Τράπεζες και δημόσιο συμφέρον

Από την έντυπη έκδοση

Tου Δημήτρη Τζάνα,
Οικονομολόγου

Το βράδυ της 7ης Ιανουαρίου 1953 ο Σπύρος Μαρκεζίνης ανήγγειλε ένα απροσδόκητο κυβερνητικό μέτρο: «Η Κυβέρνησις, συμφώνως με το όλον πρόγραμμα της αναδιοργανώσεως του τραπεζιτικού συστήματος, απεφάσισε να επιδιώξη την συγχώνευσιν των Τραπεζών Εθνικής και Αθηνών, υποδεικνύουσα ως Διοικητήν τον κ. Κωστήν Ηλιάσκον. Η πολιτική αυτή της Κυβερνήσεως θα τεθή υπ’ όψιν των Γενικών Συνελεύσεων των δύο τραπεζών, συγκαλουμένων εκτάκτως το ταχύτερον». Έτσι ξεκινάει ο Σόλων Γρηγοριάδης την αναφορά του για την περιπέτεια της Εθνικής Τράπεζας στην «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδος», 1941-1974, μνημονεύοντας με γλαφυρότητα όσα συνέβησαν πριν από 68 χρόνια στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα.

Διοικητής της Εθνικής τότε ήταν ο Σταύρος Κωστόπουλος, θείος του Γιάννη Κωστόπουλου της Alpha Bank, που σε ηλικία τότε 15 ετών βίωσε όλα τα γεγονότα. Επιθυμία του Παπάγου ήταν να απομακρυνθεί ο κεντρώος διοικητής της Εθνικής και στη θέση του να τοποθετηθεί ο Κωστής Ηλιάσκος. Mε αυτή τη διαδικασία η πανίσχυρη Εθνική θα υποτασσόταν στην ανταγωνίστριά της Τράπεζα Αθηνών. Ο τίτλος της νέας τράπεζας θα ήταν «Εθνική Τράπεζα Ελλάδος και Αθηνών Α.Ε.». Κατά τον Παπάγο, η ενοποίηση των δύο μεγαλύτερων εμπορικών τραπεζών θα απάλειφε τον μεταξύ τους ανταγωνισμό ενώ θα μειώνονταν τα γενικά έξοδα. Υποστηρίχθηκε ότι το αποτέλεσμα θα ωφελούσε τελικά το δημόσιο συμφέρον. Στην πράξη, η κίνηση οδηγούσε σε συνθήκες μονοπωλίου στο τραπεζικό σύστημα και συγκέντρωση της αστικής τάξης, πολιτικά και οικονομικά, σε έναν άξονα.

Ο Μαρκεζίνης προώθησε το εγχείρημα με το Γενικό Συμβούλιο της Εθνικής να εγκρίνει τον διορισμό του Ηλιάσκου ως διοικητή, ενώ στη συνέχεια οι Γενικές Συνελεύσεις των δύο τραπεζών ενέκριναν και τη συγχώνευση. Στην επιχειρηματολογία του στη Βουλή, ο υπουργός Συντονισμού τόνισε ότι η Εθνική είχε παραγεράσει και το έλλειμμά της ήταν πελώριο ενώ ανέφερε ότι στην Κεντρική Διοίκηση υπηρετούσαν 650 υπάλληλοι αποκαλούμενοι «Βολταίροι», επειδή όλη μέρα έκοβαν βόλτα στους διαδρόμους. Υπήρξε ωστόσο ισχυρή αντίδραση καθώς οι 6.000 υπάλληλοι της Εθνικής κήρυξαν απεργία με καθολική συμμετοχή. Μάλιστα, πολλά στελέχη κλείδωσαν τα γραφεία τους, έβαλαν τα κλειδιά στην τσέπη και έφυγαν! Παρά τις προσπάθειες που έγιναν, το Κεντρικό Κατάστημα Αθηνών ήταν απόρθητο όπως και το θησαυροφυλάκιο. Τη λύση τελικά έδωσε ο ίδιος ο Παπάγος, καθώς με αυστηρή του ανακοίνωση που υπονοούσε ακόμα και με παραπομπή στο στρατοδικείο, ανάγκασε τους εργαζόμενους να επανέλθουν στις εργασίες τους. Έτσι, το εγχείρημα ολοκληρώθηκε και στις 22/1/1953 λειτούργησε η νέα τράπεζα. Για τρία χρόνια μόνον όμως, καθώς στις 24/2/1956 η Γ.Σ. επανέφερε το ιστορικό όνομα Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, ενώ ο Ηλιάσκος απομακρύνθηκε.

Από τότε όλα άλλαξαν στο τραπεζικό σύστημα. Όμως, η αντίληψη τόσο της εκάστοτε κυβέρνησης όσο και των εποπτικών αρχών για το δημόσιο συμφέρον συνεχίζει να διατυπώνεται με τρόπους που δύσκολα βρίσκουν πάντα σύμφωνη την κοινή γνώμη και την επενδυτική κοινότητα. Έτσι, τις επόμενες ημέρες η Γ.Σ. της Τράπεζας Πειραιώς καλείται να αποφασίσει τους όρους μιας κρίσιμης αύξησης μετοχικού κεφαλαίου (ΑΜΚ), με τη Διοίκηση να έχει προαναγγείλει την πρόταση διενέργειάς της με τη διαδικασία Book Building προκειμένου να προσελκύσει νέα ιδιωτικά κεφάλαια. Το ΤΧΣ, φορέας με δημόσια χαρακτηριστικά και μέτοχος με 61,3% μετά τη μετατροπή των ομολόγων CoCos, αποδέχεται να μην ασκήσει όλα τα δικαιώματά του, ώστε να υποχωρήσει κάτω από το 33,4%, όρος που τίθεται από τα ιδιωτικά κεφάλαια για να συμμετάσχουν στην ΑΜΚ. Διοίκηση, εποπτικές αρχές και κυβέρνηση συνομολογούν ότι η ΑΜΚ πρέπει να γίνει άμεσα, καθώς η τράπεζα οφείλει να επιταχύνει τη διαδικασία εξυγίανσης από τα κόκκινα δάνεια, με στόχο αυτά να είναι κάτω από το 10% του συνόλου στο τέλος του έτους. Για τον σκοπό αυτό, το ΤΧΣ θα συνομολογήσει στη μη άσκηση των δικαιωμάτων του σαν ένα «αναγκαίο κακό» για να κερδίσει το Δημόσιο μακροπρόθεσμα μέσω της διασφάλισης της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας από τον συνδυασμό της ανακεφαλαιοποίησης και των ενεργειών για την περαιτέρω δραστική εξυγίανση της τράπεζας. Και από τη δυνατότητα της τράπεζας να συμμετάσχει στην πιστωτική επέκταση που θα χρειαστεί η επανεκκίνηση της οικονομίας μετά την τιθάσευση της υγειονομικής κρίσης.

Δεν προκρίνεται επομένως η κανονική διαδικασία υπέρ των παλαιών μετόχων με τη συμμετοχή του ΤΧΣ στην αύξηση (πιθανή καταβολή ποσού 600 εκατ. ευρώ) και μελλοντική μεταβίβαση μέρους ή όλου του ποσοστού του μετά την άνοδο της τιμής της μετοχής σε επιθυμητά επίπεδα. Προσδοκάται ότι η απόφαση για ανακεφαλαιοποίηση της τράπεζας με ιδιωτικά κεφάλαια κυρίως, όπως έγινε και στο παρελθόν καθώς το 2014 στην ΑΜΚ ύψους 1,75 δισ. ευρώ η συμμετοχή του ΤΧΣ περιορίστηκε από 81% σε 66,9% για να υποχωρήσει στο 26,4% με την ΑΜΚ ύψους 2,6 δισ. ευρώ του 2015, θα είναι αυτή τη φορά επωφελής για το ευρύτερα εννοούμενο δημόσιο συμφέρον, όπως αυτό θα προαχθεί από την υποβοήθηση της ανάπτυξης μέσω των νέων δανείων που πρέπει να δοθούν για να μοχλευθούν τα ευρωπαϊκά κονδύλια.

Θα παραμείνει ωστόσο, προσώρας τουλάχιστον, αναπάντητο το ερώτημα αν το ίδιο αποτέλεσμα θα μπορούσε να συντελεστεί με την καθολική άσκηση των δικαιωμάτων του ΤΧΣ ώστε να προσδοκά μελλοντικά σε μεγαλύτερη ανάκτηση των κεφαλαίων που έχει επενδύσει στις ΑΜΚ της τράπεζας τα τελευταία 8 έτη.