Η βελτίωση της ανθρώπινης υγείας είναι μια ανωμαλία στην κλίμακα της εξέλιξης. Για δεκάδες χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι έζησαν όχι περισσότερο από τριάντα χρόνια κατά μέσο όρο. Η μεγάλη επέκταση του προσδόκιμου ζωής μας ξεκίνησε γύρω στα 1750 στη Δύση. Αργή αλλά συνεχής, οφείλεται κυρίως στην καθαριότητα και την καλύτερη διατροφή. Έτσι σε δύο αιώνες, η μακροζωία μας διπλασιάστηκε. Από το 1950, οι εξελίξεις στον τομέα της ιατρικής και της φαρμακευτικής έχουν καταστήσει δυνατή την απόκτηση ακόμη 25 ετών ζωής.
Του Καθηγητή Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη, Ακαδημαϊκού
Η πανδημία Covid αποτελεί μέρος μιας τάσης: η αμφισβήτηση της επέκτασης της ανθρώπινης ύπαρξης.
Η βελτίωση της ανθρώπινης υγείας είναι μια ανωμαλία στην κλίμακα της εξέλιξης. Για δεκάδες χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι έζησαν όχι περισσότερο από τριάντα χρόνια κατά μέσο όρο. Η μεγάλη επέκταση του προσδόκιμου ζωής μας ξεκίνησε γύρω στα 1750 στη Δύση. Αργή αλλά συνεχής, οφείλεται κυρίως στην καθαριότητα και την καλύτερη διατροφή. Έτσι σε δύο αιώνες, η μακροζωία μας διπλασιάστηκε. Από το 1950, οι εξελίξεις στον τομέα της ιατρικής και της φαρμακευτικής έχουν καταστήσει δυνατή την απόκτηση ακόμη 25 ετών ζωής.
Αλλά, ταυτόχρονα, οι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει δύο τεράστιους κινδύνους, τον περιβαλλοντικό και το συμπεριφορικό, που προκαλούν χρόνιες ασθένειες και καθιστούν δυνατή την παρακμή της ανθρώπινης υγείας. Η πανδημία Covid δεν είναι τυχαίο γεγονός. Είναι μια σοβαρή απεικόνιση των δυσλειτουργιών των ανθρώπινων κοινωνιών και ιδιαίτερα της σχέσης τους με το περιβάλλον.
Το άρθρο αυτό στηρίζεται σε μεγάλο μέρος στο πρόσφατο βιβλίο του Jean-David Zeitoun, La Grande Extension: Histoire de la sante humaine, Denoel, 5 Μαίου 2021, σελ. 352.
Συνεχής αύξηση της μακροζωίας
Το ιστορικό της υγείας δεν είναι η ιστορία της ιατρικής, επειδή η υγεία καθορίζεται μόνο σε ποσοστό 10-20% από την ιατρική. Αυτό το ποσοστό ήταν ακόμη χαμηλότερο τους προηγούμενους αιώνες. Οι άλλοι τρεις καθοριστικοί παράγοντες της υγείας είναι η συμπεριφορά, το περιβάλλον και η βιολογία, δηλαδή η ηλικία, το φύλο και η γενετική μας. Τα ιατρικά ιστορικά με επίκεντρο τη φροντίδα δεν παρέχουν πλήρη κατανόηση της έκτασης της ανθρώπινης υγείας. Πριν από τις πρώτες εξελίξεις, η ανθρώπινη υγεία είχε παγιδευτεί σε ατελείωτη στασιμότητα. Από τη νεολιθική επανάσταση πριν από δώδεκα χιλιάδες χρόνια μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα, το προσδόκιμο ζωής των ανθρώπων της Δύσης δεν είχε αλλάξει σημαντικά. Είχε κολλήσει περίπου στα 25-30 έτη.
Εξετάζοντας μόνο τη μακροζωία των ανθρώπων μετά το 1750, η κανονικότητα της ανόδου είναι αξιοσημείωτη. Διακόπηκε από ορισμένους πολέμους και πανδημίες, συνεχίζει την ανοδική της πορεία αμέσως μετά. Αυτή η βελτίωση της μακροζωίας είχε επίσης ως αποτέλεσμα τη μείωση των φυσικών ανισοτήτων μεταξύ των ανθρώπων, παρόλο που έχουν εν μέρει αντικατασταθεί από κοινωνικές ανισότητες.
Υπάρχουν τρία πράγματα, ωστόσο που δεν εξηγεί η μονότονη πορεία της καμπύλης μακροζωίας. Πρώτον, αυτή η συνεχής αύξηση βασίζεται σε ασυνεχείς αιτίες με την πάροδο του χρόνου. Ανάλογα με τις περιόδους, οι άνθρωποι έπρεπε να καταφύγουν σε διαφορετικές προσεγγίσεις για την καταπολέμηση της κακής υγείας και του θανάτου. Μόλις εξαλείφθηκαν ορισμένες ασθένειες, άλλες εμφανίσθηκαν και έπρεπε να αντιμετωπιστούν, με διαφορετικά μέσα.
Δεύτερον, η εξαιρετική γραμμικότητα της καμπύλης μπορεί να υποδηλώνει ότι η ανάβαση ήταν ένα «ήσυχο περπάτημα», ενώ δεν ήταν η περίπτωση. Ωστόσο, σε κάθε στάδιο της μεγάλης επέκτασης του προσδόκιμου ζωής, αντικρουόμενοι παράγοντες προσπάθησαν να «ρίξουν» προς τα κάτω την καμπύλη έναντι άλλων δυνάμεων που την ώθησαν προς τα πάνω. Τα πράγματα εξελίχθηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε οι άνθρωποι, παρά τις ασυνέπειές τους, είχαν εξαρτηθεί από τις βελτιώσεις στη βιολογική τους ζωή και δεν μπορούσαν να ζήσουν λιγότερο από τους γονείς τους.
Ένας τρίτος τύπος πληροφοριών δεν περιλαμβάνεται στην καμπύλη. Αφορά τα επόμενα σημεία της που θα είναι η πορεία του προσδόκιμου ζωής των νέων ανθρώπων.
Εμφάνιση κινδύνων συμπεριφοράς
Οι άνθρωποι συχνά πιστεύουν ότι η συνεχής αύξηση της μακροζωίας δεν θέλει να σταματήσει. Ωστόσο, αυτή η τάση έχει γίνει αβέβαιη. Οι νέοι άνθρωποι έχουν θέσει ακούσια δύο τύπους κινδύνων. Οι περιβαλλοντικοί και οι συμπεριφοράς. Οι κίνδυνοι συμπεριφοράς αντιστοιχούν στην υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, το κάπνισμα, την ανθυγιεινή διατροφή και σωματική αδράνεια. Οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι είναι οι διαφορετικοί τύποι ρύπανσης και πρόσφατα η κλιματική αλλαγή, μια διαδικασία που δεν μπορεί να σταματήσει εντελώς (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Δούμπος, Μ. Εσκαντάρ, Κλιματική αλλαγή, οικολογία και κατάρρευση, Ναυτεμπορική, Τρίτη 14 Ιανουαρίου 2020). Αυτοί οι κίνδυνοι δεν είναι όλοι νέοι, αλλά το μέγεθος των επιπτώσεών τους είναι ένα νέο δεδομένο. Υπήρξαν κάποτε υπεύθυνοι για μια αδιανόητη επιβάρυνση για την υγεία, για ασθένειες και δυστυχίες.
Τα αίτια αυτών των κινδύνων είναι κυρίως, αν όχι αποκλειστικά ανθρώπινα. Αυτά είναι συμπτώματα που αποδεικνύουν ότι οι βιομηχανικές κοινωνίες παράγουν τόσο παράνοια όσο και υγεία. Οι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει μια δεξαμενή διαφόρων χρονικών ασθενειών όπως ο καρκίνος του μαστού ή ακόμη και το άσθμα, μια ασθένεια της οποίας η συχνότητα έχει τριπλασιαστεί σε τριάντα χρόνια. Όλα αυτά αντιπροσωπεύουν το τοπίο της παγκόσμιας υγείας στον 21ο αιώνα.
Αυτή η κατάσταση έκανε τους ανθρώπους να διαπράξουν ένα στρατηγικό σφάλμα. Έχουν καταβάλει τεράστια προσπάθεια για το μετριασμό των επιπτώσεων των κινδύνων, και όχι αρκετές προσπάθειες για τους ίδιους τους κινδύνους και τις αιτίες τους. Έτσι οι άνθρωποι έχουν μειώσει δραστικά την απόδοση των δαπανών τους για την υγεία. Έχει γίνει όλο και λιγότερο ακριβό να παράγουν υπολογιστές, αλλά όλο και πιο ακριβό να κερδίζουν εβδομάδες ζωής.
Συμπερασματικά, η πανδημία είναι μια έντονη απεικόνιση των συνεπειών της υπερβολικής ανθρώπινης χειραγώγησης του περιβάλλοντος. Είναι πολύ νωρίς για να θεωρήσουμε εάν αυτή η πανδημία θα έχει διαρκή επίδραση στην υγεία και τη μακροζωία. Είναι επίσης πολύ νωρίς για να μάθουμε αν αυτή η πανδημία θα αλλάξει τον κόσμο. Η ισπανική γρίπη δεν τον άλλαξε, παρόλο που η θνησιμότητα της ήταν πολύ μεγαλύτερη. Ωστόσο, είναι ήδη σαφές ότι η εμφάνιση νέων παθογόνων, όπως ο SARS-Cov 2, καθορίζεται από ανθρώπινες δραστηριότητες. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Αυτό είναι ένα ακόμη σύμπτωμα του ταλέντου των κοινωνιών μας να παράγει όλο και περισσότερους κινδύνους από αυτούς που μπορούν να διαχειριστούν.