Η πανδημία, ενώ συμπληρώνει 17 μήνες και το πιθανότερο σενάριο είναι ότι ήλθε για να μείνει, αλλάζει όχι μόνον τρόπους ζωής αλλά και την αντίληψή μας για την πραγματικότητα. Γράφει ο Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλος.
Από την έντυπη έκδοση
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Η πανδημία, ενώ συμπληρώνει 17 μήνες και το πιθανότερο σενάριο είναι ότι ήλθε για να μείνει, αλλάζει όχι μόνον τρόπους ζωής αλλά και την αντίληψή μας για την πραγματικότητα.
Μπορεί οι συνωμοσιολόγοι και οι εχθροί της γνώσης να λένε ό,τι θέλουν, η πραγματικότητα είναι μία. Η πανδημία Covid-19 και οι μεταλλάξεις της είναι προφανές ότι ήλθαν για να μείνουν. Και αυτό πολύ απλά σημαίνει υποχρεωτική αλλαγή τρόπου ζωής, αρέσει δεν αρέσει σε κάποιους. Όμως, αλλαγή τρόπου ζωής σημαίνει επίσης σοβαρές μεταβολές σε έννοιες και θεσμούς, που έχουν άμεση σχέση με τις κοινοβουλευτικές μας δημοκρατίες και το κράτος δικαίου με βάση το οποίο αυτές λειτουργούν.
Οι υπό εκκόλαψη «πανδημικές κοινωνίες» δεν θα μπορούν εσαεί να λειτουργούν με ευκαιριακές ρυθμίσεις και πράξεις νομοθετικού περιεχομένου.
Είναι προφανές ότι η πανδημία και η επικινδυνότητά της επιβάλλουν νέους θεσμικούς κανόνες. Αλλάζουν καταναλωτικές συνήθειες και συμπεριφορές, μεταβάλλουν άρδην τις εργασιακές σχέσεις, εισάγουν νέους συντελεστές παραγωγής αξίας και σε συνδυασμό με την ψηφιακή εξάπλωση, μετασχηματίζουν τα τοπία -πνευματικά, κοινωνικά και άλλα- μέσα στα οποία αναπτύσσεται και εξελίσσεται η ζωή του ανθρώπου. Και από την άποψη αυτή, τεράστιος είναι ήδη ο ρόλος και η σημασία στο παγκόσμιο γίγνεσθαι του κυβερνοχώρου και του τρόπου που αυτός επηρεάζει τους όρους επικοινωνίας των ανθρώπων.
Πέρα από την πανδημία, συνεπώς, ο άνθρωπος βιώνει σήμερα μια πρωτοφανή επανάσταση πολύ πιο δραστική από την αντίστοιχη βιομηχανική, η οποία χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό πολυπλοκότητας, επιστημονικότητας και ικανότητας του ανθρώπου να μαθαίνει.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η ταχύτητα μεταβαλλόμενη εποχή μας θέτει στον καθένα μας ένα τεράστιο υπαρξιακό ερώτημα, που είναι αυτό της σχέσης της γνώσης με την άγνοια.
Τη σχέση αυτή, ο εκατοντάχρονος από την 8η Ιουλίου 2021 Γάλλος φιλόσοφος και δάσκαλος Εντγκάρ Μορέν την τοποθετεί στο επίπεδο αντίληψης της πραγματικότητας. Κάνει έτσι μια ζωτική και συγκριτικού περιεχομένου ερώτηση: Τι μπορούμε να γνωρίζουμε από την πραγματικότητα;
«…Αυτό είναι το πρόβλημα», απαντά, για να προσθέσει:
«…Η γνώση, καθώς έχει καταστεί πληθωρική, άμεσα προσβάσιμη και πολύπλοκη, καθιστά προβληματική την ίδια την πραγματικότητα, η οποία καθιστά εξίσου προβληματικό το πνεύμα που παράγει τη γνώση. Υπάρχει έτσι ένα μεγάλο πρόβλημα. Με τον αινιγματικό πλέον εγκέφαλο που παράγει το πνεύμα.
Καταλήγουμε έτσι στην αδιαχώριστη και κυκλική σχέση ανάμεσα σε πραγματικότητα, γνώση, πνεύμα, εγκέφαλο. Ανακαλύπτουμε στο καθένα από αυτά ένα άγνωστο και, πράγμα παράδοξο, διαπιστώνουμε ότι το άγνωστο βρίσκεται στο εσωτερικό του γνωστού και του γιγνώσκοντος. Με άλλα λόγια, ό,τι διασαφηνίζει καθίσταται σκοτεινό δίχως να σταματά να διασαφηνίζει.
Αυτό δεν έσβησε τη δίψα μου για γνώση αλλά τη διεύρυνε και την ενίσχυσε, και με ώθησε να επιχειρήσω να γνωρίσω τη γνώση την ίδια, τις δυνατότητές της, τα όριά της, τους κινδύνους λάθους, πλάνης, που εμπεριέχει και να αναζητήσω τα μέσα για την επεξεργασία μιας γνώσης όσο το δυνατόν ορθότερης - πράγμα που με οδήγησε στη συγγραφή της Μεθόδου…».
«…Εξακολουθώ να νιώθω το ίδιο έντονα την ευχαρίστηση που παρέχουν οι ανακαλύψεις, οι εξηγήσεις, τόσο αυτές που αφορούν το σύμπαν όσο κι εκείνες που αφορούν τις μικρές λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής. Μου προκαλεί έκπληξη, ολοένα και εντονότερη -συχνά θαυμασμό, ενίοτε ίλιγγο-, το γεγονός ότι είμαι ζωντανός, ότι περπατώ, βρίσκομαι κάτω από τον ήλιο, κοιτάζω το φεγγάρι ν’ ανεβαίνει στον νυχτερινό ουρανό, ατενίζω αστρικά σμήνη που τα μάτια μου τα βλέπουν μικροσκοπικά ενώ η γνώση μου με πληροφορεί ότι είναι πελώρια.
Καθετί ολοφάνερο, καθετί γνωστό, καθίσταται έκπληξη και μυστήριο.
Σε κάθε βλέμμα, σε κάθε αίσθηση, η έκπληξή μου μεγαλώνει. Κι εκείνο που με εκπλήσσει δεν είναι μόνο το μυστήριο της ζωής, της ύπαρξης, της πραγματικότητας, αλλά ακόμη και τα πρόσωπα των περαστικών στο δρόμο, τα δέντρα, τα ζώα...
Έχω έντονη την αίσθηση του αοράτου που κρύβεται μέσα στο ιδωμένο.
Νιώθω αυτό που έχουν νιώσει πολλά πνεύματα σε πλείστους όσους πολιτισμούς: την αίσθηση μιας κρυφής αλήθειας που πρέπει να την αναζητήσουμε με επιμονή και ασκητισμό, προσφεύγοντας ακόμη και στην ενόραση που παρέχει πρόσβαση επιτέλους στην εσωτερική αλήθεια. Ωστόσο, συνειδητοποίησα ότι αυτή η αλήθεια δεν θ’ αποκαλυφθεί ποτέ στη συνείδησή μας. Όσοι πιστεύουν ότι κατόρθωσαν να φτάσουν σ’ αυτή βρίσκοντας τη μεγάλη λέξη που τους φωτίζει, πλανώνται…».
Άραγε πόσοι να είναι στη χώρα μας αυτοί που έχουν τη δυνατότητα να προβληματίζονται ακόμα στα επίπεδα της πλάνης τους, σε μια προσπάθεια να αντιληφθούν την πραγματικότητα, όχι ως καταστροφή αλλά ως έννοια μιας άλλης προόδου;