Σε πρόσφατο άρθρο μας στη στήλη αυτή, υπογραμμίζαμε ότι ο κεμαλισμός παραμένει πάντα ζωντανός στην Τουρκία και ο επιχειρούμενος εξισλαμισμός της από τον Ρετζεπ Ταγίπ Ερντογάν κάθε άλλο παρά εύκολή υπόθεση είναι. Κάναμε επίσης την εκτίμηση ότι η προσπάθεια του Τούρκου προέδρου να «παντρέψει» τις δύο ιδεολογίες και πρακτικές με έμφαση το ισλάμ είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα εγκατάστασης και παραμονής στην εξουσία, το οποίο θα μπορούσε να έχει απρόβλεπτες δυσάρεστες συνέπειες. Γράφει ο Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλος.
Από την έντυπη έκδοση
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Σε πρόσφατο άρθρο μας στη στήλη αυτή, υπογραμμίζαμε ότι ο κεμαλισμός παραμένει πάντα ζωντανός στην Τουρκία και ο επιχειρούμενος εξισλαμισμός της από τον Ρετζεπ Ταγίπ Ερντογάν κάθε άλλο παρά εύκολή υπόθεση είναι. Κάναμε επίσης την εκτίμηση ότι η προσπάθεια του Τούρκου προέδρου να «παντρέψει» τις δύο ιδεολογίες και πρακτικές με έμφαση το ισλάμ είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα εγκατάστασης και παραμονής στην εξουσία, το οποίο θα μπορούσε να έχει απρόβλεπτες δυσάρεστες συνέπειες.
Μια πτυχή αυτών των τελευταίων την αναπτύσσει ο έγκριτος ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη κ. Γιώργος Πρεβελάκης, ο οποίος επισημαίνει ότι για την Ελλάδα (και όχι μόνον βέβαια), μια εσωτερική κρίση στην Τουρκία θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύ πιο επικίνδυνη για τη χώρα μας από τα τακτικά και διπλωματικά τσαλίμια του σημερινού Τούρκου προέδρου.
«…Όπως όλα τα τεχνητά συστήματα…», έγραψε στην «Καθημερινή» ο ομότιμος καθηγητής, «…ο Κεμαλισμός υπέστη τη φθορά του χρόνου. Η διά της βίας συγκάλυψη των αντιφάσεω (σ.σ.: που υπήρχαν στην Τουρκία του 1923) δεν τις εξαφάνισε. Οι πληθυσμοί διατήρησαν την ετερογένειά τους πίσω από το προκάλυμμα της υποχρεωτικής τουρκοποίησης. Οι Κούρδοι και οι Αλεβίτες εξακολουθούν να συγκροτούν ένα σημαντικό ποσοστό του συνολικού πληθυσμού. Οι περισσότεροι σημερινοί κάτοικοι της Τουρκίας είναι απόγονοι θρησκευτικών προσφύγων από τα εδάφη της συρρικνούμενης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι οποίοι έχουν διατηρήσει τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά από τις περιοχές των προγόνων τους. Η αποβολή της θρησκείας από τη δημόσια σφαίρα, κατά το πρότυπο της γαλλικής laicite, ποτέ δεν έγινε πλήρως αποδεκτή. Τέλος, η διάκριση ανάμεσα στους εκδυτικισμένους αστούς και τους Τούρκους του εσωτερικού, τους αποκαλουμένους “μαύρους”, άρχισε να έχει σοβαρές πολιτικές συνέπειες όταν η οικονομική ανάπτυξη επεκτάθηκε στα ενδότερα της χώρας, με αποτέλεσμα να αποκτήσουν πολιτική επιρροή οι συντηρητικοί πληθυσμοί οι οποίοι κατοικούν εκεί». Το εκρηκτικό πολιτικό και πολιτισμικό περιβάλλον της Τουρκίας του αμφισβητούμενου κεμαλισμού ανέλαβε να διασώσει το ΑΚΠ υπό την ηγεσία του Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος αναζήτησε στη θρησκεία την «καύσιμη ύλη» του πολιτικού του σχεδίου. Στο πλαίσιο αυτό έτσι, οι πυλώνες του παλαιού συστήματος και, κυρίως, ο στρατός υπονομεύθηκαν και απαξιώθηκαν, ώστε να μην μπορούν να αναστείλουν την ερντογανικού τύπου ανανέωση. Ταυτοχρόνως, όμως, καταργήθηκαν οι δικλίδες ασφαλείας, οι οποίες έθεσαν κατ’ επανάληψη υπό έλεγχο εσωτερικές κρίσεις με απειλές ενδεχόμενου εμφυλίου - επί παραδείγματι, τα στρατιωτικά πραξικοπήματα 1960, 1971, 1980.
Για αρκετό διάστημα η Τουρκία φάνηκε να αποκτά νέα πνοή και για πολλούς δυτικούς παρατηρητές να αποτελεί πρότυπο για τις υπόλοιπες μουσουλμανικές χώρες. Όμως, σήμερα, το νέο αυτό σύστημα παρουσιάζει σημεία φθοράς. Το «καύσιμο» της θρησκείας εξαντλείται. Η πολιτική της ευημερίας και των κοινωνικών παροχών έχει φθάσει στα όριά της. Το προσωποπαγές καθεστώς αγωνίζεται να παρατείνει την ηγεμονία του, μειώνοντας τις δυνατότητες να αναδειχθεί μια αποτελεσματική διάδοχος κατάσταση.
Πίσω από την επίφαση ισχύος και επιρροής κρύβονται ρωγμές και αδιέξοδα τα οποία, απερίσκεπτα, η Δύση προτιμά να παραβλέπει.
Στα σύνορά μας υφίσταται ένας πολλαπλός κίνδυνος -λιγότερο λόγω της τουρκικής επιθετικότητας από την οποία, σε μεγάλο βαθμό, μας προφυλάσσει το ευρωπαϊκό και το διεθνές περιβάλλον- περισσότερο από τους εσωτερικούς τουρκικούς τριγμούς για τους οποίους ουδείς φαίνεται προετοιμασμένος.
Είναι σαφές λοιπόν ότι στους σχεδιασμούς μας οφείλουμε να εντάξουμε τα σενάρια μιας σοβαρής εσωτερικής τουρκικής κρίσης. Πρέπει, επίσης, να ευαισθητοποιήσουμε τους συμμάχους μας ως προς την προβληματική αυτή. Η Ελλάδα θα καταστεί το πρώτο θύμα μιας ενδεχόμενης τουρκικής αποσταθεροποίησης, στο μέτρο που οι γείτονες φλερτάρουν με πολύ φιλόδοξους ισχυρούς διεθνείς αυταρχικούς ηγέτες, που κάθε άλλο παρά συμπαθούν τη Δύση. Αν λοιπόν αποφασίσουν να αποσταθεροποιήσουν τη χώρα με μια συνεπαγόμενη μαζική είσοδο Τούρκων προσφύγων στα νησιά, η κατάσταση θα μπορούσε να ξεφύγει. Η δε Δύση θα πρέπει να διαχειριστεί τις πολλαπλές συνέπειες από τις γενικότερες γεωπολιτικές ανακατατάξεις σε μια από τις πλέον ευαίσθητες περιοχές του πλανήτη, όπου διακυβεύονται ζωτικά της συμφέροντα. Υπάρχει λύση για το τουρκικό πρόβλημα; Δεν φαίνεται προς το παρόν προφανής απάντηση στο ερώτημα αυτό.
Όσο για τη συλλογιστική του κ. Γιώργου Πρεβελάκη, χωρίς αμφιβολία, έχει σοβαρά ερείσματα.
1. Για ένα κομμάτι του τουρκικού λαού, μπορεί ο δυτικός τρόπος ζωής και πολιτικής να είναι επιθυμητός, πλην όμως δεν είναι το παν.
2. Ο κεμαλισμός αποτέλεσε μια μεγάλη σημαία ευκαιρίας μετά την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πλην όμως ήταν και είναι καχύποπτος έναντι της Δύσης, αν όχι εχθρικός απέναντι στις ελληνορωμαϊκές και χριστιανικές καταβολές της.
3. Είναι προφανές ότι η Τουρκία, πολύ σωστά, θεωρεί ότι η Δύση αποτελεί ευκαιρία για να σταθεί όρθια σε νέα γεωπολιτικά περιβάλλοντα, πλην όμως αν τα τελευταία αρχίσουν να αλλάζουν, δεν θα έχει κανέναν απολύτως δισταγμό να δείξει το οθωμανικό πρόσωπό της.