«Φέτος με μεγάλη ευκολία, υπό τον φόβο του εισαγγελέα - μην κατηγορηθούν τα αρμόδια όργανα, όπως συνέβη στην τραγωδία στο Μάτι - δόθηκε εντολή από το "112" για εκκένωση περιοχών. Ωστόσο, στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν τηρήθηκαν τα προβλεπόμενα» δηλώνει ο Α. Γκουρμπάτσης, αντιστράτηγος-υπαρχηγός ΠΣ ε.α. Τι δεν πήγε σωστά;
Του Πέτρου Στεφανή
«Σε αντίθεση με τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι στις 23/7/2018, κατά τις φετινές καταστροφικές και μη πυρκαγιές με μεγάλη ευκολία, υπό τον φόβο του εισαγγελέα - μην κατηγορηθούν δηλαδή τα αρμόδια όργανα, όπως συνέβη στην τραγωδία στο Μάτι - δόθηκε εντολή από το "112" σε κατοίκους για εκκένωση περιοχών. Ωστόσο, στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν τηρήθηκαν τα προβλεπόμενα από το Γενικό Σχέδιο της ΓΓΠΠ "Ιόλαος”» επισημαίνει ο Ανδριανός Γκουρμπάτσης, αντιστράτηγος-υπαρχηγός του Πυροσβεστικού Σώματος ε.α. και νομικός.
«Στις τελευταίες πυρκαγιές, μάλιστα, παρατηρήθηκε ότι πολλοί εκ των κατοίκων δεν απομακρύνθηκαν, για να προστατέψουν τα σπίτια τους. Κι αυτό πρέπει να το λάβουν σοβαρά υπόψη οι αρμόδιοι γιατί συνέβη. Θεωρώ, λοιπόν, ότι από τύχη δεν υπήρξαν θύματα κι όχι επειδή, όπως ισχυρίστηκαν οι αρμόδιοι, υπήρξε σχέδιο και οργάνωση» λέει στο naftemporiki.gr.
Με την ιδιότητα και του ειδικού ερευνητή-δικαστικού πραγματογνώμονα διερεύνησης εγκλημάτων εμπρησμού, εξηγεί πως το θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο απαιτείται άμεσα να αναθεωρηθεί, γιατί «στην πράξη παρουσιάζει φαινόμενα δυσλειτουργίας και σύγχυσης, κι αυτό μπορεί κάποια στιγμή εφεξής να αποβεί μοιραίο για ανθρώπινες ζωές». Η επιβεβλημένη αυτή ανάγκη αναθεώρησής του προκύπτει, όπως εκτιμά, από το γεγονός ότι φέτος σε ορισμένες περιπτώσεις πυρκαγιών στην Αττική και την Εύβοια παρατηρήθηκε ότι ο αρμόδιος δήμαρχος δεν γνώριζε το ισχύον νομοθετικό και θεσμικό πλαίσιο. Περαιτέρω, η εμπλοκή, μέχρι και τη λήψη της απόφασης για οργανωμένη απομάκρυνση κατοίκων περιοχών που κινδυνεύουν από πυρκαγιά, δύο οργάνων και συγκεκριμένα α) του επικεφαλής της Πυροσβεστικής, που εισηγείται και β) του αρμόδιου τοπικά δημάρχου ή αντιπεριφερειάρχη, που λαμβάνει την απόφαση, όταν υπάρχει άμεση ανάγκη να αποφασιστεί η εκκένωση μιας περιοχής, «μόνο προβλήματα σύγχυσης, δυσλειτουργιών και καθυστέρησης μπορεί να προξενήσει. Κι αυτό αποβαίνει σε βάρος της προστασίας της ανθρώπινης ζωής. Ένα και μόνο όργανο πρέπει να λαμβάνει την απόφαση της Οργανωμένης Απομάκρυνσης Πληθυσμού (Ο.Α.Π), κι αυτό πρέπει να είναι το όργανο που επιχειρησιακά έχει την ευθύνη αντιμετώπισης του καταστροφικού φαινομένου, πχ στις πυρκαγιές ο επικεφαλής των πυροσβεστικών δυνάμεων σε τοπικό επίπεδο. Ο οικείος δήμαρχος ή ο τοπικός αντιπεριφερειάρχης πρέπει να έχει την ευθύνη υλοποίησης της συγκεκριμένης απόφασης, με βάση ειδικό σχέδιο Ο.Α.Π.» υπογραμμίζει ο πρώην υπαρχηγός Π.Σ.
«Με μεγάλη ευκολία τα sms από το "112"»
Φέτος, όπως διαπιστώνει, παρατηρήθηκε στις καταστροφικές και μη πυρκαγιές πολύ μεγάλος αριθμός εντολών Οργανωμένης Απομάκρυνσης Πληθυσμού, που δίνονταν από τον ευρωπαϊκό αριθμό έκτακτης ανάγκης «112» «με μεγάλη ευκολία και σε αρκετές περιπτώσεις χωρίς προϋποθέσεις. Απλά και μόνο για να μη προκύψουν σε ενδεχόμενη δικαστική έρευνα, σε περίπτωση θυμάτων, ποινικές ευθύνες των αρμοδίων οργάνων. Το γεγονός, όμως, αυτό, σε συνδυασμό με τη μη ύπαρξη φέτος θυμάτων, κι αυτό είτε από τύχη, είτε γιατί το μέτωπο πυρκαγιάς κινείτο με αργό ρυθμό εξάπλωσης, δεν σημαίνει ότι υπήρχε σχέδιο και οργάνωση. Η αποστολή sms alert αποτελεί ένα σημείο του σχεδιασμού κι οργάνωσης του κρατικού μηχανισμού. Όμως, το εκάστοτε αποστελλόμενο από το "112" sms alert προς τους κατοίκους διαφόρων περιοχών που εξελίσσονταν ή απειλούσε ο κίνδυνος ανέφερε απλά: "...εκκενώστε άμεσα προς….(συγκεκριμένη κατεύθυνση)", χωρίς να γνωρίζουν τα στελέχη του "112", αν λχ υπήρχαν στη συγκεκριμένη περιοχή άτομα που δεν είχαν κινητό τηλέφωνο, ή αν μπορούσαν ή όχι, λόγω ηλικίας, αδυναμίας εξαιτίας παθήσεων (αναπηρία κ.ά.), ή αν είχαν ιδιόκτητα μεταφορικά μέσα για να μετακινηθούν προς την κατεύθυνση αυτή».
«Πού θα υπάκουγαν, στο "112" ή στο σχέδιο του δήμου;»
Ο Ανδριανός Γκουρμπάτσης θεωρεί πως ανακύπτει επίσης μια σειρά ζητημάτων που εγκυμονούν κίνδυνο, όπως πώς θα μετακινηθούν οι κάτοικοι που καλούνται να εκκενώσουν μια περιοχή και με ποιον τρόπο. Τα προβλήματα, όπως λέει, αφορούν κυρίως περιοχές με μεγάλο πληθυσμό κατοίκων, όπως κι όταν επιβάλλεται να μετακινηθούν κάτοικοι πολλών περιοχών του ιδίου δήμου ή αν υπάρχουν κάτοικοι ή ένοικοι περιοχών αλλοδαποί, όπως παραθεριστές στις τουριστικές περιοχές, πχ της Βόρειας Εύβοιας. «Αυτοί προφανώς και δεν γνωρίζουν τις περιοχές που εντέλλονται από το "112" να εκκενώσουν. Εξάλλου, υπήρξε επικίνδυνη και ιδιαίτερα σοβαρή αντίφαση μεταξύ του sms alert και του υπάρχοντος - εφόσον υπήρχε - σχετικού σχεδίου οργάνωσης της εκκένωσης του δήμου: Το "112" ανέφερε "εκκενώστε προς... (συγκεκριμένη κατεύθυνση)", ενώ το σχέδιο του οικείου δήμου - αν υπήρχε - έπρεπε να έχει τον αρχικό χώρο συγκέντρωσης των πολιτών (σημείο συγκέντρωσης). Ποιος το γνώριζε αυτό το σημείο και, μάλιστα, αν ήταν φιλοξενούμενος ή επισκέπτης στη συγκεκριμένη περιοχή; κι αν το γνώριζαν, πού θα υπάκουγαν, στο sms alert του "112" ή στο σχέδιο του δήμου;» διερωτάται.
Τονίζει, τέλος, πως πρέπει να προβληματίσει τα αρμόδια όργανα το ανησυχητικό φαινόμενο που άρχισε να παρατηρείται τελευταία τόσο στην Εύβοια, όσο και σε άλλες περιοχές, όταν δίνονταν από το «112» εντολή εκκένωσης κι αρκετοί κάτοικοι δεν υπάκουαν και παρέμεναν πίσω στις περιοχές αυτές για να προστατέψουν τις περιουσίες τους. «Κι αυτό πιστεύω συνέβη γιατί ο κρατικός μηχανισμός, μετά τις τεράστιες καταστροφές σε ιδιοκτησίες, δομές και υποδομές κατέστη, αναξιόπιστος και ανεπαρκής να τις προστατέψει» υποστηρίζει.
Οργανωμένη Προληπτική Απομάκρυνση - Το πλαίσιο
Μεταξύ των δράσεων Πολιτικής Προστασίας που απαιτούνται για την προστασία της ζωής και της υγείας των πολιτών από φυσικές και λοιπές καταστροφές, είναι και η οργανωμένη απομάκρυνσή τους από την περιοχή που τεκμηριωμένα εκτιμάται ότι απειλείται από εξελισσόμενη ή επικείμενη καταστροφή.
Συγκεκριμένα, στην κείμενη νομοθεσία (άρθρα 27 και 29 Ν. 4662/2020), αλλά και στην προϊσχύσασα όμοια (άρθρο 108 του Ν. 4249/2014) αναφέρεται ρητά ότι:
Η λήψη της απόφασης για την οργανωμένη απομάκρυνση των πολιτών αποτελεί ευθύνη των κατά τόπους δημάρχων, οι οποίοι έχουν τον συντονισμό του έργου πολιτικής προστασίας για την αντιμετώπιση της καταστροφής σε τοπικό επίπεδο.
Όταν η εξελισσόμενη ή επικείμενη καταστροφή μπορεί να επηρεάσει πάνω από έναν δήμο, η απόφαση λαμβάνεται από τον αρμόδιο περιφερειάρχη, ο οποίος μπορεί να εξουσιοδοτήσει σχετικώς τον οικείο αντιπεριφερειάρχη.
Στις συγκεκριμένες περιπτώσεις, η απόφαση αυτή λαμβάνεται από τον γενικό γραμματέα Πολιτικής Προστασίας ή από τον συντονιστή της οικείας Αποκεντρωμένης Διοίκησης, κατόπιν σχετικής εξουσιοδότησης, και εκτελείται από τους αρμόδιους περιφερειάρχες και δημάρχους.
Υπό το θεσμικό πλαίσιο που ισχύει έως σήμερα, και όπως προβλέπεται από το Γενικό Σχέδιο Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών λόγω Δασικών Πυρκαγιών «Ιόλαος», κρίνεται σκόπιμο, κατά τον κ. Γκουρμπάτση, να επισημανθούν τα σημαντικότερα σημεία του:
- Η οργανωμένη προληπτική απομάκρυνση πολιτών εξετάζεται ως μέτρο προληπτικής προστασίας τους που πρέπει να δρομολογείται εγκαίρως (ενώ η καταστροφή βρίσκεται σε εξέλιξη) και κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις και περιορισμούς, η εκτίμηση των οποίων μπορεί να γίνει μόνο σε τοπικό επίπεδο.
- Ο κίνδυνος που διατρέχουν οι πολίτες εξαιτίας δασικών πυρκαγιών προέρχεται κατά βάση από την έκθεση του ανθρώπινου οργανισμού σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες εξαιτίας της θερμότητας που παράγεται από την καύση της φυτικής βιομάζας, καθώς και από την έκθεση του ανθρωπίνου οργανισμού σε παράγωγα καύσης (καπνός, αιωρούμενα σωματίδια, καύτρες, κλπ) τα οποία διαχέονται στην ατμόσφαιρα.
- Η δράση της οργανωμένης προληπτικής απομάκρυνσης ως μέτρο που δρομολογείται για την προληπτική προστασία των πολιτών έχει χαρακτήρα μη υποχρεωτικό, βασιζόμενη στην ενημέρωσή τους για τον κίνδυνο και τις πιθανές συνέπειες που έχει η παραμονή τους στον χώρο για τον οποίο έχει ληφθεί η απόφαση της απομάκρυνσης.
- Αρμόδιος για την εισήγηση του μέτρου της οργανωμένης προληπτικής απομάκρυνσης των πολιτών είναι ο εκάστοτε επικεφαλής αξιωματικός του Πυροσβεστικού Σώματος, ο οποίος ενεργεί σε τοπικό επίπεδο ως συντονιστής του πυροσβεστικού έργου.
- Η δράση της οργανωμένης προληπτικής απομάκρυνσης πραγματοποιείται μόνον όταν εξασφαλίζεται εγκαίρως η καλή οργάνωση για την ασφαλή υλοποίησή της.
Ο δήμαρχος
Πλαισιωμένος από τους επικεφαλής των φορέων που εμπλέκονται, πριν λάβει την απόφαση, ο δήμαρχος πρέπει εγκαίρως να εκτιμήσει ή εξασφαλίσει τα εξής:
- Τον αριθμό των ατόμων που πρέπει να απομακρυνθούν. Η απομάκρυνση, με βάση τον κίνδυνο, ενδεχομένως να μην αφορά το σύνολο των πολιτών, αλλά μέρος αυτών (άτομα παιδικής ή τρίτης ηλικίας, άτομα με προβλήματα υγείας, κλπ).
- Τον προσδιορισμό των μέσων μεταφοράς με βάση τον αριθμό των ατόμων που πρέπει να απομακρυνθούν και τη διαθεσιμότητά τους κατά τον χρόνο που θα δοθεί η εντολή υλοποίησης της δράσης, εφόσον χρειάζονται μεταφορά. Η έγκαιρη εξασφάλιση των μέσων απομάκρυνσης αποτελεί κρίσιμη παράμετρο στη λήψη της απόφασης. Επίσης μια άλλη παράμετρος που πρέπει να εξεταστεί είναι και η δυνατότητα απομάκρυνσης των πολιτών με δικά τους μέσα, από καθορισμένα δρομολόγια στα οποία έχει εξασφαλιστεί ο έλεγχος της κυκλοφορίας.
-Η εξασφάλιση μέσων για τη μετακίνηση πολιτών μπορεί να γίνει με τα μέσα δημοτικής συγκοινωνίας που διαθέτει ο δήμος ή με τη συνδρομή μέσων άλλων φορέων του δημοσίου ή του ιδιωτικού τομέα τα οποία είναι άμεσα διαθέσιμα σε τοπικό επίπεδο.
- Τον αρχικό χώρο συγκέντρωσης των πολιτών (σημεία συγκέντρωσης) για την εν συνεχεία οργανωμένη απομάκρυνσή τους, εφόσον χρειάζονται μεταφορά.
- Το χρονικό διάστημα που απαιτείται για την ειδοποίηση των πολιτών εντός των ορίων της περιοχής που θα χρειαστεί να υλοποιηθεί η δράση, καθώς και τον τρόπο εντοπισμού και ειδοποίησής τους (πόρτα–πόρτα, ανακοινώσεις σε μέσα μαζικής ενημέρωσης, τοπικούς ραδιοφωνικούς σταθμός, κλπ).
- Τη δυνατότητα ελέγχου και διαχείρισης της κυκλοφορίας, σε όλα τα εναλλακτικά δρομολόγια που έχουν προσδιοριστεί από την αρμόδια αστυνομική Αρχή.
- Τη διασφάλιση επικοινωνιών μεταξύ των αρμόδιων φορέων που εμπλέκονται στην υλοποίηση της δράσης έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ο συντονισμός τους, καθώς και η παροχή πληροφοριών σχετικών με την τρέχουσα εξέλιξη της πυρκαγιάς.
- Την υποδοχή και φροντίδα των πολιτών που απομακρύνονται σε επιλεγμένους ασφαλείς χώρους, συμπεριλαμβανομένης και της ιατρικής βοήθειας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης.
- Το χρονικό διάστημα που απαιτείται να απομακρυνθούν από την περιοχή.
- Τη φροντίδα για την επιστροφή των πολιτών που απομακρύνθηκαν και διαμένουν μόνιμα ή προσωρινά στην περιοχή.
«Απαιτείται, επίσης, να υπάρχει σχέδιο δράσης, καθώς και σχέδιο για ειδικότερες δράσεις, λχ αν υπάρχουν κάτοικοι αλλοδαποί, καθώς και μνημόνια ενεργειών για την υλοποίηση της δράσης της οργανωμένης απομάκρυνσης πολιτών λόγω δασικών πυρκαγιών» σημειώνει καταληκτικά ο κ. Γκουρμπάτσης.