Φαίνεται ότι η διεθνής κοινότητα κινείται προς αυτό που πολλοί αποκαλούν μια ιστορική συμφωνία για τον καθορισμό ενός ελάχιστου παγκόσμιου φορολογικού συντελεστή στις πολυεθνικές εταιρείες (MNCs). Ήταν καιρός, ωστόσο η νέα αυτή συμφωνία μπορεί να μην είναι αρκετή. Γράφει ο Τζόζεφ Ε. Στίγκλιτς.
Από την έντυπη έκδοση
Σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες, οι εταιρείες μπορούν να αποφύγουν την καταβολή του ποσοστού των φόρων που τους αναλογεί, δηλώνοντας το εισόδημά τους σε περιοχές με χαμηλή φορολόγηση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, εάν ο νόμος δεν τους επιτρέπει να προσποιούνται ότι αρκετά από τα εισοδήματά τους προέρχονται από κάποιο φορολογικό παράδεισο, μεταφέρουν ορισμένα τμήματα της επιχείρησής τους σε αυτές τις δικαιοδοσίες.
Η Apple πρωτοπόρος της φοροαποφυγής
Η Apple κατέστη η πρωτοπόρος της φοροαποφυγής με την εγγραφή των κερδών από τις ευρωπαϊκές της δραστηριότητες στην Ιρλανδία και στη συνέχεια χρησιμοποίησε ένα άλλο κενό για να αποφύγει το μεγαλύτερο μέρος του περίφημου φορολογικού συντελεστή 12,5% της Ιρλανδίας. Όμως η Apple δεν ήταν μόνη της όταν στράφηκε στην αναζήτηση της αποφυγής των φόρων στα κέρδη από τα προϊόντα που αγαπάμε και αποκομίζει από την πώλησή τους σε εμάς.
Δικαίως ισχυρίστηκαν ότι πληρώνουν κάθε δολάριο που οφείλουν· απλώς εκμεταλλεύθηκαν πλήρως αυτό που τους προσέφερε το σύστημα. Από αυτή την προοπτική, μια συμφωνία για τη θέσπιση ενός παγκόσμιου ελάχιστου φόρου τουλάχιστον 15% είναι ένα σημαντικό βήμα προόδου. Ωστόσο ο δαίμονας βρίσκεται στις λεπτομέρειες. Το τρέχον επίσημο μέσο ποσοστό είναι σημαντικά υψηλότερο.
Είναι επομένως πιθανό, ακόμη και ορατό, ότι το παγκόσμιο ελάχιστο θα καταστεί και το μέγιστο ποσοστό. Μια πρωτοβουλία που ξεκίνησε ως μια προσπάθεια να εξαναγκάσει τις πολυεθνικές να αποδίδουν το δίκαιο μερίδιο των φόρων τους θα μπορούσε να αποφέρει πολύ περιορισμένα πρόσθετα έσοδα, πολύ χαμηλότερα από τα 240 δισ. δολάρια που δεν καταβάλλονται ετησίως.
Και ορισμένες εκτιμήσεις υποδηλώνουν ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες και οι αναδυόμενες αγορές θα δουν επίσης ένα μικρό μέρος αυτών των εσόδων. Η αποτροπή αυτού του αποτελέσματος δεν εξαρτάται μόνο από την αποφυγή μιας παγκόσμιας σύγκλισης προς τα κάτω, αλλά και με το να διασφαλισθεί ένας ευρύς και περιεκτικός ορισμός των εταιρικών κερδών, όπως αυτός που περιορίζει τη μείωση του φόρου για έξοδα που σχετίζονται με τις κεφαλαιουχικές δαπάνες συν τους τόκους και τις πρώιμες απώλειες είσοδο συν… Θα ήταν ίσως καλύτερο να συμφωνήσουμε σε μία τυπική λογιστική, έτσι ώστε οι νέες τεχνικές φοροαποφυγής να μην αντικαθιστούν τις παλιές.
Προβληματικός ο Πυλώνας Ένα
Ιδιαίτερα προβληματικός στις προτάσεις που υπέβαλε ο ΟΟΣΑ είναι ο Πυλώνας Ένα, που προορίζεται να αντιμετωπίσει τα φορολογικά δικαιώματα και να ισχύει μόνο για τις πολύ μεγαλύτερες πολυεθνικές εταιρείες. Το παλαιό σύστημα τιμολόγησης στις μεταφορές χρημάτων προφανώς δεν ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης του 21ου αιώνα. Οι πολυεθνικές είχαν μάθει πώς να χειρίζονται το σύστημα για να καταγράφουν κέρδη σε δικαιοδοσίες με χαμηλό φόρο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ΗΠΑ έχουν υιοθετήσει μια προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία τα κέρδη κατανέμονται μεταξύ των πολιτειών με έναν τύπο που αντιπροσωπεύει τις πωλήσεις, την απασχόληση και το κεφάλαιο.
Οι αναπτυσσόμενες και οι ανεπτυγμένες χώρες μπορεί να επηρεαστούν διαφορετικά ανάλογα με τον τύπο που χρησιμοποιείται: η έμφαση στις πωλήσεις θα πλήξει τις αναπτυσσόμενες χώρες που παράγουν βιομηχανικά προϊόντα, αλλά μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση ορισμένων από τις ανισότητες που σχετίζονται με τους ψηφιακούς κολοσσούς.
Και για τις εταιρείες Big Tech, η αξία των πωλήσεων πρέπει να αντικατοπτρίζεται στην αξία των δεδομένων που συλλέγουν, κάτι που είναι ζωτικής σημασίας για το επιχειρηματικό τους μοντέλο. Η ίδια φόρμουλα μπορεί να μη λειτουργεί σε όλες τις βιομηχανίες.
Ωστόσο, οι πρόοδοι που σημειώθηκαν στις τρέχουσες προτάσεις πρέπει να αναγνωριστούν, συμπεριλαμβανομένης της απουσίας της «φυσικής παρουσίας» για την επιβολή φόρων -κάτι που δεν έχει νόημα στην ψηφιακή εποχή.
Ορισμένοι θεωρούν τον Πυλώνα Ένα ως εφεδρικό στον ελάχιστο φόρο και ως εκ τούτου δεν ανησυχούν για την απουσία οικονομικών αρχών που θα καθοδηγήσουν την κατασκευή του. Θα διατεθεί μόνο ένα μικρό μέρος των κερδών που υπερβαίνει ένα ορισμένο κατώτατο όριο -πράγμα που σημαίνει ότι το συνολικό μερίδιο των κερδών που θα διατεθεί είναι πράγματι μικρό.
Όμως με τις επιχειρήσεις που τους επιτρέπεται να αφαιρούν όλες τις εισροές της παραγωγής, συμπεριλαμβανομένου του κεφαλαίου, ο εταιρικός φόρος εισοδήματος είναι πραγματικά ένας φόρος επί των ενοικίων ή των καθαρών κερδών και όλα αυτά τα καθαρά κέρδη θα πρέπει να ανακατανεμηθούν. Επομένως, το αίτημα ορισμένων αναπτυσσόμενων χωρών, μεγαλύτερο ποσοστό των εταιρικών κερδών να υπόκειται σε ανακατανομή είναι πολύ λογικό.
Πτυχές των προτάσεων που εγείρουν ερωτήματα
Υπάρχουν κι άλλες προβληματικές πτυχές των προτάσεων (υπήρξε λιγότερη διαφάνεια, λιγότερη δημόσια συζήτηση για τις λεπτομέρειες από ό,τι θα περίμενε κανείς). Η μία αφορά την επίλυση των διαφορών, η οποία σαφώς δεν μπορεί να διεξαχθεί χρησιμοποιώντας τις μορφές της διαιτησίας που επικρατούν τώρα στις επενδυτικές συμφωνίες. Ούτε πρέπει να αφεθεί στη χώρα «καταγωγής» μιας εταιρείας (ειδικά με τις εταιρείες που αναζητούν ευνοϊκές πατρίδες). Η σωστή απάντηση είναι ένα παγκόσμιο δικαστήριο φορολόγησης, με ό,τι αναμένεται σε σχέση με τη διαφάνεια, τα πρότυπα και τις διαδικασίες από μια δικαστική διαδικασία του 21ου αιώνα.
Ένα άλλο από τα προβληματικά χαρακτηριστικά των προτεινόμενων μεταρρυθμίσεων αφορά την απαγόρευση των «μονομερών μέτρων», φαινομενικά με προορισμό να περιορίσουν τη διάδοση των ψηφιακών φόρων. Όμως το προτεινόμενο όριο των 20 δισ. δολαρίων αφήνει πολλές μεγάλες MNCs εκτός του πεδίου εφαρμογής του Πυλώνα Ένα και ποιος ξέρει τι κενά θα βρουν οι έξυπνοι δικηγόροι; Λαμβάνοντας υπόψη τους κινδύνους για τη φορολογική βάση μιας χώρας -με τις διεθνείς συμφωνίες τόσο δύσκολο να συναφθούν και τις MNCs τόσο ισχυρές- οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ενδέχεται να χρειαστεί να καταφύγουν σε μονομερή μέτρα.
Δεν έχει νόημα οι χώρες να παραιτηθούν από τα φορολογικά τους δικαιώματα για τον περιορισμένο και αυθαίρετο Πυλώνα Ένα. Οι δεσμεύσεις που ζητήθηκαν είναι ασύμβατες με τα οφέλη που παραχωρήθηκαν.
Οι ηγέτες της G20 έχουν συμφωνήσει σε έναν παγκόσμιο ελάχιστο φόρο τουλάχιστον 15%. Ανεξάρτητα από το τελικό ποσοστό που θέτει το έδαφος για τις 139 χώρες που διαπραγματεύονται τις λεπτομέρειες της μεταρρύθμισης, θα ήταν καλύτερα εάν τουλάχιστον μερικές χώρες εισήγαγαν υψηλότερο ποσοστό, μονομερώς ή ως ομάδα. Οι ΗΠΑ, για παράδειγμα, σχεδιάζουν ένα ποσοστό της τάξεως του 21%.
Είναι ζωτικής σημασίας να αντιμετωπιστούν τα πολλά λεπτομερή ζητήματα που απαιτούνται για την παγκόσμια φορολογική συμφωνία και είναι ιδιαίτερα σημαντικό να συνεργαστούμε με τις αναπτυσσόμενες χώρες και τις αναδυόμενες αγορές, των οποίων η φωνή δεν ακούγεται πάντα τόσο καθαρά όσο θα έπρεπε.
Πάνω απ' όλα, θα είναι σημαντικό να επανεξετάσουμε το ζήτημα σε πέντε χρόνια και όχι σε επτά, όπως προτείνεται σήμερα. Εάν τα φορολογικά έσοδα δεν αυξηθούν, σύμφωνα με την παρούσα υπόσχεση και εάν οι αναπτυσσόμενες και οι αναδυόμενες αγορές αποτύχουν να συγκεντρώσουν μεγαλύτερο μερίδιο αυτών των εσόδων, ο ελάχιστος φόρος θα πρέπει να αυξηθεί και οι τρόποι κατανομής των «φορολογικών δικαιωμάτων» να αναπροσαρμοστούν.
* Ο Τζόζεφ Ε. Στίγκλιτς βραβευμένος με Νόμπελ στα οικονομικά, είναι καθηγητής στο πανεπιστήμιο Columbia και μέλος της Ανεξάρτητης Επιτροπής για τη Μεταρρύθμιση της Διεθνούς Φορολόγησης των Εταιρειών.
Copyright: Project Syndicate, 2021
www.project-syndicate.org