Η γλώσσα, για όσους το ξεχνούν ή παριστάνουν τους ανήξερους, είναι και κοινωνικό φαινόμενο και αποτυπώνει κοινωνικές σχέσεις, που είναι σχέσεις ανισότητας και ιεραρχίας, γράφει η Κατερίνα Τζωρτζινάκη.
Από την έντυπη έκδοση
Της Κατερίνας Τζωρτζινάκη
[email protected]
Η γλώσσα, για όσους το ξεχνούν ή παριστάνουν τους ανήξερους, είναι και κοινωνικό φαινόμενο και αποτυπώνει κοινωνικές σχέσεις, που είναι σχέσεις ανισότητας και ιεραρχίας.
Η επιλογή των λέξεων σε κατευθύνει και στο πώς να βλέπεις κάτι. Πάρτε για παράδειγμα την τιμή. Η τιμή τιμή δεν έχει και χαρά του που την έχει. Είναι μια έννοια θετική, έντονα συνδεδεμένη με τον σεβασμό, την αξιοπρέπεια, την αυτοεκτίμηση και την ηθική. Της εκάστοτε κοινωνίας. Τη Νέχα Πασβάν, 17 ετών, τη σκότωσε το σόι, παππούς, γιαγιά, ξαδέρφια και άλλα παιδιά, επειδή φορούσε τζιν, κατά τη διάρκεια της προσευχής. Θεώρησαν ότι ασεβεί, αποκατέστησαν, με τον ξυλοδαρμό μέχρι θανάτου, την τιμή.
Στις γειτονιές των λέξεων γίνονται εγκλήματα, που δεν μένουν, όμως, εκεί. Οι λέξεις φτιάχνουν, αλλά και αποτυπώνουν την πραγματικότητα, όταν η «τιμή» είναι μεσοτοιχία με το «έγκλημα». Ποια είναι η πραγματικότητα στην Ινδία, η οποία κατέχει, παρά την αφύπνιση, την πρώτη θέση των πιο επικίνδυνων χωρών για τις γυναίκες;
Τα «εγκλήματα τιμής», παρά το γεγονός ότι διώκονται, δικαιολογούνται κοινωνικά. Δεν μαθαίνεις να «μην το κάνεις», αλλά «κάν’ το, γιατί αξίζει η τιμή σου», οι κοινωνικο-πολιτιστικές αξίες και τα πρότυπα, κι όλα αυτά με τους νόμους και τους φόνους είναι αλλόκοτα.
Μπορεί να σας φανεί παράξενο, αλλά το Ανώτατο Δικαστήριο της Βραζιλίας αποφάνθηκε το 1991 ότι κανένας άνδρας δεν μπορεί να σκοτώσει τη γυναίκα του και να αθωωθεί, επικαλούμενος λόγους τιμής. Φανταστείτε τι γινόταν. Υποθέτω ότι ποινικά η τιμή δεν αποτελούσε ελαφρυντικό, πόσο μάλλον λόγο αθώωσης, αλλά κάποιοι θα είχαν πέσει στα μαλακά.
Μπορεί να σας φανεί περίεργο, αλλά υπήρχε εποχή που ο βιασμός είχε τον χαρακτήρα της προσβολής από έναν άνδρα σε έναν άλλον και συνιστούσε έγκλημα κατά της ιδιοκτησίας [Τσιγκρής, Α. (1996). Βιασμός: Το αθέατο έγκλημα. Αθήνα-Κομοτηνή: Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα], γιατί η γυναίκα θεωρούνταν ιδιοκτησία του άνδρα, του πατέρα, του αδερφού, του συζύγου.
Υπήρχε και άλλη εποχή, όχι πολύ μακρινή, που ο βιασμός συμπεριλαμβανόταν στα εγκλήματα κατά των ηθών.
Ακόμη και σήμερα, όμως, ακούμε για εγκλήματα των παθών. Τη σκότωσε, γιατί την αγαπούσε, γιατί τη ζήλευε, γιατί δεν άντεχε στη σκέψη του χωρισμού, και άλλες τόσες λέξεις του χαμού.
Οι λέξεις έχουν σημασία. Μάλλον γι’ αυτό, κάποιοι αντιδρούν περισσότερο στη «γυναικοκτονία», παρά στην πλέον ακραία μορφή βίας. Η δυσανεξία στον όρο μάς δίνει πληροφορίες για την επιμονή της πατριαρχίας. Σε πλούσιες και φτωχές χώρες, ενώ μετράμε χαμένες αδερφές, φίλες, μάνες, κόρες.