Η εξαιρετικά ανησυχητική επιτάχυνση των ρυθμών της πανδημίας μάς προειδοποιεί για τη δύσκολη περίοδο που ανοίγεται μπροστά μας. Είναι πλέον πασιφανές -με οδυνηρό τρόπο- ότι η πολλαπλή πρόκληση του κορονοϊού θα συνοδεύει τις κοινωνίες μας για καιρό.
Του Αλέξη Χαρίτση*
Η εξαιρετικά ανησυχητική επιτάχυνση των ρυθμών της πανδημίας μάς προειδοποιεί για τη δύσκολη περίοδο που ανοίγεται μπροστά μας. Είναι πλέον πασιφανές -με οδυνηρό τρόπο- ότι η πολλαπλή πρόκληση του κορονοϊού θα συνοδεύει τις κοινωνίες μας για καιρό. Αυτή η επίγνωση υπογραμμίζει τις βαρύτατες κυβερνητικές ευθύνες: τόσο για την προώθηση μίας επίπλαστης αισιοδοξίας που οδήγησε σε υποτίμηση των πραγματικών διαστάσεων του προβλήματος, όσο και για τη στρατηγική της επιλογή να αντιμετωπίζει την πανδημία ως μία παρένθεση πριν από την επάνοδο στην περίφημη «κανονικότητα». Δεν θα υπάρξει -και δεν μπορεί να υπάρξει- επιστροφή στην όποια «κανονικότητα». Αυτό είναι το μεγάλο μάθημα των κρίσεων και των στιγμών εκείνων που μεταβάλλουν ριζικά τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές ισορροπίες. Η πανδημία -ακόμα και αν με έναν μαγικό τρόπο εξαφανιζόταν σήμερα κιόλας- έχει ήδη αφήσει το δικό της διαρκές αποτύπωμα, που με τη σειρά του μας υποχρεώνει να σκεφτούμε για την «επόμενη μέρα» με τρόπο μακροπρόθεσμο και στρατηγικό.
Το παράδειγμα της ελληνικής οικονομίας είναι χαρακτηριστικό. Η πανδημία ήρθε να προστεθεί στα αποτελέσματα μιας παρατεταμένης οικονομικής κρίσης από την οποία η χώρα είχε αρχίσει να εξέρχεται το 2017, όπως πρόσφατα επιβεβαίωσε και ο ESM*.
Υπό αυτήν την έννοια, δεν συνιστά έκπληξη η ισχυρή δοκιμασία μιας σχετικά πρόσφατης και εύθραυστης ισορροπίας. Άλλωστε, τα ανησυχητικά σημάδια είχαν φανεί από τα τέλη του 2019, καθώς οι πρώτες επιλογές της Νέας Δημοκρατίας είχαν οδηγήσει στον μετριασμό των σημαντικών θετικών βημάτων της εξόδου από τη μνημονιακή επιτήρηση και της επαναφοράς σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης από την κυβέρνηση ΣΥρΙΖΑ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το χαμηλό 20ετίας στην εκτέλεση του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων κατά το 2ο εξάμηνο του 2019. Η πρώτη αυτή αποτυχία της Νέας Δημοκρατίας χάθηκε από τη δημόσια σφαίρα μέσα από τον μετασχηματιστικό κυκλώνα της πανδημίας.
Σήμερα, η συνολική εικόνα είναι εξαιρετικά ανησυχητική. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όλες οι οικονομίες δοκιμάστηκαν σκληρά από την πανδημία. Εδώ όμως βρίσκεται -όπως δείχνουν οι διεθνείς εξελίξεις- το κλειδί της πολιτικής: η λήψη μέτρων προκειμένου η δοκιμασία αυτή να μην οδηγήσει σε κατάρρευση. Η ελληνική κυβέρνηση πορεύτηκε σε απόκλιση από το διεθνές υπόδειγμα: αν και οδηγήθηκε -υπό την πίεση των πραγμάτων στη στήριξη των επιχειρήσεων ο τρόπος που το έκανε αυτό ήταν και αποσπασματικός και αναποτελεσματικός.
Το αποτέλεσμα είναι ένας νέος κύκλος παραγωγικής και αναπτυξιακής κρίσης, με την πανδημική ύφεση να είναι από τις υψηλότερες στην Ευρώπη. Αν κανείς εστιάσει στο επόμενο επίπεδο η εικόνα είναι μικτή. Είναι σαφές ότι κρίσιμοι κλάδοι -όπως το λιανεμπόριο, η εστίαση και ο τουρισμός- βρίσκονται στο όριο, εξέλιξη που με τη σειρά της απειλεί τα δημόσια έσοδα, τους δείκτες απασχόλησης και την κοινωνική ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας. Οι αξιοσημείωτες επιδόσεις -όπως στο παράδειγμα των εξαγωγών ή της μεταποίησης- τονίζουν θετικά τις υπαρκτές δυνατότητες της ελληνικής οικονομίας, αλλά την ίδια στιγμή υποκρύπτουν μία ανησυχητική μετατόπιση προς όφελος λίγων και ισχυρών επιχειρήσεων. Η κυβερνητική επιλογή της ανισοβαρούς στήριξης σε συνδυασμό με τις περιορισμένες δυνατότητες δανεισμού των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων προϊδεάζει για την επικείμενη συγκεντροποίηση- αυτόν τον διακαή πόθο του ελληνικού νεοφιλελευθερισμού.
Είναι εντυπωσιακό ότι η οικονομική σκέψη της Νέας Δημοκρατίας παραμένει σε τέτοιο βαθμό προσκολλημένη σε δόγματα και απόλυτες αλήθειες που παγκοσμίως θεωρούνται πλέον ξεπερασμένες. Η επιμονή στη συγκεντροποίηση, η αναγόρευση της (νέας) συμπίεσης του κόστους εργασίας σε μοναδικό παράγοντα αύξησης της ανταγωνιστικότητας, η αναφυλαξία στην ιδέα της κρατικής παρέμβασης, παραγνωρίζουν τόσο τις πραγματικότητες της ελληνικής οικονομίας όσο και τον σύγχρονο προβληματισμό γύρω από την «επόμενη μέρα» της πανδημίας. Η Ελλάδα μέσα σε λιγότερο από μία δεκαετία έχασε το ένα τρίτο του ΑΕΠ της. Αυτή θα έπρεπε να είναι η αφετηρία της δημόσιας συζήτησης γύρω από το μέλλον της οικονομίας. Αντί αυτού, η κυβέρνηση εξωραΐζει την πραγματικότητα επιμένοντας στο αφήγημα του ελληνικού success story προκειμένου να μην αναμετρηθεί με την πραγματικότητα της εξαιρετικά χαμηλής αφετηρίας από την οποία ξεκινάμε.
Η χώρα μας χρειάζεται ένα διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης. Αυτός είναι ο αναγκαίος και κρίσιμος όρος για μια ουσιαστική οικονομική ανάκαμψη και κοινωνική θωράκιση προκειμένου να μην καταρρεύσει είτε τώρα, είτε στην επόμενη επικίνδυνη στροφή του δρόμου. Το Ταμείο Ανάκαμψης σε συνδυασμό με τα άλλα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία που θα είναι διαθέσιμα τα επόμενα χρόνια (ΕΣΠΑ, ΚΑΠ και «Fit for 55» για πράσινη μετάβαση) μπορούν να συμβάλλουν στη χάραξη και εφαρμογή ενός στρατηγικού αναπτυξιακού σχεδίου που θα περιγράφει την Ελλάδα της «επόμενης μέρας».
Αυτή η Ελλάδα δεν πρέπει να έχει τη θέση που είχε στον διεθνή καταμερισμό- καταρχήν γιατί ο ίδιος ο διεθνής καταμερισμός αλλάζει δυναμικά. Στόχος μας είναι η χώρα να αποτελέσει υπόδειγμα μίας ανάπτυξης με κανόνες για όλους που θα στηρίζεται στους ανθρώπους της και θα στηρίζει τις πιο δυναμικές και καινοτόμες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες. Το μέλλον δεν μπορεί να είναι αυτό μιας οικονομίας συμπιεσμένου εργασιακού κόστους. Αυτό θα είναι το διαβατήριο της οριστικής καταβαράθρωσης της ελληνικής οικονομίας και του εξοβελισμού της από τον διεθνή ανταγωνισμό. Εμείς οφείλουμε να επενδύσουμε στην άλλη κατεύθυνση: της καταπολέμησης των ανισοτήτων, της στήριξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, της φορολογικής ενθάρρυνσης για δικτυώσεις, συμπράξεις και καινοτομία. Στόχος μας μία Ελλάδα που θα είναι τόπος εφαρμογής μοντέλου ανάπτυξης που θα ενσωματώνει τις πιο θετικές αναζητήσεις της εποχής μας. Μία Ελλάδα που θα διαθέτει ένα ολιστικό θεσμικό πλαίσιο που θα κατευθύνει το σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας σε συμπεριληπτική, βιώσιμη και πράσινη ανάπτυξη και θα μετατρέπεται σε παγκόσμιο σημείο αναφοράς για τη δυνατότητα ενός οικολογικού αναπτυξιακού προτύπου. Η σημερινή κυβέρνηση δεν μπορεί και δεν θέλει τίποτα από αυτά. Της αρκεί να διαχειρίζεται το χτες. Η ελληνική οικονομία και η ελληνική κοινωνία έχουν άλλες απαιτήσεις. Χρειαζόμαστε μία νέα προοδευτική αρχή. Χρειαζόμαστε μία προοδευτική κυβέρνηση.