Oι ΗΠΑ αναμένεται να «γιορτάσουν την ανεξαρτησία» από τον Covid-19 την Ημέρα Ανεξαρτησίας (4 Ιουλίου), όταν τα εμβόλια θα έχουν διατεθεί σε όλους τους ενήλικες. Όμως για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες και αναδυόμενες αγορές το τέλος της κρίσης είναι πολύ μακριά. Όπως δείχνουμε σε μια έκθεση του Ινστιτούτου Νέας Οικονομικής Σκέψης (INET) της Επιτροπής για τον Παγκόσμιο Οικονομικό Μετασχηματισμό, η επίτευξη μιας ταχείας παγκόσμιας ανάκαμψης απαιτεί από όλες τις χώρες να μπορούν να «κηρύξουν την ανεξαρτησία τους» από τον ιό.
Από την έντυπη έκδοση
Των Μάικλ Σπενς, βραβευμένος με Νόμπελ στα Οικονομικά, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Stanford και ανώτερος συνεργάτης του Hoover Institution.
Τζόζεφ E. Στίγκλιτς, βραβευμένος με Νόμπελ στα Οικονομικά, καθηγητής του Πανεπιστημίου Columbia.
Γιαχάτι Γκος, εκτελεστική γραμματέας του International Development Economics Associates, καθηγήτρια Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Amherst.
Αυτό το άρθρο υπογράφεται επίσης από τους Ρομπ Τζόνσον, Ρόιντον Μεντόρα, Ντάνι Ρόντρικ και άλλα μέλη στο ΙΝΕΤ της Επιτροπής για τον Παγκόσμιο Οικονομικό Μετασχηματισμό.
Oι ΗΠΑ αναμένεται να «γιορτάσουν την ανεξαρτησία» από τον Covid-19 την Ημέρα Ανεξαρτησίας (4 Ιουλίου), όταν τα εμβόλια θα έχουν διατεθεί σε όλους τους ενήλικες. Όμως για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες και αναδυόμενες αγορές το τέλος της κρίσης είναι πολύ μακριά. Όπως δείχνουμε σε μια έκθεση του Ινστιτούτου Νέας Οικονομικής Σκέψης (INET) της Επιτροπής για τον Παγκόσμιο Οικονομικό Μετασχηματισμό, η επίτευξη μιας ταχείας παγκόσμιας ανάκαμψης απαιτεί από όλες τις χώρες να μπορούν να «κηρύξουν την ανεξαρτησία τους» από τον ιό.
Επειδή ο κορωνοϊός μεταλλάσσεται, θα θέτει άπαντες σε κίνδυνο όσο συνεχίζει να ανθεί οπουδήποτε στον κόσμο. Είναι επομένως ζωτικής σημασίας τα εμβόλια, ο εξοπλισμός της ατομικής προστασίας και τα θεραπευτικά μέσα να διανέμονται παντού το συντομότερο δυνατό. Έως τώρα οι σημερινοί περιορισμοί στον εφοδιασμό, που είναι αποτέλεσμα ενός κακώς σχεδιασμένου διεθνούς συστήματος για τα πνευματικά δικαιώματα (ΠΔ), είναι ουσιαστικά τεχνητοί.
Καθώς η μεταρρύθμιση για τα ΠΔ γενικά έχει καθυστερήσει πολύ, αυτό που χρειάζεται τώρα επειγόντως είναι η αναστολή ή η ομαδοποίηση των δικαιωμάτων αυτών, που συνδέονται με προϊόντα που είναι απαραίτητα για την καταπολέμηση του Covid-19. Πολλές χώρες το ζητούν, αλλά τα εταιρικά λόμπι στις ανεπτυγμένες οικονομίες αντιστάθηκαν και οι κυβερνήσεις τους υπέκυψαν κάνοντας τα στραβά μάτια. Η άνοδος του «πανδημικού εθνικισμού» έχει αποκαλύψει μια σειρά από ελλείψεις στο παγκόσμιο εμπόριο, στις επενδύσεις και στα συστήματα για τα ΠΔ (τις οποίες θα εξετάσει η Επιτροπή INET σε μεταγενέστερη έκθεση).
Προσπάθεια επανεκκίνησης
Οι ανεπτυγμένες οικονομίες, ειδικά των ΗΠΑ, έχουν ενεργήσει δυναμικά για να επανεκκινήσουν τις οικονομίες τους και να στηρίξουν τις ευάλωτες επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Έμαθαν, έστω και εν συντομία, ότι η λιτότητα είναι βαθιά αντιπαραγωγική σε τέτοιες κρίσεις. Ωστόσο, οι περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες δυσκολεύονται να αποκτήσουν τα κεφάλαια για να διατηρήσουν τα υφιστάμενα προγράμματα στήριξης, πόσο μάλλον να απορροφήσουν το πρόσθετο κόστος που επιβάλλει η πανδημία. Κι ενώ οι ΗΠΑ έχουν δαπανήσει περί το 25% του ΑΕΠ για να στηρίξουν την οικονομία τους (περιορίζοντας έτσι το μέγεθος της ύφεσης), οι αναπτυσσόμενες χώρες μπόρεσαν να διαθέσουν μόνο ένα μικρό μέρος αυτού.
Οι υπολογισμοί μας, με βάση τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, δείχνουν ότι οι κατά κεφαλήν δαπάνες των ΗΠΑ, περί τα 17.000 δολ., είναι περίπου 8.000 φορές υψηλότερες από εκείνες των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών.
Πέρα από τη δημοσιονομική τους δύναμη, οι ανεπτυγμένες χώρες θα βοηθήσουν τις ίδιες και την παγκόσμια ανάκαμψη ακολουθώντας τρεις πολιτικές. Πρώτον, πρέπει να πιέσουν για μια μεγάλη έκδοση των Ειδικών Τραβηχτικών Δικαιωμάτων (SDRs), το παγκόσμιο αποθεματικό του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Όπως ισχύει, το ΔΝΤ θα μπορούσε να εκδώσει άμεσα 650 δισ. δολάρια σε SDRs χωρίς να ζητήσει έγκριση από τα νομοθετικά σώματα των κρατών-μελών. Και το επεκτατικό αποτέλεσμα θα μπορούσε να ενισχυθεί σημαντικά, εάν οι πλούσιες χώρες μεταφέρουν τις δυσανάλογα μεγαλύτερες πιστώσεις τους στις χώρες που χρειάζονται μετρητά.
Το δεύτερο σύνολο δράσεων συμπεριλαμβάνει επίσης το ΔΝΤ, εξαιτίας του μεγάλου ρόλου του στη διαμόρφωση μακροοικονομικών πολιτικών στον αναπτυσσόμενο κόσμο, ιδίως στις χώρες που στράφηκαν σε αυτό για βοήθεια στα προβλήματα που αφορούν το ισοζύγιο των πληρωμών. Σε ένα ενθαρρυντικό σημάδι, το ΔΝΤ έχει υποστηρίξει ενεργά την επιδίωξη μαζικών, παρατεταμένων δημοσιονομικών πακέτων από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση και έχει αναγνωρίσει ακόμη και την ανάγκη για αυξημένες δημόσιες δαπάνες στις αναπτυσσόμενες χώρες, παρά τις αντίξοες εξωτερικές συνθήκες.
Τα δάνεια του ΔΝΤ
Όμως όταν πρόκειται για τον καθορισμό των όρων για τα δάνεια προς τις χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα στο ισοζύγιο πληρωμών, οι ενέργειες του ΔΝΤ δεν είναι πάντα συνεπείς με τις δηλώσεις του. Μια ανάλυση της Oxfam International για τις πρόσφατες και συνεχιζόμενες συμφωνίες στάσης των πληρωμών, διαπιστώνει ότι, το διάστημα μεταξύ Μαρτίου και Σεπτεμβρίου του 2020, 76 από τα 91 δάνεια του ΔΝΤ που διαπραγματεύθηκε με 81 χώρες απαιτούσαν περικοπές των δημοσίων δαπανών, που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τα υγειονομικά και τα συνταξιοδοτικά συστήματα, να παγώσουν τους μισθούς στους εργαζόμενους στο Δημόσιο (συμπεριλαμβανομένων των γιατρών, των νοσοκόμων και των δασκάλων) και να μειώσουν τα επιδόματα ανεργίας, τις αποζημιώσεις των ασθενών και άλλες κοινωνικές παροχές. Η λιτότητα -ειδικά οι περικοπές σε αυτούς τους ζωτικούς τομείς- δεν θα λειτουργήσει καλύτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες απ’ ό,τι στις ανεπτυγμένες. Και περισσότερη βοήθεια, συμπεριλαμβανομένων των προτάσεων για τα SDRs που συζητήθηκαν περισσότερο, θα έδινε στις χώρες αυτές επιπλέον δημοσιονομικό χώρο.
Τα προβλήματα χρέους
Τέλος, οι ανεπτυγμένες χώρες θα μπορούσαν να ενορχηστρώσουν μια ολοκληρωμένη απάντηση στα συντριπτικά προβλήματα του χρέους που αντιμετωπίζουν πολλές χώρες. Τα χρήματα που δαπανώνται για την εξυπηρέτηση του χρέους είναι χρήματα που δεν βοηθούν τις χώρες να καταπολεμήσουν τον ιό και να επανεκκινήσουν τις οικονομίες τους. Στα πρώτα στάδια της πανδημίας υπήρξε η ελπίδα ότι θα αρκούσε η στάση της εξυπηρέτησης του χρέους στις αναπτυσσόμενες χώρες και τις αναδυόμενες αγορές. Εντούτοις έχει περάσει πάνω από ένας χρόνος και ορισμένες χώρες χρειάζονται μια ολοκληρωμένη αναδιάρθρωση του χρέους, αντί για τα συνήθη Band-Aids που απλώς ανοίγουν τον δρόμο για άλλη μια κρίση μέσα σε λίγα χρόνια.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους οι κυβερνήσεις των πιστωτών μπορούν να διευκολύνουν τέτοιου είδους αναδιαρθρώσεις και να προκαλέσουν μια πιο ενεργή συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, ο οποίος μέχρι στιγμής ήταν σχετικά απρόθυμος. Όπως τονίζει η έκθεση της Επιτροπής INET, αν υπήρχε ποτέ εποχή να αναγνωριστούν οι αρχές της ανωτέρας βίας και της αναγκαιότητας, αυτή είναι η τωρινή. Οι χώρες δεν πρέπει να υποχρεωθούν να επιστρέψουν όσα δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά, ειδικά όταν κάτι τέτοιο θα προκαλούσε τόσα πολλά δεινά. Οι πολιτικές που περιγράφονται εδώ θα έχουν τεράστιο όφελος για τον αναπτυσσόμενο κόσμο και θα επέφεραν ελάχιστο ή καθόλου κόστος στις ανεπτυγμένες χώρες. Πράγματι, υπόκειται στα συμφέροντα αυτών των χωρών να κάνουν ό,τι μπορούν για τους ανθρώπους στις αναπτυσσόμενες χώρες και τις αναδυόμενες αγορές, ειδικά όταν αυτά που μπορούν να κάνουν είναι άμεσα διαθέσιμα και θα αποφέρουν τεράστια οφέλη δισεκατομμυρίων. Οι πολιτικοί ηγέτες στον ανεπτυγμένο κόσμο πρέπει να αναγνωρίσουν ότι κανείς δεν είναι ασφαλής έως ότου όλοι είναι ασφαλείς και ότι μια υγιής παγκόσμια οικονομία δεν είναι δυνατή χωρίς μια ισχυρή ανάκαμψη παντού.
* Η ανάκαμψη τύπου Κ σημαίνει την άνιση ανάπτυξη σε κλάδους ή οικονομίες. Όσοι δεν ήταν στην καλύτερη οικονομική θέση πριν από την κρίση μπορεί να πληγούν περισσότερο, ενώ η κορυφή του K αντιπροσωπεύει ανθρώπους που βρέθηκαν σε καλύτερες συνθήκες.
Copyright: Project Syndicate, 2021
www.project-syndicate.org