, οι διαδικασίες προκήρυξης θέσεων ελέγχονται κεντρικά, με συνέπεια η Ε.Α. να μην έχει την αναγκαία διοικητική αυτοτέλεια να εκκινήσει τη σχετική διαδικασία όποτε προκύπτει σχετική ανάγκη, ενώ λόγω των χρονοβόρων διαδικασιών, έως τώρα, των διαγωνισμών του ΑΣΕΠ, οι προσλήψεις γίνονται δυόμισι και πλέον έτη μετά την υποβολή της αίτησης υποψηφιότητας. Λόγω αυτού, καθώς και της έλλειψης μισθολογικών κινήτρων, οι πρώτοι στη σειρά κατάταξης των υποψηφίων δεν αποδέχονται τη θέση, με συνέπεια περαιτέρω καθυστερήσεις και χαμηλότερη ποιότητα προσωπικού.
Μία από τις αιτίες των προβλημάτων αυτών, που ταλανίζουν όλες τις ανεξάρτητες αρχές, είναι ο σφιχτός εναγκαλισμός τους από υπηρεσίες της κεντρικής εξουσίας, κάτι το οποίο δεν συμβαδίζει με την ανεξαρτησία των αρχών, την οικονομική και διοικητική τους αυτοτέλεια, τόσο για τις προσλήψεις όσο και στην αναγκαία αξιολόγηση του προσωπικού τους. Οι ανεξάρτητες αρχές αντιμετωπίζονται από την κεντρική εξουσία με τη λογική του «Προκρούστη», χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η συνταγματική, αλλά και η -από τη σκοπιά του ενωσιακού δικαίου- ιδιαιτερότητα του ρόλου τους. Ασφαλώς δεν ζητούνται πόροι χωρίς λογοδοσία: Η Ε.Α. είναι από τους ελάχιστους δημόσιους φορείς στην Ελλάδα που έχει ξεκινήσει την αξιολόγησή της με δείκτες αποδοτικότητας (KPIs) και ευελπιστεί ότι με το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο θα επεκταθεί αυτή η υποχρέωση αξιολόγησης μέσω ποσοτικών και ποιοτικών στόχων, και εν γένει λογοδοσίας, σε όλο το προσωπικό της, συμπεριλαμβανομένων και των εισηγητών της Ε.Α.
Σημειώνεται όμως ότι κατά την ίδια περίοδο όπου η Ε.Α. έχει έλλειψη προσωπικού, με χρηστή διοίκηση κατάφερε να αποδώσει πλέον των 4,2 εκατ. ευρώ στον κρατικό προϋπολογισμό. Μέρος των πόρων αυτών θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την προσέλκυση προσωπικού και τη δημιουργία κινήτρων για το υπάρχον προσωπικό. Λύσεις συνεπώς υπάρχουν. Το σύνολο των προέδρων των αρχών με ευθύνη τον έλεγχο ή την εποπτεία της οικονομίας (Ε.Α., ΕΕΤΤ, ΡΑΕ, ΡΑΣ, ΡΑΛ, Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς) σε συνέχεια συναντήσεων, έχει στείλει συγκεκριμένες προτάσεις στον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης ήδη από τον Μάρτιο του 2021, προτείνοντας ένα ειδικό καθεστώς για τις ανεξάρτητες αρχές στα θέματα ανθρωπίνου δυναμικού (λαμβάνοντας υπόψη και τις ιδιαιτερότητες της κάθε αρχής), ενώ η Ε.Α. έχει κάνει συγκεκριμένες προτάσεις στην κυβέρνηση ήδη από τον Απρίλιο του 2020 για τη στελέχωσή της. Οπότε, εν αναμονή, η Ε.Α. μπορεί να κάνει μόνο τη δουλειά της με τα πενιχρά μέσα που έχει, περιμένοντας την αναγκαία ενίσχυση της Πολιτείας.