Εάν ένα διαβολικό μυαλό σχεδίαζε τον τέλειο ιό για να εξαλείψει ένα είδος από το ζωικό βασίλειο, θα επέλεγε τον βέλτιστο συνδυασμό μεταδοτικότητας και θνητότητας. Γράφει ο Λουίτζι Ζινγκάλες.
Από την έντυπη έκδοση
Του Λουίτζι Ζινγκάλες*
Εάν ένα διαβολικό μυαλό σχεδίαζε τον τέλειο ιό για να εξαλείψει ένα είδος από το ζωικό βασίλειο, θα επέλεγε τον βέλτιστο συνδυασμό μεταδοτικότητας και θνητότητας. Όμως για να εξαλείψει την ανθρωπότητα, το διαβολικό αυτό μυαλό θα έπρεπε να αναπτύξει έναν ιό ικανό να εξουδετερώνει τις ανθρώπινες αντιδράσεις σε αυτόν - όχι μόνο τις ατομικές (που είναι ανεπαρκείς για την αντιμετώπιση μιας πανδημίας), αλλά και τις συλλογικές. Ένας τέλεια κατασκευασμένος δολοφονικός ιός θα μπορούσε έτσι να εκμεταλλευτεί τις αναποτελεσματικότητες στη συλλογική λήψη αποφάσεων. Όπως φαίνεται, κάτι τέτοιο δείχνει να το έχει επιτύχει ο ιός SARS-CoV-2.
Αν δεν έχουμε πίστη στον έξυπνο σχεδιασμό, τότε δεν πρέπει να πιστεύουμε ούτε στον κακό. Ωστόσο, η εξέλιξη του Δαρβίνου μάς λέει ότι η πίεση για επιβίωση θα δημιουργήσει τελικά πιο αποτελεσματικούς ιούς. Πολλοί νέοι ιοί μεταπήδησαν από τα ζώα στους ανθρώπους, αλλά κανένας τα 100 τελευταία χρόνια δεν ήταν τόσο καταστροφικός όσο ο SARSCoV-2.
Ναι, ο ιός του Covid-19 είναι λιγότερο θανατηφόρος από τον Έμπολα και λιγότερο μολυσματικός από το κοινό κρυολόγημα. Όταν το πιο θανατηφόρο αναπνευστικό σύνδρομο της Μέσης Ανατολής (MERS) εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 2012, περιορίστηκε και εξαλείφθηκε σε μεγάλο βαθμό μέσα σε διάστημα μόλις λίγων μηνών. Γιατί, λοιπόν, η πανδημία του Covid-19 αποδείχθηκε τόσο επίμονη; Διότι παίζει με τις αδυναμίες των θεσμών μας. Και με αυτόν τον τρόπο, παρέχει ένα χρήσιμο μάθημα για το τι πρέπει να διορθώσουμε για να αντιμετωπίσουμε τις μελλοντικές υπαρξιακές απειλές. Για αρχή, η εκθετική εξέλιξη του κορωνοϊού προκαλεί το πλαίσιο της αντίδρασης των δημοκρατικών θεσμών.
Ακριβώς όπως χρειάστηκε η ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ για να παρασύρει τις ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και όπως χρειάστηκε η κατάρρευση της Lehman Brothers για να ωθήσει την αμερικανική κυβέρνηση να οργανώσει μια απάντηση στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. «Τους Αμερικανούς», σύμφωνα με ένα ρητό που συχνά αποδίδεται λανθασμένα στον Ουίνστον Τσόρτσιλ, «μπορείς πάντα να τους εμπιστεύεσαι ότι θα κάνουν το σωστό, όταν εξαντληθούν όλες οι άλλες δυνατότητες».
Αυτή η στρατηγική λειτουργεί καλά σε ένα γραμμικό πλαίσιο, αλλά είναι εξαιρετικά επικίνδυνη σε ένα εκθετικό, όπου το να κάνεις το «σωστό» μπορεί να είναι πολύ πιο δύσκολο όταν η απάντηση έρχεται καθυστερημένα. Αν και όλοι οι ιοί τείνουν να αναπτύσσονται εκθετικά αν δεν ελεγχθούν, η ασυμπτωματική και προσυμπτωματική εξάπλωση του Covid-19 έκανε πολύ πιο δύσκολο τον χειρισμό της.
Δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο. Σήμερα, έχουμε την τεχνολογία για να παρακολουθούμε τις κινήσεις και τις αλληλεπιδράσεις των ανθρώπων, ωστόσο οι φιλελεύθερες δημοκρατίες γενικά δεν θέλουν να τη χρησιμοποιήσουν. Μια ιστοσελίδα Καθολικών μπόρεσε πρόσφατα να εντοπίσει τις σεξουαλικές αποδράσεις ενός υψηλόβαθμου ιερέα χρησιμοποιώντας απλά τα εμπορικά διαθέσιμα δεδομένα στα κινητά τηλέφωνα. Η Google και το Facebook μπορούν να κάνουν σχεδόν τα πάντα για να στοχεύσουν τις διαφημίσεις τους. Ωστόσο, σε μια δημοκρατία, οι ίδιες τεχνολογίες φαίνεται να μην είναι διαθέσιμες για να σώσουν ζωές.
Οι άνισες επιπτώσεις του Covid19 στον πληθυσμό αποδυναμώνουν επίσης πολύ αποτελεσματικά την πολιτική απάντηση σε αυτήν. Μια συλλογική αντίδραση θα ήταν ευκολότερη εάν το ποσοστό θνητότητας ήταν παρόμοιο στις ηλικιακές ομάδες· αλλά δεν είναι. Μέχρι να εμφανιστεί η μετάλλαξη Δέλτα, ένας 24χρονος ήταν πιο πιθανό να χτυπηθεί από κεραυνό παρά να πεθάνει από Covid-19. Αντιθέτως, για έναν 80χρονο, το ποσοστό θνητότητας από τον Covid-19 πλησιάζει αυτό της ευλογιάς.
Μια αποτελεσματική κοινή απάντηση στην πανδημία απαιτεί το αίσθημα της κοινής συμμετοχής. Για παράδειγμα, οι Αμερικανοί που επωφελήθηκαν από το προγράμματα ευημερίας «New Deal» τη δεκαετία του 1930 ήταν πιο πρόθυμοι να εγγραφούν ως εθελοντές στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όμως πολλοί νέοι άνθρωποι σήμερα αισθάνονται όλο και περισσότερο στο περιθώριο της οικονομίας και θεωρούν τις παλαιότερες γενιές υπεύθυνες για την κατάστασή τους. Πρέπει να αισθανόμαστε έκπληκτοι που δεν είναι τόσο πρόθυμοι να θυσιάσουν τα καλύτερα χρόνια της ζωής τους για να προστατεύσουν τις παλιές καταστάσεις;
Παρότι οι κοινωνίες της Ασίας που είναι πιο συλλογικές τα κατάφεραν πολύ καλύτερα από πολλές δυτικές χώρες στην καταπολέμηση της πρώτης φάσης της πανδημίας, τα πήγαν λιγότερο καλά στην ανάπτυξη και την εξασφάλιση αρκετών δόσεων εμβολίων κατά του Covid-19. Αυτό υπογραμμίζει το γεγονός ότι η ανάπτυξη των εμβολίων εξαρτάται από τις επιστημονικές δυνατότητες και όχι από τις πολιτικές αρχές. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι πιο επιστημονικά προηγμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γερμανίας και της Κίνας, ήταν στην πρώτη γραμμή των προσπαθειών στην έρευνα και την ανάπτυξη των εμβολίων.
Η ασυμπτωματική εξάπλωση του Covid-19 και η ποικιλομορφία της θνητότητας μεταξύ των δημογραφικών ομάδων είναι αρκετά κακή από μόνη της. Εντούτοις το πρόβλημα έχει επιδεινωθεί φρικτά με το διάτρητο σύστημα των μέσων ενημέρωσης της Δύσης, με αποτέλεσμα τη μέγιστη σύγχυση. Στις ΗΠΑ, ένας ξένος εχθρός δεν θα μπορούσε να είχε κάνει καλύτερη δουλειά για τη διάδοση ψευδών ειδήσεων και τη δημιουργία υστερίας για τον ιό, ειδικά στις πρώτες φάσεις της πανδημίας, όταν η συλλογική απάντηση θα ήταν πιο αποτελεσματική. Πόσες φορές ακούσαμε τη φράση «είναι απλά μια γρίπη» και όχι μόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Στις 26 Φεβρουαρίου 2020, έναν μήνα μετά το κλείσιμο της Γουχάν, η Εφημερίδα της Αμερικανικής Ιατρικής Ένωσης συνέκρινε ακόμα τον Covid-19 με τη γρίπη. Όπως αποκάλυψε μια πρόσφατη συνέντευξη με τον Ντόμινικ Κάμινγκς, πρώην επικεφαλής σύμβουλος του πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου Μπόρις Τζόνσον, αυτή η παραπληροφόρηση επέδρασε αρνητικά στη λήψη αποφάσεων στα υψηλότερα κλιμάκια.
Οι συνεχείς μεταλλάξεις του κορωνοϊού θα μπορούσαν να καταστήσουν τα υπάρχοντα εμβόλια ανεπαρκή για την εξάλειψη της πανδημίας. Η απάντηση της κυβέρνησης της Ινδίας (ή η έλλειψή της) στον ιό επηρέασε τόσο πολύ τη χώρα αυτή, όσο και τον υπόλοιπο κόσμο. Εάν είναι τόσο δύσκολο για τις ΗΠΑ να επιτύχουν μια κοινή απάντηση, η ανάπτυξη μιας απάντησης στα Ηνωμένα Έθνη μοιάζει αδύνατη.
Το εμπόριο και οι επικοινωνίες μπορεί τώρα να διεξάγονται σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά η διακυβέρνηση όχι. Αν θέλουμε να συνεχίσουμε να επιβιώνουμε σε μια παγκόσμια οικονομία, πρέπει να αναπτύξουμε ένα αποτελεσματικό σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης.
Αυτό είναι το μεγαλύτερο μάθημα από τον Covid-19. Μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία καθιστά τα τοπικά προβλήματα παγκόσμια. Ακόμη κι αν μπορεί να υπάρξει σύγχυση από αυτήν την πανδημία, δεν πρέπει απαραίτητα να υπάρξει στην επόμενη - ή σε άλλα προβλήματα όπως η κλιματική αλλαγή, τα οποία έχουν επίσης εκθετικό και άνισο αντίκτυπο και απαιτούν παγκόσμιες λύσεις. Εάν δεν πάρουμε αυτό το μάθημα, το είδος μας αξίζει να εξαφανιστεί.
* Ο Λουίτζι Ζινγκάλες είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και συνδιοργανωτής του podcast, Capitalisn’t.
Copyright: Project Syndicate, 2021 www.project-syndicate.org