Η αρχιτεκτονική των κοινωνικών δικτύων ευνοεί τη διασπορά ψευδών ειδήσεων και μέσα σε αυτά αναπτύσσονται ολοένα και πιο εξελιγμένες μορφές προπαγάνδας.
Λίγα λεπτά μετά την γνωστοποίηση ότι η Ρωσία ξεκίνησε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ουκρανία κυκλοφόρησε στο Twitter ένα βίντεο με κτίρια μιας πόλης να βρίσκονται σε συσκότιση ενώ φαίνονταν λάμψεις στον ουρανό και ακούγονταν εκρήξεις. Ο χρήστης που ανάρτησε το βίντεο έγραψε μόνο μια λέξη: Μαριούπολη.
Μέσα σε λίγα λεπτά το video είχε γίνει viral και το έβλεπαν εκατομμύρια χρήστες της πλατφόρμας. Πολλοί δημοσιογράφοι άρχισαν να ζητούν από τον χρήστη την άδεια για να προωθήσουν και να προβάλλουν το βίντεο. Θλιμμένες φατσούλες και διαφόρων ειδών emoji άρχισαν να συνοδεύουν το βίντεο τοποθετημένα από τους χρήστες που το έβλεπαν.
Σε λιγότερο από 24 ώρες διαπιστώθηκε ότι το βίντεο είχε αναρτηθεί ένα μήνα πριν από την επίθεση στο TikTok και ήταν από την πτώση ενός κεραυνού σε ένα εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Ρωσία. Το Twitter αμέσως απέσυρε το βίντεο από την πλατφόρμα αλλά η ζημιά είχε γίνει αφού στις λίγες ώρες που ήταν αναρτημένο το είδαν έξι εκατομμύρια χρήστες. Ακολούθησαν τις επόμενες μέρες και άλλα ανάλογα βίντεο με το Twitter να εκδίδει ανακοίνωση ότι γίνεται προσπάθεια παρακολούθησης των αναρτήσεων ώστε να αποσύρεται το συντομότερο δυνατόν περιεχόμενο που δεν είναι σύμφωνα με τους κανόνες της πλατφόρμας.
Όσο καλές προθέσεις και να έχουν τα στελέχη του Twitter και των άλλων social media για να μην αποτελούν οι πλατφόρμες πεδίο προπαγάνδας είναι η αρχιτεκτονική τους τέτοια που ευνοεί την διασπορά ψευδών ειδήσεων. Η επιθυμία αμέτρητων χρηστών να αυξήσουν τα νούμερα της επισκεψιμότητας στις σελίδες και τους λογαριασμούς τους ή τον αριθμό των likes σε αυτούς τους οδηγεί στην άκριτη αποδοχή και διασπορά στη συνέχεια οποιουδήποτε είδους υλικού και περιεχομένου θεωρούν ότι έχει τέτοιες δυνατότητες. Ένα βίντεο από μια πόλη που βομβαρδίζεται λίγα λεπτά μετά από μια στρατιωτική εισβολή είναι σίγουρα κάτι που τέτοιου είδους χρήστες θα υιοθετήσουν χωρίς δεύτερη σκέψη.
Όμως αυτή είναι μάλλον η πιο «αθώα» μορφή προπαγάνδας που διακινείται μέσω των social media τα οποία έχουν πάρει τον ρόλο που είχαν στην προσπάθεια επηρεασμού της κοινής γνώμης σε σημαντικά γεγονότα όπως οι εκλογές ή ένας πόλεμος τον 21ο αιώνα αρχικά οι εφημερίδες στη συνέχεια το ραδιόφωνο και ακολούθως η τηλεόραση.
Ο ψηφιακός θόρυβος
Η προπαγάνδα στην εποχή του κυβερνοχώρου και των social media έχει πάρει τα χαρακτηριστικά μιας νέας ψηφιακής επιστήμης που έχει λάβει την ονομασία «υπολογιστική προπαγάνδα». Με τον όρο υπολογιστική προπαγάνδα περιγράφονται οι ψευδείς λογαριασμοί στα social media προγραμματισμένα να συμπεριφέρονται σαν αληθινοί (ανθρώπινοι) χρήστες, τα περίφημα «bots». Αυτά τα ρομποτάκια προωθούν με μαζικότητα τις πληροφορίες που οι δημιουργοί τους θέλουν να περάσουν στην κοινή γνώμη επηρεάζοντας την υπέρ των απόψεων τους. Οι αμερικανικές εκλογές που έφεραν στον Λευκό Οίκο τον Ντόναλντ Τραμπ η υπολογιστική προπαγάνδα έπαιξε σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις κεντρικό ρόλο στην έκβαση του τελικού αποτελέσματος με το Κρεμλίνο να κατηγορείται ότι οργάνωσε τον στρατό των bots που λειτούργησε υπέρ του πρώην Αμερικανού προέδρου.
Εκτός από τα περίφημα fake news, τις ψευδείς ή κατασκευασμένες ειδήσεις, την εμφάνιση του κάνει δυναμικά πλέον και ο fake buzz, ο ψηφιακός θόρυβος. Με τον όρο αυτό περιγράφεται η δημιουργία ενός συνόλου δραστηριοτήτων μέσα στα social media που είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε να δίνουν την ψευδή εντύπωση πώς ένα ζήτημα στο οποίο θέλουν οι δημιουργοί αυτών των δραστηριοτήτων να στρέψουν την συζήτηση έχει αποκτήσει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και αποτελεί αντικείμενο ενασχόλησης και συζήτησης από πολύ μεγάλο αριθμό χρηστών.
Στόχος σε αυτή την περίπτωση δεν είναι οι απλοί χρήστες αλλά όσοι έχουν φωνή και ισχύ στο δημόσιο λόγο (δημοσιογράφοι, αναλυτές, επικοινωνιολόγοι ακόμη και ακτιβιστές) ώστε να ασχοληθούν με την ατζέντα που προσπαθούν να επιβάλουν τα bots. Πρόκειται για ένα σύνολο δραστηριοτήτων που είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε να δίνουν την ψευδή εντύπωση πως στο διαδίκτυο υπάρχει ένα τεράστιο ενδιαφέρον και διεξάγεται μια γιγαντιαία διαδικτυακή συζήτηση για ένα ζήτημα, με στόχο οι δημοσιογράφοι, οι επικοινωνιολόγοι, οι πολιτικοί αναλυτές και οι ακτιβιστές να στρέψουν το ενδιαφέρον τους προς τη συγκεκριμένη συζήτηση επηρεάζοντας με αυτό τον τρόπο την κοινή γνώμη.
Όλοι οι ειδικοί αναφέρουν η αρχιτεκτονική των social media ευνοεί την εύκολη και γρήγορη διασπορά ψευδών ειδήσεων κάτι που ομολογούν και τα στελέχη των εταιρειών που τις πλατφόρμες. Όλοι επίσης συμφωνούν ότι χρειάζεται η λήψη μιας σειράς αποφάσεων και μέτρων που θα πρέπει να πάρουν οι εταιρείες των social media αν όχι για να εξαλείψουν αλλά τουλάχιστον να περιορίσουν στο ελάχιστο δυνατό την προπαγάνδα.