Του Κώστα Καραντινινή, Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Γεωπονικών Επιστημών Σουηδίας (SLU)
Naftemporiki Society
Του Κώστα Καραντινινή
Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Γεωπονικών Επιστημών Σουηδίας (SLU)
Την Πρωτοχρονιά η Ελλάδα, όπως όλες οι 27 χώρες-μέλη, υπέβαλε το τελικό εθνικό στρατηγικό σχέδιο για τη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) 2023-27. Η νέα ΚΑΠ, με ενισχυμένους πόρους 387 δισ. ευρώ (2,6 δισ. ευρώ ετησίως για την Ελλάδα), θέτει υψηλούς στόχους μέσα στο αειφορικό τρίπολο -περιβάλλον - οικονομία - κοινωνία. Όλα τα ευρωπαϊκά συστήματα αγροδιατροφής καλούνται να παράξουν ιδιωτικά και δημόσια αγαθά που θα αξιολογηθούν μόνο με κριτήρια αποτελεσματικότητας: επάρκεια και υγιεινή τροφίμων, αγροτικό εισόδημα, περιφερειακή ανάπτυξη, περιβαλλοντικό αποτύπωμα, βιοποικιλότητα και κλίμα, απώλεια τροφίμων, κοινωνική ευαισθησία.
Μπορεί το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων να λύσει μόνο του την πολύπλοκη αυτή εξίσωση; Μπορεί ο κάθε αγρότης ξεχωριστά να επιτύχει ταυτόχρονα, τους συχνά αντικρουόμενους στόχους; Μπορούν; Χωρίς ένα σύστημα διακυβέρνησης με συμμετοχή όλων των εταίρων της αγροδιατροφικής αλυσίδας;
Τη διακυβέρνηση συνιστούν οι κανόνες και οι διαδικασίες αποφάσεων που εξασφαλίζουν συμμετοχικότητα, αλληλεγγύη και απονομή ευθυνών. Ενώ η κεντρική κυβέρνηση είναι ο κύριος συντελεστής της διακυβέρνησης, είναι απαραίτητη η συμβολή όλων των εταίρων και η αποτελεσματική κατανομή πόρων και υποχρεώσεων. Η ελληνική διακυβέρνηση της πιο περίπλοκης και πολυκριτηριακής ΚΑΠ στην ιστορία, χωλαίνει σε δύο σημεία: στην κατατμημένη δομή της κεντρικής κυβέρνησης και στην απουσία θεσμικής οργάνωσης των αγροτών. Η γραφειοκρατική και κατατεμαχισμένη διοίκηση του ΥΠΑΑΤ δεν έχει τη δομή ούτε και το δυναμικό για να παράξει από μόνη της στρατηγικό σχέδιο.
Οι διευθύνσεις σχεδιασμού, διαπραγμάτευσης και παρακολούθησης της αγροτικής πολιτικής και του ΠΑΑ είναι κατακερματισμένες και ασύνδετες. Στο επιτελικό επίπεδο τα κονδύλια που αφορούν την αγροδιατροφή είναι διασπαρμένα, ανάμεσα στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (υπ. Οικονομικών), ΕΣΠΑ (υπ. Ανάπτυξης), ΠΑΑ (ΥΠΑΑΤ) κ.λπ. Παρά τις άοκνες προσπάθειες της αξιόλογης επιστημονικής ομάδας σύνταξης του στρατηγικού σχεδίου, η διοικητική δομή είναι ανεπαρκής για έναν ολιστικό μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό. Οι δύο πυλώνες των συλλογικών οργάνων των αγροτών, οι αγροτικοί σύλλογοι και οι συνεταιριστικές οργανώσεις είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες. Η ΕΘΕΑΣ (Εθνική Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών) δημιουργήθηκε μόλις πρόσφατα (ν. 4783/2020), συμπληρώνοντας το κενό που άφησε η παλιά ΠΑΣΕΓΕΣ. Στον συνδικαλιστικό πυλώνα κυριαρχεί η «Πανελλαδική Επιτροπή Μπλόκων» - τίτλος που περιγράφει τους στόχους και τον ορίζοντα του οργάνου. Αυτά, σε συνδυασμό με την έλλειψη συστήματος γεωργικών εφαρμογών, συμβουλευτικής και εκπαίδευσης, αφήνουν αβυσσαλέο κενό στη διακυβέρνηση.
Η νέα ΚΑΠ είναι σημείο καμπής για την ευρωπαϊκή γεωργία και τεράστια πρόκληση και ευκαιρία για την ελληνική γεωργία και ύπαιθρο. Η κυβέρνηση, οι αγρότες, όλοι οι εταίροι, πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους, να εμβαθύνουν και να διευρύνουν το σύστημα σχεδιασμού και εφαρμογής πολιτικής που ως τώρα έχει κυβέρνηση αλλά όχι διακυβέρνηση.