Όλα τα βλέμματα στραμμένα στις ψηφιακές πληρωμές

Από την έντυπη έκδοση

Tου Ραγκουράμ Τζ. Ραζάν*

Οι ψηφιακές πληρωμές προσελκύουν συνεχώς το ενδιαφέρον και τα νούμερά τους αυξάνονται εντυπωσιακά, όπως αποδεικνύεται από την πρόσφατη αποτίμηση ύψους 95 δισ. δολαρίων της Stripe στις ΗΠΑ. Γιατί όλος αυτός ο ενθουσιασμός και γιατί τώρα;

Σε ένα επίπεδο, ο λόγος είναι απλός: οι ψηφιακές πληρωμές επιτρέπουν στους αγοραστές να πληρώνουν τους πωλητές χωρίς να αλλάζουν χέρια φυσικά νομίσματα. Αν και η τεχνολογία υπάρχει εδώ και πολύ καιρό, τελικά καθίστανται πολύ πιο βολικές στη χρήση για πληρωμές μικρής αξίας στο λιανεμπόριο. Επιπλέον, η πανδημία έχει επιταχύνει τη μετάβαση στις ψηφιακές πληρωμές, καθώς οι άνθρωποι έχουν στραφεί στο ηλεκτρονικό εμπόριο και έχουν λάβει μέτρα για να αποφεύγουν τη χρήση νομισμάτων στις συνήθεις αγορές.

Οι ψηφιακές πληρωμές δημιουργούν επίσης δεδομένα σε πραγματικό χρόνο για τις επιχειρήσεις, το χρονοδιάγραμμα των ταμειακών ροών και τις αγοραστικές συνήθειες των αγοραστών, επιτρέποντας στους παρόχους πληρωμών να προσφέρουν πίστωση, αποταμίευση, διαχείριση περιουσίας, ασφάλεια και άλλες χρηματοοικονομικές υπηρεσίες. Όπου η πίστωση ήταν κάποτε ο τρόπος για την προσέλκυση πελατών και για την προσφορά μιας πληθώρας χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, οι πληρωμές μπορεί να είναι ένα ασφαλέστερο κανάλι για αυτές τις συνθήκες.

Μερική εικόνα του πελάτη

Ωστόσο, ένας πάροχος που διαχειρίζεται μόνο ένα μέρος των πληρωμών ενός πελάτη έχει μια μερική εικόνα αυτού του πελάτη. Οι πάροχοι πληρωμών είναι συνεπώς πρόθυμοι να ελέγχουν όλα τα μέσα της πληρωμής: τους τραπεζικούς λογαριασμούς, τα ηλεκτρονικά πορτοφόλια, τις πιστωτικές κάρτες, τα κρυπτονομίσματα και ούτω καθεξής. Και οι πλατφόρμες του ηλεκτρονικού εμπορίου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης θέλουν να προχωρήσουν ένα βήμα παραπέρα συνδυάζοντας τις ισχυρές τους μηχανές συλλογής δεδομένων με τις πληρωμές.

Με σχεδόν πλήρη τη γνώση της συμπεριφοράς των χρηστών, ένας πάροχος μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες κάθε πελάτη (άμεσα ή μέσω συνεργατών) και να τους «κλειδώσει» μακροπρόθεσμα, επειδή το κόστος της αναζήτησης παρόμοιων υπηρεσιών κάπου αλλού θα είναι πολύ υψηλό. Αυτή η σύνδεση δεν πρέπει να είναι εκμεταλλεύσιμη: σε έναν έμπορο που χρησιμοποιεί έναν πάροχο για μια ευρεία σειρά υπηρεσιών, μπορεί να προσφερθεί περισσότερη πίστωση, επειδή θα είναι λιγότερο πιθανό να διακινδυνεύσει να χάσει αυτές τις υπηρεσίες αθετώντας τις οικονομικές του υποχρεώσεις. Πολύς ενθουσιασμός υπάρχει επίσης για τα κρυπτονομίσματα, τα οποία είναι μόνο μία μορφή ψηφιακής πληρωμής, που συνήθως απαιτεί την αρχική ανταλλαγή ενός νομίσματος fiat όπως το αμερικανικό δολάριο με μια δεδομένη μονάδα. Ένα κρυπτονόμισμα όπως το bitcoin προσφέρει φαινομενικά οφέλη ως μέσο πληρωμής επειδή, σε αντίθεση με τα νομίσματα fiat, δεν μπορεί να διογκωθεί (επειδή η προσφορά του είναι σταθερή) και επιτρέπει την αποκεντρωμένη επαλήθευση πληρωμών, εξαλείφοντας την ανάγκη οποιουδήποτε αντισυμβαλλόμενου μέρους να εμπιστεύεται όσους εμπλέκονται, πόσο μάλλον την εμπιστοσύνη της κυβέρνησης ή των ρυθμιστικών αρχών.

Εμπόδια στη χρήση

Υπάρχουν όμως εμπόδια στη χρήση του bitcoin. Η αξία του δεν είναι διαχειρίσιμη από μια κεντρική τράπεζα, οπότε μπορεί να κυμαίνεται ανεξέλεγκτα. Οι επιχειρήσεις, με εξαίρεση εκείνες που καθοδηγούνται από άτομα που πιστεύουν σε αυτό, δεν θέλουν να διατηρούν ένα νόμισμα του οποίου η αξία μπορεί να έχει μια διακύμανση κατά 10% κάθε μέρα. Και οι συναλλαγές με bitcoin είναι δαπανηρές και αναποτελεσματικές, λόγω του κόστους για την αποκεντρωμένη διαδικασία επαλήθευσης. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, η ετήσια κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας που απαιτείται για την επαλήθευση των συναλλαγών με bitcoin υπερβαίνει εκείνη μιας μεσαίου μεγέθους χώρας. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι μια τέτοια περιβαλλοντικά καταστροφική διαδικασία θα είναι ανεκτή επ’ αόριστον.

Άλλα κρυπτονομίσματα έχουν μια σταθερή αξία, επειδή είναι συνδεδεμένα σε ένα νόμισμα όπως το δολάριο και υποστηρίζονται πλήρως με ταμειακά αποθέματα. Αυτά τα «stablecoins» είναι ευκολότερα στη χρήση στις πληρωμές, αλλά, όπως και τα άλλα παραδοσιακά μέσα ανταλλαγής, εξαρτώνται από τις (ενοχλητικές) ρυθμιστικές αρχές. Ενώ ορισμένα stablecoins έχουν δοκιμάσει διαφορετικούς τρόπους επαλήθευσης των πληρωμών σε σχέση με αυτή του bitcoin, κανένα δεν έχει εμφανιστεί ως η επόμενη «εφαρμογή που σκοτώνει».

Θέμα εμπιστοσύνης

Τα κρυπτονομίσματα είναι συνεπώς μια διαδικασία σε εξέλιξη. Εξ ορισμού, το bitcoin αντιμετωπίζει την έλλειψη εμπιστοσύνης στα νομίσματα fiat (νομίσματα που εκδίδονται χωρίς εγγύηση ενεργητικού -όπως ο χρυσός- για παράδειγμα το δολάριο), στις κεντρικές τράπεζες και στις κυβερνήσεις. Όμως, πέρα από τις παρανοϊκές, εγκληματικές και τρομοκρατικές κοινότητες, αυτές οι ανησυχίες δεν διαμοιράζονται ευρέως. Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει εάν περισσότεροι άνθρωποι αρχίσουν να πιστεύουν ότι οι κεντρικές τράπεζες πρόκειται να υποτιμήσουν τα νομίσματα fiat, ή εάν ο κόσμος χωρισθεί σε ομάδες υπέρ των ΗΠΑ ή της Κίνας, όπου η μία χώρα δεν εμπιστεύεται το νόμισμα ή τα συστήματα διακανονισμού της άλλης.

Πιο άμεσο για χρήση θα ήταν ένα κρυπτονόμισμα που επικεντρώνεται στη μείωση του κόστους της συναλλαγής σε δύσκολες καταστάσεις πληρωμής, όπως οι συναλλαγές μικρής αξίας ή οι διασυνοριακές. Για παράδειγμα, ένας αναγνώστης θα μπορούσε να κάνει μικροπληρωμές για κάθε άρθρο που διαβάζει στο διαδίκτυο χωρίς να πληρώνει πολλές δαπανηρές συνδρομές. Εξίσου ελπιδοφόρες είναι οι προτάσεις για τα έξυπνα συμβόλαια που θα ολοκληρώνουν μια πληρωμή αυτόματα μόλις ικανοποιηθεί κάποια επαληθεύσιμη προϋπόθεση (εξαλείφοντας την ανάγκη εμπιστοσύνης μεταξύ των ανθρώπων).

Σε κάθε περίπτωση, η εμφάνιση ενός κυρίαρχου παρόχου ψηφιακών πληρωμών, κρυπτονομίσματος ή άλλου, θα εγείρει σημαντικές ανησυχίες στη δημόσια πολιτική, όπως εάν θα μπορούσε να χειριστεί τη συλλογή δεδομένων των πελατών με υπευθυνότητα. Λόγω του ιστορικού του σε θέματα δεδομένων και απορρήτου, το προτεινόμενο stablecoin του Facebook (libra, το οποίο έχει μετονομαστεί σε diem) αντιμετώπισε τον σκεπτικισμό από τις δημοσιονομικές ρυθμιστικές αρχές. Από την πλευρά της, η Ευρώπη έχει κάνει μια αρχική προσπάθεια να ρυθμίσει τη χρήση δεδομένων βάσει του GDPR. Ωστόσο, ο νόμος θα πρέπει να προσαρμοστεί υπό το φως των εξελίξεων στον κλάδο των ψηφιακών πληρωμών.

Αντιμονοπωλιακή νομοθεσία

Ένα παρεμφερές ζήτημα αφορά την αντιμονοπωλιακή νομοθεσία. Ένας πάροχος πληρωμών που χειρίζεται όλες τις επιχειρηματικές υπηρεσίες -συμπεριλαμβανομένου του ηλεκτρονικού εμπορίου και του εφοδιασμού- έχει υπερβολική ισχύ στην αγορά; Οι πρόσφατες εντάσεις μεταξύ των κινεζικών ρυθμιστικών αρχών και του ομίλου Ant οφείλονται στον φόβο ότι οι πλατφόρμες του ηλεκτρονικού εμπορίου όπως η Alibaba (μητρική εταιρεία της Ant) χρησιμοποιούν την ισχύ τους στην αγορά -που ενισχύεται μέσω των πληρωμών- για να περιορίσουν τον ανταγωνισμό. Μια λύση σε αυτό θα ήταν να δημιουργηθούν «γέφυρες» δημόσιων πληρωμών, όπως το σύστημα Unified Payments Interface της Ινδίας, όπου οι βασικές υπηρεσίες πληρωμών είναι ανοιχτές σε όλους τους μετέχοντες και δεν ελέγχονται από καμία ιδιωτική οντότητα.

Συστημικός κίνδυνος

Ωστόσο, ίσως η μεγαλύτερη ρυθμιστική ανησυχία είναι ο συστημικός κίνδυνος. Όταν ένας ή δύο πάροχοι κυριαρχούν στις ψηφιακές πληρωμές λιανικής μιας ολόκληρης χώρας, το εμπόριο θα μπορούσε να καταστραφεί εάν κάτι πάει στραβά. Η πρόοδος στην κρυπτογράφηση (μέσω του κβαντικού υπολογισμού) μπορεί να διευκολύνει την ανατροπή των υπαρχόντων συστημάτων ψηφιακής επαλήθευσης. Και οι δημόσιες γέφυρες, ενώ αυξάνουν τον ανταγωνισμό, μπορεί να περιορίσουν τον κίνδυνο. Ο μόνος τρόπος για αυτό είναι να υπάρχουν πολλοί πάροχοι, πολλαπλές γέφυρες και πολλές τεχνολογίες στον χώρο πληρωμών.

Οι κεντρικές τράπεζες σκέφτονται τώρα να μπουν οι ίδιες στο παιχνίδι των ψηφιακών πληρωμών. Φοβούνται ότι θα χάσουν τον έλεγχο των πληρωμών καθώς τα φυσικά μετρητά καθίστανται περιττά, ότι ο ιδιωτικός τομέας θα τις κάνει λάθος ή ότι οι άλλες κεντρικές τράπεζες θα τις προσπεράσουν στην πορεία. Τα ψηφιακά νομίσματα των κεντρικών τραπεζών θα διασφαλίζουν τη δημόσια παρουσία στις πληρωμές· αλλά, πάλι, αυτή η επιλογή θα συγκεντρώνει τα δεδομένα και τον κίνδυνο, ενώ παράλληλα θα δημιουργεί ερωτήματα σχετικά με τη βιωσιμότητα των ιδιωτικών ψηφιακών πληρωμών. Αλλά αυτό είναι ένα θέμα για ένα άλλο (το επόμενο) σχόλιό μου.

*Ραγκουράμ Τζ. Ραζάν, πρώην κυβερνήτης της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Ινδίας, καθηγητής Οικονομικών στο πανεπιστήμιο Chicago Booth School of Business.

Copyright: Project Syndicate, 2021 www.project-syndicate.org