Πολλά λέγονται και γράφονται για την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και τον αναδυόμενο κόσμο των δικτύων πέμπτης γενιάς. Για μια ακόμη φορά, όμως, όπως και στο παρελθόν, ελάχιστος λόγος γίνεται για το επιχειρείν, τη φιλοσοφία του και εν τέλει τον λόγο ύπαρξής του στις ανθρώπινες κοινωνίες. Γράφει ο Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλος.
Από την έντυπη έκδοση
Του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου
Πολλά λέγονται και γράφονται για την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και τον αναδυόμενο κόσμο των δικτύων πέμπτης γενιάς. Για μια ακόμη φορά, όμως, όπως και στο παρελθόν, ελάχιστος λόγος γίνεται για το επιχειρείν, τη φιλοσοφία του και εν τέλει τον λόγο ύπαρξής του στις ανθρώπινες κοινωνίες. Με πιο απλά λόγια, ελάχιστα διευκρινίζεται γιατί η επιχείρηση ως παραγωγικό κύτταρο αποτελεί μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης και υπό αυτή την έννοια ενέχει τεράστια σημασία.
Ιδιαίτερα δε σήμερα, που η φύση του επιχειρείν αλλάζει, για τον πολύ απλό λόγο ότι μεταβάλλονται ραγδαία τόσο οι όροι παραγωγής πλούτου όσο και οι συνθήκες προσωπικής ολοκλήρωσης. Υπό αυτή την έννοια, όταν κάνουμε λόγο για την επιχείρηση θα πρέπει πριν απ' όλα, όπως έλεγε και ο Κομφούκιος, να προσδιορίσουμε την έννοια των λέξεων. Και ο προσδιορισμός αυτός δεν είναι διόλου αμελητέα υπόθεση. Κάθε άλλο.
Για να ορίσει την έννοια των λέξεων, πρώτη προϋπόθεση κάθε γλώσσας και κάθε επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους, ο Αριστοτέλης επέμενε πολύ στην ιστορία της λέξης και στην εμπειρική της προέλευση, γιατί κάθε γνώση του ανθρώπου έχει ως αναγκαστική πηγή τις αισθήσεις. Δεν έχουμε έμφυτες ιδέες, όλες οι ιδέες μας έρχονται από την εμπειρία. Για τον ορισμό των λέξεων όμως σήμερα έχουμε απέναντι στον Αριστοτέλη μια μεγάλη υπεροχή, που θα 'ταν παράλογο να την υποτιμήσουμε.
Η σύγχρονη επιστήμη ερεύνησε, ανέλυσε, έκρινε και συστηματοποίησε τόσο πολύ τη γνώση μας του αισθητού κόσμου, ώστε είναι σε θέση να μας προσφέρει αποφασιστική βοήθεια για τον ορισμό των λέξεων.
Η σύγχρονη έρευνα ξαναβρίσκει από ένστικτο, αναλύει, εμβαθύνει και καθιερώνει οριστικά την έννοια των λέξεων που χρησιμοποιεί: για μας.Είναι αδιανόητο έτσι, να μη δεχτούμε και να μη χρησιμοποιήσουμε το νόημα ορισμένων λέξεων που ορίζει και καθιερώνει η σύγχρονη επιστήμη.
Η λέξη επιχείρηση λοιπόν είναι μια από αυτές, όπως και η λέξη κεφαλοποιώ από την οποία προέρχεται ο καπιταλισμός. Το επιχειρείν δεν είναι μια απλή προσπάθεια αποκομίσεως κέρδους όπως πολλοί νομίζουν. Το επιχειρείν είναι μια προσπάθεια να ανοίξει κανείς νέους δρόμους, να ανακαλύψει νέα πράγματα, να βρει λύσεις σε προβλήματα που ξεπερνούν αυτά των αναγκών που έχει κάθε άτομο ξεχωριστά. Το επιχειρείν είναι μια έμφυτη τάση του ανθρώπου να κινείται και να αλλάζει. Για να παραφράσουμε τον Ηράκλειτο είναι ένα ποτάμι που πάντα ρέει. Αυτό το είχε διαπιστώσει και παραδεχτεί με θαυμάσια λόγια και ο ίδιος ο Κάρολος Μαρξ.
Χάρη στο γενετικό του «κεφάλαιο», το ζώο, και γενικά καθετί ζωντανό, είναι ικανό ν' αναπτύσσεται και ν' αναπαράγεται πριν από τη μοιραία φθορά. Πέρα όμως απ' αυτό το γενετικό κεφάλαιο, που κατέχει όπως κάθε ζωντανό πράγμα, ο άνθρωπος είναι «προγραμματισμένος για να καταλαβαίνει»: έχει λοιπόν κι αυτός ένα γενετικό κεφάλαιο, αλλά προσανατολισμένο προς τη γνώση του σύμπαντος και του κάθε είναι γενικά, χωρίς περιορισμό αντικείμενου.
Ο σκίουρος, που μαζεύει φουντούκια στην κουφάλα ενός δέντρου για να εξασφαλίσει τη χειμερινή του επιβίωση, είναι ένας συλλέκτης, ένας αποθησαυριστής, όχι όμως ένας «κεφαλαιούχος», γιατί το σχέδιό του δεν πάει πέρα από τη συντήρησή του: η προμήθειά του είναι μια μικρή αποθήκη, ένα απόθεμα τροφίμων, δεν είναι παταγωγικό «κεφάλαιο». Έτσι κι ο νομάδας που πηγαίνει το κοπάδι του από βοσκή σε βοσκή, ανάλογα με τους καιρούς και τις βροχές, δεν είναι κεφαλαιούχος, τουλάχιστον απ' αυτή την άποψη. Παίρνει, αλλά δεν δημιουργεί, δεν παράγει.
Όμως εκείνος που πρώτος θέρισε σιτηρά, τα χτύπησε, ξεχώρισε τους σπόρους και τους έβαλε κατά μέρος για να τους σπείρει την επόμενη άνοιξη, σε ένα έδαφος που θα έχει προηγουμένως σκάψει και ετοιμάσει για να τους δεχτεί, αυτός μάλιστα, έκανε μια πράξη φανερά επιχειρηματική. Η αποθησαύριση των σπόρων έχει τελείως διαφορετική έννοια από τη συλλογή φουντουκιών από το σκίουρο: είναι ένα σχέδιο που επεκτάθηκε και πέρασε από το βραχυπρόθεσμο στο μακροπρόθεσμο. Ο πρώτος γεωργός είχε κιόλας προβλέψει τις μελλοντικές σοδειές, ήξερε πώς θα ξεπερνούσαν τις δικές του ανάγκες και τις άμεσες προϋποθέσεις της συντήρησής του. Ιστορικά, λοιπόν, μπορούμε να πούμε ότι ο άνθρωπος υπήρξε «κεφαλαιούχος» εκατομμύρια χρόνια πριν από την εμφάνιση του χρήματος και του νομίσματος, που είναι εφευρέσεις σχετικά πρόσφατες. Και το επιχειρείν υπήρξε, και μάλιστα με επιτυχία, το μόνιμο κίνητρο των προόδων της ανθρωπότητας σ' όλους τους τομείς, εκατομμύρια χρόνια πριν εμφανισθεί αυτή η κοινωνική τάξη, η σχετικά πρόσφατη (Δυτική Ευρώπη) που ονομάστηκε «αστική». Το καθαρό και αναμφισβήτητο συμπέρασμα είναι ότι η ταύτιση του επιχειρείν πρώτα με το χρήμα και κατόπιν με την αστική τάξη είναι απόλυτα εσφαλμένη, καταχρηστική και με δυο λέξεις ανιστόρητη.
Επί χιλιάδες και χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι ήταν κεφαλαιούχοι χωρίς να ξέρουν τι είναι το χρήμα και -ακόμα περισσότερο- χωρίς να είναι «αστοί». Ας μάθουμε λοιπόν να διακρίνουμε προσεχτικά αυτές τις έννοιες, για να καταλάβουμε τον κόσμο όπου ζούμε και να μάθουμε με ποιο τρόπο μπορούμε να διορθώσουμε τις ατέλειές του.Το ευ επιχειρείν μπορεί να δείξει τον δρόμο.