Tί σημαίνει για την ανθρωπότητα στον 21ο αιώνα το φαινόμενο των μαζικών τάφων και των σιωπηλών, απρόσωπων, αποστειρωμένων ενταφιασμών; Τί επιπτώσεις, άμεσες αλλά και μακροπρόθεσμες, μπορεί να έχει τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, η αδυναμία επιτέλεσης του πένθους, με όλο το τελετουργικό που επιβάλλει η κουλτούρα της κοινωνίας την οποία ανήκει ο νεκρός;
Το βιβλίο «Το αδύνατο πένθος στον καιρό της πανδημίας» της ψυχιάτρου Κατερίνας Μάτσα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα.
«Στα μέσα του Μαρτίου 2020, τα πτώματα στο Μπέργκαμο ήταν τόσο πολλά που εκατοντάδες φέρετρα μεταφέρονταν με αυτοκίνητα του στρατού σε μια συγκλονιστική αυτοκινητοπομπή, προς γειτονικές πόλεις για να αποτεφρωθούν.
Αυτοί που προσβλήθηκαν από τον κορωνοϊό είτε πέθαναν στο νοσοκομείο είτε στο σπίτι τους, άφησαν την τελευταία τους πνοή ολομόναχοι. Κανένα αγαπημένο πρόσωπο δεν επιτρεπόταν να τους κρατήσει το χέρι στις τελευταίες τους στιγμές. Στο σπίτι υπήρχαν τα μέτρα της καραντίνας. Στο νοσοκομείο, οι γιατροί και οι νοσηλευτές με τις στολές προστασίας έμοιαζαν με εξωγήινους, χωρίς καμιά δυνατότητα ανθρώπινης επαφής.
Πέθαναν, λοιπόν, οι ασθενείς από Covid-19 μέσα στην απόλυτη μοναξιά και τάφηκαν ή αποτεφρώθηκαν όσο πιο γρήγορα γινόταν, μέσα στην απόλυτη σιωπή, χωρίς θρήνους και επικήδειες τελετές. […]
Tί σημαίνει για την ανθρωπότητα στον 21ο αιώνα το φαινόμενο των μαζικών τάφων και των σιωπηλών, απρόσωπων, αποστειρωμένων ενταφιασμών; Τί επιπτώσεις, άμεσες αλλά και μακροπρόθεσμες, μπορεί να έχει τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, η αδυναμία επιτέλεσης του πένθους, με όλο το τελετουργικό που επιβάλλει η κουλτούρα της κοινωνίας την οποία ανήκει ο νεκρός;
Ποιά η λειτουργία του πένθους στις προνεωτερικές, στις παραδοσιακές κοινωνίες; Και τί σημαίνει ο αποκλεισμός του νεκρού και του θανάτου από τη ζωή των ανθρώπων στις κοινωνίες της αστικής νεωτερικότητας; Τί γίνεται με το αδύνατο πένθος για τους νεκρούς της πανδημίας, τους ανθρώπους που πεθαίνουν ολομόναχοι σε συνθήκες καραντίνας και ενταφιάζονται χωρίς το επικήδειο τελετουργικό, κλεισμένοι σε σφραγισμένα φέρετρα σε ομαδικούς τάφους;
Τί μπορεί να σημαίνουν για τον πολιτισμό μας οι κρύπτες αυτών των νεκρών, εγκιβωτισμένες μέσα στους ζωντανούς;
Το πένθος και τα ταφικά έθιμα είναι όρος της κοινωνικής ζωής, μέρος του κοινωνικού δεσμού. Η πράξη της Αντιγόνης να θάψει και να πενθήσει τον άταφο αδελφό της, παραβιάζοντας τους νόμους του Κρέοντα, αναδεικνύει το νόημα του ανθρώπινου. Επιτελεί ένα Χρέος προς τον άνθρωπο και τον πολιτισμό.
Από τις απαρχές της ιστορίας του ανθρώπινου είδους, από την εποχή του Νεάντερταλ, τα ταφικά έθιμα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία της κοινωνίας. Τα ομηρικά έπη, η τραγωδία της Αντιγόνης διδάσκουν πολλά. Το αδύνατο και αξεπέραστο πένθος το δείχνει συγκλονιστικά ο μύθος της Νιόβης, που όταν είδε και τα δεκατέσσερα παιδιά της νεκρά πέτρωσε από τον πόνο, πέτρωσε και ο θρήνος της και τελικά έγινε πέτρα απ’ όπου αναβλύζουν μέρα-νύχτα τα δάκρυά της».
Συνονόματη με τη Νιόβη του μύθου, μια σύγχρονη Νιόβη -θεραπευόμενη στο 18 ΑΝΩ και αργότερα στο Κοινωνικό Ιατρείο, «συμπυκνώνει στην τραγική της ιστορία όλα τα μεγάλα ζητήματα του καιρού μας: τα αδύνατα πένθη για τον απόντα πατέρα και τον πρόωρα χαμένο γιο, τη διαρκή περιπλάνηση στον κόσμο της λογικής και της τρέλας, χωρίς να μπορεί να περάσει οριστικά σε κανέναν από τους δύο κόσμους, κουβαλώντας στους ώμους της τον πετρωμένο θρήνο της, μέχρι να χάσει τελικά τη ζωή της τις μέρες της καραντίνας, πέφτοντας από ένα βράχο…».
Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]