Σωζήτα Γκουντούνα: «…να οικοδομήσουμε γέφυρες μεταξύ ανθρώπων και Οργανισμών…»

Η νέα πλατφόρμα πολιτισμού Greece in USA  ιδρύθηκε στη Νέα Υόρκη από τη διεθνούς φήμης Ελληνίδα Ιστορικό Τέχνης και επίκουρη Καθηγήτρια στο CUNY, Σωζήτα Γκουντούνα

Το εντυπωσιακό άνοιγμα, εν μέσω πανδημίας, έκανε -με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού της Ελλάδας, η ομαδική έκθεση «The Right to Silence?»/«Το Δικαίωμα στη Σιωπή;» -με θέμα το σωφρονιστικό σύστημα, τα καθεστώτα φυλάκισης και εγκλεισμού και τη μεταρρύθμιση της ποινικής δικαιοσύνης, σε διαφορετικά γεωγραφικά και πολιτικά πλαίσια.

Με τη διακεκριμένη επιμελήτρια και Ιστορικό Τέχνης Σωζήτα Γκουντούνα, είχαμε τη χαρά να μιλήσουμε.

Θα θέλατε να μας συστήσετε την πολιτιστική πλατφόρμα  Greece in  USA;

«Η πλατφόρμα Greece in USA ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 2020 και επιδιώκει να αναδείξει την πολιτιστική παραγωγή και τις διεργασίες της σύγχρονης Ελλάδας σε σχέση με τα καίρια κοινωνικοπολιτικά και αισθητικά ζητήματα της εποχής που διανύουμε. Μας απασχολεί, οι Έλληνες καλλιτέχνες να παρουσιάζουν το έργο τους “ισότιμα” με τους διεθνείς καλλιτέχνες και το κοινό, αλλά και οι συνάδερφοι από το εξωτερικό, να μπορούν να έχουν μια ανεξάρτητη και αντικειμενική βάση δεδομένων για τους Έλληνες καλλιτέχνες, ώστε να υπάρχει προσβασιμότητα στο έργο τους».

Κάποιοι βασικοί στόχοι του Οργανισμού; Σε ποιους απευθύνεται και ποιοι μπορούν να απευθυνθούν σε αυτόν; Δώστε μας μια πρακτική εικόνα της λειτουργίας του, της δράσης του.

«Βασικός στόχος είναι να δημιουργηθεί ένας τρίτος δρόμος για την πολιτιστική διπλωματία μεταξύ του κράτους και των μεγάλων ιδρυμάτων σε αγαστή συνεργασία και με τους δύο φορείς. Το Greece in USA παρουσιάζει σύγχρονες παραγωγές που εστιάζουν στα εικαστικά, τις παραστατικές τέχνες (το θέατρο), τον πειραματικό κινηματογράφο, τον κινηματογράφο, τα νέα μέσα, την αρχιτεκτονική και τον χορό. Ο Οργανισμός δεσμεύεται ενεργά για την έρευνα, την ανάπτυξη και την παρουσίαση έργων που ανταποκρίνονται στις ανάγκες των χώρων (επιτόπια - site specific location driven project) και των νέων και ενδιάμεσων μέσων (new media & intermedia). Στόχος μας είναι να διαμορφώσουμε και να οραματιστούμε την εικόνα της σύγχρονης Ελλάδας στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς και να προωθήσουμε τη διεθνή ανταλλαγή πρακτικών και γνώσεων στις τέχνες, να διερευνήσουμε τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται στις θεατρικές και επιμελητικές πρακτικές και να διερευνήσουμε σημεία διασταύρωσης μεταξύ των τεχνών, της κοινωνίας και της δημόσιας σφαίρας μέσω παρεμβάσεων, συλλογικών δράσεων, εκπαιδευτικών προγραμμάτων και δημοσιεύσεων. Η “Ελλάδα στις ΗΠΑ” στοχεύει στη συνεργασία και την οικοδόμηση μακροχρόνιων εταιρικών σχέσεων με κορυφαία ιδρύματα και ιδιώτες που δραστηριοποιούνται ενεργά στην Ελλάδα και τον πολιτισμό της και να μεταφέρει μια ολοκληρωμένη εκπροσώπηση της Ελλάδας με την παραγωγή πολιτιστικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων που ενθαρρύνουν τον διαπολιτισμικό διάλογο και επιτρέπουν την πολιτιστική συμμετοχή.

Πιο συγκεκριμένα, είμαστε ανοιχτοί σε κάθε πρόταση για συμμετοχή στα προγράμματά μας και σε ποιοτικές παρεμβάσεις από καλλιτέχνες και φορείς που μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί μας στο [email protected] και να υποβάλλουν τις προτάσεις τους και θα λάβουν άμεση απάντηση. Τα προγράμματα και τα πρότζεκτ μας είναι σχεδιασμένα με θεματικές και συγκεκριμένες προσεγγίσεις αλλά, παράλληλα, αφουγκραζόμαστε τις προτάσεις των επαγγελματιών του σύγχρονου πολιτισμού».

Είστε ο  άνθρωπος πίσω από το GREECE IN USA. Μιλήστε μας για τη γένεση της ιδέα σας.

«Αποφάσισα να ιδρύσω την πλατφόρμα εμπνεόμενη από την εμπειρία μου ως επιμελήτρια της Μπιενάλε Performa της Νέας Υόρκης. Η Performa δημιουργήθηκε από την καταξιωμένη ιστορικό τέχνης RoseLee Goldberg ως μια ανάγκη επαναδιεκδίκησης του δημόσιου χώρου της Νέας Υόρκης, μέσω της τέχνης, έπειτα από την εμπειρία της 11ης Σεπτεμβρίου. Με την ίδια λογική, το Greece in USA εμπνέεται από τη Performa (https://performa-arts.org)  για να ενεργοποιήσει τη δυναμική της σύγχρονης ελληνικής τέχνης με παρεμβάσεις σε πολιτιστικούς χώρους και στον δημόσιο χώρο της Νέας Υόρκης. Ως επιμελήτρια της Performa, διαπίστωσα ότι οι Έλληνες καλλιτέχνες μπορούν να συνομιλήσουν επάξια με Αμερικανούς και διεθνείς συναδέλφους, κατά τη διάρκεια της δημοπρασίας που διοργάνωσα το 2016 για κοινωφελή σκοπό, με τη συμμετοχή Ελλήνων εικαστικών όπως οι Μαίρη Ζυγούρη, Ειρήνη Μίγα, Νίκος Παπαδόπουλος, Τούλα Πλουμή, Γεωργία Σαγρή, Φίλιππος Τσιτσόπουλος, Versaweiss μεταξύ άλλων. Έχω την εντύπωση ότι οι συνάδελφοι επιμελητές θα ήθελαν να μάθουν περισσότερα για τη σύγχρονη ελληνική σκηνή και γι’ αυτό και ο ρόλος ενός φορέα όπως το Greece in USA μπορεί  να είναι καταλυτικός για την προβολή του έργου των Ελλήνων καλλιτεχνών στο εξωτερικό μέσω της ώσμωσης με διεθνείς καλλιτέχνες και φορείς».

Πώς οραματίζεστε την εξέλιξή του;

«Η “Ελλάδα στις ΗΠΑ” αναπτύσσει πρωτοβουλίες για να παράσχει μια τρέχουσα, αντιπροσωπευτική και πολυποίκιλη εικόνα του ελληνικού πολιτισμού, έτσι ώστε να καλλιεργήσει όλο και πιο μεγάλο και ποικίλο ακροατήριο. Στόχος είναι η παραγωγή πρότζεκτ που παρουσιάζουν και ενισχύουν την ποικιλία απόψεων ως προς την Ελλάδα. Θεωρούμε ότι ο ελληνικός πολιτισμός αποτελεί στοιχείο της ευρύτερης ευρωπαϊκής κουλτούρας και ένας από τους πιο σημαντικούς στόχους μας είναι να οικοδομήσουμε γέφυρες μεταξύ ανθρώπων και Οργανισμών στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, αντισταθμίζοντας, έτσι, τα υπάρχοντα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις ως προς την πρόληψη της χώρας μας έπειτα από την οικονομική κρίση.

Οραματίζομαι έναν φορέα που θα καταφέρει να υποστηρίζει με συστηματικό και συνεπές τρόπο τους καλλιτέχνες και που θα ενισχυθεί οικονομικά από την ομογένεια και τους φορείς, διατηρώντας όμως την φρεσκάδα και την ευελιξία ενός ανεξάρτητου Οργανισμού που δημιουργεί συνέργειες με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, αλλά που παραμένει αιχμηρός και αυτόνομος στη λειτουργία του. Ο ρόλος ενός τέτοιου φορέα μπορεί να είναι ζωτικός ελλείψει ελληνικών φορέων με ιστορία στην πολιτιστική διπλωματία -όπως του Βρετανικού Συμβουλίου, του  Goethe ή του Γαλλικού Ινστιτούτου».

Λίγα λόγια σας για την ομαδική έκθεση «The Right to Silence?» / «Το Δικαίωμα στη Σιωπή;», με την οποία εγκαινιάστηκε η πλατφόρμα;

«Το θέμα της έκθεσης που επιμελούμαι βασίζεται σε μια αντιστροφή, με ενδιαφέρουν τα παράδοξα όταν φωτίζουν τη διερεύνηση των νοημάτων. Σε αυτή την περίπτωση πρόκειται για τα περίφημα “Miranda Rights” που ως Έλληνες συναντάμε κυρίως στις αμερικάνικες αστυνομικές ταινίες. Μου έκανε πάντα εντύπωση η έκφραση «έχετε το δικαίωμα να παραμείνετε σιωπηλή/ός». Η σιωπή μετασχηματίζεται σε δικαίωμα όταν αυτά που μπορεί να ειπωθούν είναι επιβαρυντικά για τον πολίτη μιας δημοκρατικής πολιτείας. Το παράδοξο, όμως, έγκειται στο ότι κάποιοι πολίτες παραμένουν πάντα σιωπηλοί διότι δεν τους δίδεται η δυνατότητα διατύπωσης λόγου που συνεπάγεται με το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης και της έκφρασης. Στην ομαδική έκθεση τα “Miranda Rights” αποκτούν μια μεταφορική υπόσταση για τη διερεύνηση ηθικών ζητημάτων, αλλά και αισθητικών μορφών και καλλιτεχνικών μέσων εφόσον η σιωπή αποτελεί το επιστέγασμα της αφαίρεσης».

Κάτι που είναι στα άμεσα μελλοντικά σχέδια του Οργανισμού;

«Η επιτροπή για τoν εορτασμό των 200 ετών από την Ελληνική επανάσταση “Ελλάδα 2021”  έχει επιλέξει, στο πρώτο στάδιο, μια από τις προτάσεις μας. Το πρότζεκτ επικεντρώνει στη σύμπραξη διεθνών καταξιωμένων καλλιτεχνών και Ελλήνων σε σχετική θεματική με τους στόχους του “Ελλάδα 2021”  -ελπίζουμε η πρότασή μας να προχωρήσει και στο τελικό στάδιο. Παράλληλα, προγραμματίζουμε τις δράσεις του φθινοπώρου που εγκαινιάζουν μια συνεργασία με το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, το Θέατρο Τέχνης και της ομάδας Mind the Fact, καθώς και την παρουσίαση του νέου έργου της Rafika Chawishe “Έρημη Χώρα” για τον εορτασμό των 100 χρόνων από τη συγγραφή του κειμένου από τον Τόμας Στερνς Έλιοτ και του πρότζεκτ Hotel Anti-Oedipus της Έλλης Παπακωνσταντίνου (ODC Ensemble) που εγκαινιάζεται τον Μάρτιο στο Centre Pompidou στο Παρίσι. Θα συνεργαστούμε, επίσης, με το GIRES (Global Institute of Research Education & Scholarship https://www.gires.org) για την παρουσίαση του συνόλου των καλλιτεχνικών προτάσεων καθώς και για ένα συνέδριο στη θεματική της έκθεσης. Είμαστε στη διαδικασία εύρεσης πόρων για την παραγωγή ενός έργου Αφροαμερικανίδας φοιτήτριας με ελληνικό θέμα, καθώς και για την παραγωγή της Karen Malpede (Theater Three Collaborative) με τη συμμετοχή της Λυδίας Κονιόρδου. Προτεραιότητά μας αποτελεί η ενίσχυση παραγωγών που δεν έχουν τη δυνατότητα να περιοδεύσουν, όπως οι προαναφερθείσες παραγωγές, αλλά για κάτι τέτοιο χρειαζόμαστε και εμείς υποστήριξη».

Πώς θα περιγράφατε τη σχέση σας με τις Τέχνες; Είναι κάποια μορφή της που σας έλκει περισσότερο;

«Το βιβλίο μου η “Αναπνοή του Μπέκετ” από τις εκδόσεις Edinburgh Critical Studies in Modernism εξετάζει πενήντα έργα τέχνης που σχετίζονται με την αναπνοή (συμπεριλαμβανομένης της γλυπτικής, της ζωγραφικής, των νέων μέσων, της ηχητικής τέχνης, της τέχνης των επιδόσεων) και τοποθετεί την αναπνοή του Μπέκετ στο μεταίχμιο του νεωτερικού λόγου, συμβάλλοντας έτσι στο αναπτυσσόμενο πεδίο της “διατομεακής” κριτικής για τον Μπέκετ. Μελέτησα τη σχέση της ελάχιστης αυτής διεργασίας που σχετίζεται με την ύπαρξη σε σχέση με την τέχνη, τη δεκαετία των είκοσι, κατά τη διάρκεια της εκπόνησης του διδακτορικού μου, και συνεχίζω να τη διερευνώ ως μια φιλοσοφική και αισθητική έννοια. Για μένα, η σχέση με όλες τις μορφές τέχνης δεν διαχωρίζεται από τη σχέση με την αναπνοή που με κρατά στη ζωή».

Αγαπημένοι καλλιτέχνες, αγαπημένα έργα; Κάποια ονόματα, κάποιοι τίτλοι –όσα σας έρθουν πρώτα στον νου.

«Είμαι οπαδός του λεγόμενου “Gesamtkunstwerk” (συνολικό έργο τέχνης) και, όσο και αν έχει γίνει κατάχρηση του όρου, αυτό που με συνεπαίρνει στην τέχνη είναι όταν οι συνθήκες θέασης –τοποθεσία, κοινωνικό πλαίσιο, πολιτικές και αισθητικές αναζητήσεις– αλληλοσυμπληρώνονται, δίνοντας μια άλλη διάσταση στο ίδιο το έργο. Μια τέτοια εμπειρία ήταν η εγκατάσταση του εικοσιτετράωρου εικαστικού φιλμ “The Clock” του Christian Marclay, στην πλατεία του Αγίου Μάρκου, κατά τη διάρκεια της Μπιενάλε της Βενετίας και η φιλμική εγκατάσταση του Mathew Barney με τίτλο “River of Fundament”. Θα έλεγα, επίσης, η παράσταση του Νοτιοαφρικανού εικαστικού Robin Rhode που διοργάνωσε το Performa όταν πρωτοξεκίνησα τη συνεργασία με τον Oργανισμό στην πλατεία Times Square, βασισμένη στην όπερα Erwartung  του Schoenberg, μετατοπίζοντας τη λεγόμενη υψηλή τέχνη από τις αίθουσες του Lincoln Center στον δημόσιο χώρο της Νέας Υόρκης».

Από το 2015, ζείτε στην πολυπρόσωπη Νέα Υόρκη. Κάτι που  αγαπάτε πολύ σε αυτήν;

«Η πρόσφατη αγάπη, που ενισχύθηκε από την περίοδο της πανδημίας, είναι η περιοχή του Seaport. Το COVID-19 επαναπροσδιόρισε τελείως την κοινωνική μας ζωή αλλά και αυτά που θεωρούμε ως διασκέδαση και συναναστροφή, με αποτέλεσμα η περιπλάνηση στην πόλη να έχει γίνει η βασική έξοδος. Όπως σε κάθε έρωτα, είναι η διερώτηση που κρατά τη σχέση ζωντανή, έτσι δεν έχω καταλάβει ακόμη τι με σαγηνεύει τόσο πολύ στην περιπλάνησή μου στην περιοχή του Seaport. Ίσως να είναι το πιο έντονο αποτύπωμα του χρόνου, που δεν έχει καταφέρει ακόμη να σβήσει το λεγόμενο “gentrification” (ο εξευγενισμός των πόλεων). Μάλλον το Seaport μου θυμίζει την αγάπη του Herman Melville για τη θάλασσα, όπως γράφει στο “Moby-Dick” –“Κάθε φορά που βρίσκομαι σε μελαγχολία, όποτε νιώθω να είναι υγρός, κρύος Νοέμβριος στην ψυχή μου, όποτε βρίσκομαι ακούσια να σταματάω μπροστά σε φέρετρα και σε κάθε κηδεία… τότε, θεωρώ ότι είναι καιρός να βρεθώ στη θάλασσα το συντομότερο δυνατό!”».

Και κάτι που δε σας αρέσει καθόλου;

«Η σκέψη ότι μπορεί όλα να περιστρέφονται γύρω από το χρώμα του χρήματος».

Κάτι που σας λείπει από την Ελλάδα;

«Τόσα πολλά! Οι γονείς και οι φίλοι μου. Η ανέμελη συντροφιά στα τραπεζάκια, στην αμμουδιά, το καλοκαίρι. Τα ζεστά ηλιοβασιλέματα της Δεξαμενής. Τα σκαλάκια της Διδότου. Οι βόλτες στην Πλάκα τα ξημερώματα. Τα στενά απότομα μονοπάτια στα βράχια των νησιών. Η απαγόρευση απόπλου, λόγω ισχυρών ανέμων το φθινόπωρο, και ο αναγκαστικός αποκλεισμός στις Κυκλάδες και στο Καστελόριζο».

Θα μοιραστείτε μαζί μας μια αγαπημένη ανάμνηση, εμπειρία από τις διαδρομές σας στον κόσμο της Τέχνης;

«Μια από τις αγαπημένες μου αναμνήσεις από τις διαδρομές μου στον κόσμο της τέχνης ήταν μια εμπειρία στο μεταίχμιο της αναπαράστασης και της ζωής, όταν το 1998 ανακάλυψα στο ανατολικό άκρο του Λονδίνου, στην περιοχή Benthal Green μια σιδηροδρομική στοά που η ομάδα Shunt είχε μετατρέψει σε ένα σύγχρονο Cabaret τύπου Voltaire, με περφόρμανς, χάπενινγκ, μπαρ και εξαιρετικές παραστάσεις (physical theatre). Σε ένα από τα χάπενινγκ γνώρισα έναν από τους αγαπημένους μου φίλους, τον καθηγητή του Goldsmiths College Mischa Twitchin, που αναβιώνοντας ένα κείμενο αντι-τέχνης του Hans Richter χώρισε το κοινό σε γυναίκες και άνδρες και ζήτησε μερικούς εθελοντές. Έσπευσα να συμμετάσχω γιατί έψαχνα έναν φίλο στο πλήθος και ήλπιζα ότι έτσι θα με έβλεπε. Χρόνια αργότερα, το 2009, θα κατάφερνα να παρουσιάσω και εγώ μια παραγωγή στο διευρυμένο Shunt Vaults στο London Bridge, που πλέον υποστήριζε το Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας, με τη συμμετοχή Ελλήνων καλλιτεχνών και αρχιτεκτόνων με ιδιαίτερη πορεία όπως οι Κωστής Βελώνης, Λίνα Δήμα, Άννα Ελεφάντη, Melia Kreiling, The Erasers, Αλέξανδρος Μιστριώτης, Κλειώ Μπομπότη, Μαργαρίτα Μποφιλίου, Γιώργης Νουκάκης, Χριστίνα Πέννα, Χριστίνα Σγουρομύτη, Νεφέλη Σκαρμέα μεταξύ άλλων».

Μια χρήσιμη συμβουλή που σας έχουν δώσει;

«Έχω διαπιστώσει ότι οι χρήσιμες συμβουλές είναι εκείνες που δεν κατανοεί, αρχικά, κανείς ότι δίδονται ως συμβουλές. Είναι οι ευγενικοί, γενναιόδωροι υπαινιγμοί από καλές φίλες και φίλους, που για να σε προστατεύσουν τους ξεφεύγουν δόσεις συμπυκνωμένης σοφίας που ούτε και εκείνοι έχουν τελείως επεξεργαστεί. Αφορά στον τρόπο που βλέπουν τη ζωή σου και όταν κάτι δεν πάει καλά το διαπιστώνουν και αρχίζεις να το εισπράττεις σιγά σιγά σε μικρές παρατηρήσεις, νεύματα, εντυπώσεις και αστεία. Στην περίπτωσή μου, αυτές οι μικρές παρατηρήσεις και σκέψεις μου κατέδειξαν  ένα τέλος που, ενώ είχε επέλθει, δεν ήθελα να δω».

Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]