«Φύλακας αδελφός» - Η ελπίδα πεθαίνει, η ζωή συνεχίζεται

«Φύλακας αδελφός» - Η ελπίδα πεθαίνει, η ζωή συνεχίζεται

Το σκληρό – και όχι αδίκως, πολυβραβευμένο – φιλμ του Φερίτ Καραχάν θα αναμετρηθεί με τους πιο τολμηρούς θεατές, σε μια εβδομάδα που προσφέρει λίγο απ’ όλα.

Του Άκη Καπράνου

Δυο παιδιά, ο Μέμο και ο Γιουσούφ, υποχρεώνονται σε κρύο ντους από τον επιστάτη ενός οικοτροφείου μέσα στο καταχείμωνο, προς παραδειγματισμό – αλλά και για ασήμαντη αφορμή. Αυτή είναι η εισαγωγική σεκάνς της ταινίας «Φύλακας αδελφός». Όταν ξεκινάει έτσι μια ταινία, δεν ποντάρεις πολλά στο ενδεχόμενο ενός ελπιδοφόρου φινάλε. Ο άνθρωπος που την έφτιαξε όμως, ο σκηνοθέτης Φερίτ Καραχάν, μας έχει «παγιδέψει» στην ψυχοσυναισθηματική κατάσταση του Γιουσούφ, του μικρού κούρδου που προσπαθεί να σώσει τη ζωή του Μέμο, του βαριά άρρωστου φίλου του που «σβήνει». Είναι από μόνη της μια πολύ δυνατή λαβή.

Όμως δεν βρήκα φτήνια στο βλέμμα αυτής της ταινίας. Το θέμα της, την απασχολεί. Παίρνει μάλιστα και ένα μεγάλο σεναριακό ρίσκο, καθώς το δράμα του παιδιού μετατρέπεται σε Καφκικό εφιάλτη (οι συγκρούσεις του με το γραφειοκρατικό σύστημα του οικοτροφείου). Είναι το σημείο όπου ο Καραχάν μεγαλουργεί: Το κατάμαυρο χιούμορ όχι μόνο δεν «κλωτσάει», αλλά εντάσσεται πλήρως μέσα στον ρεαλισμό που η ταινία υπηρετεί. Αυτό την κάνει ακόμα πιο δυσβάσταχτη. Προφανώς κανείς δε θα περάσει «καλά» βλέποντας τον «Φύλακα αδελφό». Ούτε και θα έπρεπε.

Η αφήγηση του βρίσκει το «καύσιμο» για την ορμητική της δύναμη στο φοβισμένο βλέμμα του Γιουσούφ. Η δε αντίστιξη του με το χιονισμένο τοπίο της Ανατολίας, οδηγεί την ταινία στα όρια του υπερ-ρεαλισμού, όπου το αποκαρδιωτικά γελοίο συναντά το ακραία δραματικό: Από τη μια ο κυνισμός των διοικούντων και από την άλλη η φθίνουσα παιδικότητα των μαθητών. Ο μικρός πρωταγωνιστής προσπαθεί με κάθε τρόπο να ευαισθητοποιήσει τους δασκάλους και τον διευθυντή του οικοτροφείου (τα παιδιά είναι ουσιαστικά παγιδευμένα σε ένα απόμακρο παγωμένο οικοτροφείο με «ειδίκευση» στα παιδιά Κουρδικής καταγωγής). Οι προσπάθειες του πέφτουν στο κενό. Κανείς δεν θέλει πραγματικά να βοηθήσει. Η απόγνωση διαδέχεται τη ματαιότητα, και η ματαιότητα την οργή.

«Μόνο θυμωμένος άνθρωπος κάνει τέτοια ταινία», σκέφτηκα με το που τελείωσε το φιλμ. Αργότερα έμαθα πως ο σκηνοθέτης έχει κάθε λόγο να είναι θυμωμένος: Μεγάλωσε σε ένα τέτοιο οικοτροφείο, κάτω από εξίσου απάνθρωπες συνθήκες. Διαβάζω πως προσπαθεί να κάνει αυτή την ταινία από το 2009. Στις συνεντεύξεις του τονίζει πως η σύζυγος του ήταν αυτή που τον βοήθησε να αντιμετωπίσει μετωπικά τα βιώματα του, έτσι ώστε να μεταμορφωθούν σε δράμα, σε ιστορία (υπογράφουν μαζί το σενάριο). Το αποτέλεσμα είναι μια ταινία αγωνιώδης και απέριττη, ρεαλιστική και παράλογη, που αντηχεί τον οργισμένο σπαραγμό του δημιουργού της.

Πρόκειται για μια συμπαραγωγή Τουρκίας – Ρουμανίας όπου μάλιστα διακρίνει κανείς εύκολα τόσο τον άγριο ρεαλισμό του Γιλμάζ Γκιουνέι (όπως αυτό εκφράστηκε στον συγκλονιστικό «Τοίχο» του), όσο και τον σαρκαστικό τόνο του Κρίστι Πούιου (η «Οδύσσεια του κύριου Λαζαρέσκου» και η ταινία του Καραχάν φτιάχνουν ένα double-bill για – κυριολεκτικά – τολμηρούς θεατές). Με μια μεγάλη διαφορά όμως: Αν το σαρδόνιο χιούμορ του Πούιου προκύπτει από την αποστασιοποιημένη ματιά ενός διανοούμενου, ο Καραχάν μοιάζει να οδηγείται σ’ αυτό σιχτιρίζοντας, σα να είναι η μόνη του επιλογή.

Ποια είναι η τύχη μιας τέτοιας ταινίας σήμερα, ειδικά έτσι όπως μοιάζει να βγαίνει «στα πεταχτά», δίχως κάποια φροντίδα για την προώθηση της από την εταιρία που την διαχειρίζεται; Ποια θα ήταν πριν την πανδημία; Γιατί το κοινό (έστω, ένα κάποιο κοινό) πήγε να δει τον «Τοίχο» του Γκιλμάζ Γκιουνέι το 1983; Δούλεψε το "εμπορεύσιμο" στίγμα του κυνηγημένου καλλιτέχνη; Ή μήπως, απλούστερα, αυτές οι δυσάρεστες ταινίες αποτέλεσαν το απαραίτητο αντίδοτο στη σοροπιαστή γλύκα μιας Δύσης που υποσχόταν ένα ακόμα καλύτερο μέλλον;