Οι άλλοι προχωρούν, εμείς μένουμε πίσω

Έχουμε ήδη διανύσει τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21^ου αιώνα. Πώς εξελίσσεται η εκπαίδευσή μας από την αρχή του αιώνα; Βελτιώνονται τα πράγματα ή όχι; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα χρειαζόμαστε μέτρηση και σύγκριση με κάποια άλλη χώρα, με παρόμοια μεγέθη με εμάς. Το πρόγραμμα PISA του ΟΟΣΑ ξεκίνησε το  2000, οπότε μπορούμε να δούμε τις επιδόσεις μας τα τελευταία είκοσι χρόνια, όπως αποτυπώνονται στους δείκτες του. Το πρόγραμμα PISA μετρά τις γνώσεις των μαθητών της Α Λυκείου σε τρεις ενότητες: την κατανόηση κειμένου, τα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες. Το ερώτημα είναι, λοιπόν, αν οι 15χρονοι μαθητές του 2000 ήταν καλύτεροι από τους 15χρονους μαθητές του 2018, οπότε και έγινε η τελευταία αποτίμηση των γνώσεων των μαθητών.

Εξετάζοντας τις επιδόσεις μας βλέπουμε μεγάλη πτώση από το 2000 στην κατανόηση κειμένου. Ο μέσος όρος των μαθητών μας έπεσε από τις 474 στις 457 μονάδες. Στα μαθηματικά είχαμε ανεπαίσθητη βελτίωση από 447 σε 451 και στις φυσικές επιστήμες είχαμε πτώση από 461 σε 452 μονάδες. Πράγματι αν ρωτήσετε οποιοδήποτε καθηγητή λυκείου θα σας επιβεβαιώσει τα ευρήματα του PISA: το επίπεδο των μαθητών χειροτερεύει χρόνο με το χρόνο, αργά αλλά σταθερά.

Στον αντίποδα η Πορτογαλία είναι μία χώρα με παρόμοιο πληθυσμό με εμάς, με αντίστοιχες τραυματικές εμπειρίες μνημονίων με εμάς, που ξεκινήσαμε μαζί στο διαγωνισμό PISA. Στον πίνακα βλέπουμε ότι το 2000 οι μαθητές μας είχαν τις ίδιες επιδόσεις με τους Πορτογάλους μαθητές. Από τότε, όμως, στην Πορτογαλία ακολούθησαν ανοδική πορεία. Έτσι στην κατανόηση κειμένου από 470 μονάδες έφτασαν στις 492 μονάδες. Ανέβηκαν 22 μονάδες και βρέθηκαν πάνω από το μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ, ενώ εμείς πέσαμε 17 μονάδες. Στα μαθηματικά ανέβηκαν 38 μονάδες, ενώ εμείς 4 και στις φυσικές επιστήμες ανέβηκαν 33 μονάδες, ενώ εμείς πέσαμε 9 μονάδες. Αντίθετες πορείες. Οι Πορτογάλοι έγιναν πολύ καλύτεροι και εμείς χειρότεροι.

Ας μην σπεύσουν να μιμηθούν οι δικοί μας αυτά που έκαναν οι Πορτογάλοι, γιατί ένα από τα προβλήματά μας είναι ότι πολλές φορές προτάθηκε ή επιχειρήθηκε να εφαρμοστούν συστήματα που κρίθηκαν επιτυχημένα σε άλλες χώρες. Το αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό γιατί οι κοινωνικές συνθήκες είναι διαφορετικές και ότι ευδοκιμεί σε μία χώρα δε σημαίνει ότι ευδοκιμεί και σε μία άλλη.

Κι όμως έγιναν και στη χώρα μας κάποιες προσπάθειες, που όπως δείχνουν τα αποτελέσματα απέτυχαν. Ας θυμηθούμε ότι άλλαξαν όλα τα βιβλία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης το 2007, για να εκσυγχρονιστούν. Ναι αλλά έγιναν όλα βιαστικά, με σκοπό να απορροφηθούν τα χρήματα της ΕΕ, με αποτέλεσμα οι συγγραφικές ομάδες που έγραφαν το ίδιο μάθημα σε διαφορετικές τάξεις να μην έχουν καμία επικοινωνία μεταξύ τους. Προέκυψαν βιβλία που κρίθηκαν ακατάλληλα εξ’ αρχής για να αλλάξουν αργότερα, όπως το βιβλίο των μαθηματικών της Ε Δημοτικού. Τα βιβλία άλλαξαν, οι μέθοδοι όχι. Εξακολούθησαν οι δάσκαλοι να δίνουν φωτοτυπίες με ασκήσεις στα παιδιά, πράγμα που δείχνει ότι δεν υπήρχε επαρκής αριθμός ασκήσεων στα βιβλία, οπότε έδιναν φωτοτυπίες στα παιδιά. Σκεφθείτε πόσα χρήματα πετιούνται σε φωτοτυπικά και φωτοτυπίες γιατί τα σχολικά βιβλία δεν καλύπτουν τις  ανάγκες της διδασκαλίας, χρήματα που φυσικά λείπουν από την εκπαίδευση.

Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει όραμα, ώστε να μπουν μακροπρόθεσμοι στόχοι, να υλοποιηθούν και να αξιολογηθεί η επίτευξή τους. Αυτό φυσικά απαιτεί εθνική συνεννόηση στα θέματα της εκπαίδευσης που, φυσικά, δεν υπάρχει και το πληρώνουν τα παιδιά μας. Κάθε Υπουργός Παιδείας προσπαθεί να κάνει κάτι στο πέρασμά του από το Υπουργείο Παιδείας που θα ονομαστεί μεταρρύθμιση που θα φέρει το όνομά του. Βιαστικές αποφάσεις με άμεση υλοποίηση που αλλάζουν τα πράγματα χωρίς να τα βελτιώνουν.

Ας θυμηθούμε μέσα σε 20 χρόνια πόσες φορές άλλαξαν τα εξεταζόμενα μαθήματα στις Πανελλαδικές εξετάσεις: Ξεκίνησαν από 14, έγιναν 9, μετά 6, για να γίνουν αργότερα 5 και να καταλήξουν σήμερα 4.

Ο κόσμος καταλαβαίνει και τους ανταμείβει. Ας θυμηθούμε και ποιων πολιτικών η καριέρα τελείωσε όταν έφυγαν από το Υπουργείο Παιδείας και δεν εκλέχθηκαν ξανά βουλευτές. Πρόκειται για τον κ. Αρσένη, την κα Γιαννάκου, την κα Διαμαντοπούλου, τον κ. Αρβανιτόπουλο και τον κ. Κουράκη.

Αυτά δεν συνέβαιναν πριν το 2000. Υπήρχε μία σταθερότητα, οι αλλαγές ήταν λίγες και οι Υπουργοί Παιδείας δεν αποδοκιμάζονταν από τους ψηφοφόρους τόσο συχνά. Τι πρέπει να κάνουμε; Βλέπουμε ότι τα παιδιά μας χάνουν στο διεθνή ανταγωνισμό, αφού ξέρουν λιγότερα από τους μαθητές άλλων χωρών. Φυσικά υπάρχει πάντα το αντεπιχείρημα ότι όσοι πάνε να εργαστούν έξω διαπρέπουν. Βέβαια είναι αλήθεια αυτό, αλλά πρόκειται για την αφρόκρεμα. Λίγοι πολύ καλοί. Δεν είναι αυτός, όμως, ο σκοπός της εκπαίδευσης.  Εκπαίδευση σημαίνει να κατακτούν όλοι ένα μίνιμουμ γνώσεων, πράγμα απαραίτητο, όχι μόνο για την οικονομία μας, αλλά και για να μην είναι εύκολα θύματα των θεωριών συνομωσίας.

Τι πρέπει να γίνει; Το πρώτο πράγμα που πρέπει να γίνει είναι συναίνεση μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων και συναπόφαση για ένα μακροχρόνιο σχέδιο που θα εφαρμόζεται ανεξάρτητα από το ποιο κόμμα κυβερνά και ποιος είναι Υπουργός Παιδείας. Αυτό μπορεί να φαίνεται δυσκολότερο από το να πάει επανδρωμένη αποστολή στον Άρη, αλλά είναι απαραίτητο. Αν δεν σταματήσουμε τις πρόχειρες αποφάσεις, που γκρεμίζει ο επόμενος Υπουργός δεν μπορεί να γίνει τίποτα.

Το επόμενο είναι να εφαρμοστούν στην εκπαίδευση τα τρία Α (Αξιοκρατία, Αξιολόγηση, Αποτελεσματικότητα) με αυτή τη σειρά. Πώς θα γίνει η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών όταν αυτοί που θα τους αξιολογήσουν δεν έχουν επιλεγεί με αξιοκρατικά κριτήρια; Πώς και γιατί να τους εμπιστευτούν οι εκπαιδευτικοί; Όταν δεν υπάρχει εμπιστοσύνη δεν μπορεί να λειτουργήσει τίποτα στην εκπαίδευση.

Φυσικά πρέπει να σταματήσει ο θαυμασμός και η προσπάθεια αντιγραφής αυτών που ισχύουν σε άλλες χώρες και να αποκτήσουμε, επιτέλους, τη δική μας πολιτική, που ταιριάζει στις δικές μας ανάγκες, στη δική μας κοινωνία. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν θα κοιτάζουμε τι κάνουν οι άλλες χώρες, αλλά ότι δεν θα αντιγράφουμε απλά ότι κάνουν οι άλλοι. Πρέπει επιτέλους να υπάρξουν ιδέες και στη χώρα μας. Πώς, όμως, να υπάρξουν όταν όλα έχουν ορίζοντα περίπου διετίας, όσο κρατά η θητεία ενός Υπουργού Παιδείας;

Βρισκόμαστε ήδη στην τρίτη δεκαετία του 21^ου αιώνα και αντί να συγκλίνουμε με την Ευρώπη συνεχώς αποκλίνουμε, σε όλα τα επίπεδα, όχι μόνο στην εκπαίδευση. Η εκπαίδευση είναι ένας μόνο τομέας της αποτυχίας μας, αλλά υποθηκεύει το μέλλον της χώρας μας μετά από 20 χρόνια.