Κλιματική αλλαγή: Πώς θα αποτρέψουμε την επόμενη κρίση

Της Πέπης Γρηγοριάδου
[email protected]

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα του τελευταίου μήνα άφησαν εκατομμύρια νοικοκυριά σε όλον τον κόσμο χωρίς ρεύμα. Εκτός από την Ελλάδα, προβλήματα αντιμετώπισε νωρίτερα η Ισπανία και πρόσφατα οι νότιες ΗΠΑ και ανάμεσά τους  το Τέξας, η αμερικανική πολιτεία, που είναι πρώτη σε παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου στη χώρα.

«Είναι μία προειδοποίηση για ολόκληρο τον κόσμο ότι ακόμη και οι περιοχές όπου η ενέργεια βρίσκεται σε υπεραφθονία μπορούν να συναντήσουν προβλήματα και αυτό μπορεί να είναι καταστροφικό», λέει ο Μάικλ Ουέμπερ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας και επιστημονικός και τεχνολογικός διευθυντής του ENGIE του Παρισιού. 

Έτσι θα μπορούσε να ανοίξει ένας διάλογος για την ενεργειακή επάρκεια και τη βιωσιμότητα του πλανήτη.
Ο Μπιλ Γκέιτς που είχε προβλέψει το 2015 για μία μεγάλη πανδημία επανήλθε λέγοντας ότι η πανδημία μία πολύ εύκολη κατάσταση σε σχέση με αυτό που φέρνει η κλιματική αλλαγή. 

«Δύο αριθμούς πρέπει να έχουμε στον νου μας όταν μιλάμε για την κλιματική αλλαγή. Ο πρώτος είναι 51 δισ. Ο άλλος είναι το μηδέν. 51 δισ. είναι οι τόνοι αερίων θερμοκηπίου που προστίθενται κάθε χρόνο στην ατμόσφαιρα. Το μηδέν είναι ο στόχος μας», τόνισε ο διεσκατομμυριούχος Γκέτις που είπε ότι η χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η ηλεκτροκίνηση είναι μόνο η αρχή. 

Οι ευρωπαϊκοί στόχοι

Στόχος της Ευρώπης είναι, έως το 2050, να καταστεί η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος στον κόσμο, με ενδιάμεσο στόχο το 2030 όπου οι καθαρές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου πρέπει να μειωθούν κατά τουλάχιστον 55%.

Η ΕΕ - μέσω της «πράσινης» συμφωνίας - θα παράσχει χρηματοδοτική στήριξη και τεχνική βοήθεια σε όσους θίγονται περισσότερο από τη μετάβαση στην πράσινη οικονομία. Πρόκειται για τον λεγόμενο Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης. Η δράση αυτή θα συμβάλει στην κινητοποίηση τουλάχιστον 100 δισ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027 στις περιοχές που πλήττονται περισσότερο.

Οι τομείς πολιτικής επεκτείνονται σε ένα ευρύ φάσμα και είναι: βιοποικιλότητα, από το αγρόκτημα στο πιάτο, βιώσιμη γεωργία, καθαρή ενέργεια, βιώσιμη βιομηχανία, οικοδόμηση και ανακαίνιση, βιώσιμη κινητικότητα, εξάλειψη της ρύπανσης και δράσεις για το κλίμα.

Η αλήθεια είναι ότι η Ευρώπη αλλά και μεμονωμένα οι χώρες της πρωτοστατούν στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής. 

Το πρώτο ενεργειακό νησί από τη Δανία

Στη Δανία οι πολιτικοί έχουν δώσει το πράσινο φως σε ένα έργο για την κατασκευή ενός γιγαντιαίου νησιού που παρέχει αρκετή ενέργεια για τρία εκατομμύρια νοικοκυριά στη Βόρεια Θάλασσα.

Το πρώτο ενεργειακό νησί στον κόσμο θα είναι τόσο μεγάλο όσο 18 γήπεδα ποδοσφαίρου (120.000 τετραγωνικά μέτρα), αλλά υπάρχουν ελπίδες ότι μπορεί να γίνει έως και τρεις φορές μεγαλύτερο. Θα χρησιμεύσει ως κόμβος για 200 γιγάντιες υπεράκτιες ανεμογεννήτριες.

Είναι το μεγαλύτερο κατασκευαστικό έργο στην ιστορία της Δανίας, που κοστίζει περίπου 210 δισ. κορώνες (28 δισ. ευρώ).
Το τεχνητό νησί που θα βρίσκεται 80 χιλιόμετρα (50 μίλια) μέσα στη θάλασσα, σε σχετικά ρηχά νερά (26-27 μέτρα), θα ανήκει τουλάχιστον το μισό από το κράτος, αλλά θα συμμετέχει και ο ιδιωτικός τομέας.

Θα παράγει ηλεκτρικό ρεύμα όχι μόνο για τη Δανία αλλά και για δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας άλλων γειτονικών χωρών. Επίσης, πράσινο υδρογόνο θα παρέχεται για χρήση στη ναυτιλία, την αεροπορία, τη βιομηχανία και τις βαριές μεταφορές.

Σύμφωνα με τον νόμο για το κλίμα της Δανίας, η χώρα έχει δεσμευτεί για μια φιλόδοξη μείωση κατά 70% στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου το 1990 έως το 2030 και να γίνει ουδέτερη ως προς το CO2 έως το 2050. Τον περασμένο Δεκέμβριο ανακοίνωσε ότι θα τερματίσει κάθε νέα εξερεύνηση πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Βόρεια Θάλασσα.

Ένα μικρότερο νησί ενέργειας έχει ήδη προγραμματιστεί από το Bornholm στη Βαλτική Θάλασσα, στα ανατολικά της ηπειρωτικής Δανίας. Έχουν ήδη υπογραφεί συμφωνίες για την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας από εκεί στη Γερμανία, το Βέλγιο και τις Κάτω Χώρες.

Τον περασμένο Νοέμβριο, η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωσε σχέδια για 25πλάσια αύξηση της υπεράκτιας αιολικής χωρητικότητας έως το 2050, με πενταπλάσια αύξηση έως το 2030. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας παρέχουν περίπου το ένα τρίτο των τρεχουσών αναγκών ηλεκτρικής ενέργειας της Ένωσης.

Σύμφωνα με την ΕΕ, ο υπεράκτιος άνεμος τροφοδοτεί σήμερα 12 γιγαβάτ από τα οποία η Δανία προμηθεύει τα 1,7 για γιαγαβάτ, ενώ το νέο νησί θα παράγει αρχικά 3 γιγαβάτ με σταδιακή αύξηση στα 10. Το μικρότερο ενεργειακό νησί Bornholm θα παρέχει 2 γιγαβάτ.

Αλλά και στη γειτονική Νορβηγία γίνονται πράσινες ενέργειες. Στο Όσλο, οι λαμπτήρες του δρόμου τροφοδοτούνται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Για εξοικονόμηση ενέργειας, τα έξυπνα φώτα σβήνουν όταν κανείς δεν είναι κοντά. Η νορβηγική πρωτεύουσα, όπως και η υπόλοιπη χώρα, είναι περήφανη για τα εξαιρετικά πράσινα διαπιστευτήριά της. Το σύστημα δημόσιων μεταφορών της πόλης τροφοδοτείται εξ ολοκλήρου από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τα δύο τρίτα των νέων αυτοκινήτων που πωλούνται στην πόλη είναι ηλεκτρικά. 

«Πράσινη» πρωτεύουσα

Επιπλέον η Ευρώπη δίνει κίνητρα για αειφόρες πολιτικές σε πόλεις. Έχει θεσπίσει τον τίτλο της Πράσινης Πρωτεύουσας της Ευρώπης που απονέμεται κάθε χρόνο σε μια ευρωπαϊκή πόλη με πληθυσμό πάνω από 100 000 κατοίκους, η οποία έχει αποδειχθεί πρωτοπόρος στον τομέα της περιβαλλοντικής, κοινωνικής και οικονομικής βιωσιμότητας.

Στις χώρες που δεν έχουν πόλεις με περισσότερους από 100.000 κατοίκους, δικαίωμα συμμετοχής έχει η μεγαλύτερη πόλη. Το 2020, ο τιμητικός αυτός τίτλος απονεμήθηκε στη Λισαβόνα της Πορτογαλίας. Στόχος της πόλης είναι να γίνει κατά 100% ουδέτερη από πλευράς  εκπομπών άνθρακα έως το 2050 και μάλιστα σκοπεύει να φυτέψει 100.000 δέντρα εντός του έτους. Οι πόλεις που δεν είναι αρκετά μεγάλες -και έχουν πληθυσμό από 20.000 έως 100.000 κατοίκους- έχουν την ευκαιρία να διεκδικήσουν το βραβείο του Ευρωπαϊκού Πράσινου Φύλλου (EGLA).

Η Ευρώπη προσδοκά σε μία καλή συνεργασία με τις ΗΠΑ στον τομέα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής με την ανάληψη της προεδρίας από τον Μπάιντεν, ο οποίος με ένα από τα πρώτα προεδρικά διατάγματά του επέστεψε στη συμφωνία του Παρισιού του 2015, ενώ ο ειδικός απεσταλμένος του Μπάιντεν για το Κλίμα, Τζον Κέρι, προανήγγειλε άμεσες συνομιλίες με την ΕΕ για το θέμα. Αλλά και ο Ρώσος ΥΠΕΞ, Σεργκέι Λαβρόφ, μίλησε τον Κέρι για το κλίμα.

Οι ΗΠΑ επέστρεψαν στη συμφωνία του Παρισιού

Χθες, 19 Φεβρουαρίου 2021, επιστήμονες και ξένοι διπλωμάτες χαιρέτισαν την επίσημη επιστροφή των ΗΠΑ στη Συμφωνία του Παρισιού του 2015, την οποία είχαν υπογράψει περίπου 200 χώρες και οι ΗΠΑ επί διακυβέερνησης Τραμπ ήταν η μόνη που αποχώρησε, λόγω υψηλού κόστους.

Το 2019 ο Μπάιντεν είχε παρουσιάσει το σχέδιό του για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής με επενδύσεις ύψους 1,7 τρισεκατομμυρίων δολαρίων ώστε μέχρι το 2050 να παράγεται 100% "καθαρή" ενέργεια με μηδενικές εκπομπές καυσαερίων.
Χρειάζεται ένα κοινό μέτωπο απέναντι στους μεγάλους παγκόσμιους ρυπαντές, όπως η Κίνα και η Ινδία. 

Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα διυλιστήρια θα πρέπει να μηδενίσουν το ανθρακικό τους αποτύπωμα και οποιοδήποτε καύσιμο στο μέλλον θα πρέπει να έχει μηδενικό ανθρακικό αποτύπωμα. Μονόδρομος τα πράσινα καύσιμα.

Οκτώ χώρες της Δυτικής Ευρώπης, από τον Βορρά μέχρι τον Νότο ζήτησαν να θεσπιστεί υποχρέωση για πιο πράσινα αεροπορικά καύσιμα, κηροζίνη με βιοαιθανόλη.

Στη ναυτιλία, ο ΙMO (International Maritime Organization) από 1/1/2020 έχει θέσει σε εφαρμογή τον νέο κανονισμό του, ο οποίος απαιτεί το ποσοστό του θείου στα καύσιμα να είναι μειωμένο στα 0,5% και οι ναυτιλιακές προχωρούν σε επενδύσεις μαμούθ για να ανταπεξέλθουν στους στόχους.

Πρόσφατο παράδειγμα η δανεζική Maersk η οποία ανακοίνωσε ότι το 2023 θα ρίξει στο νερό το πρώτο φορτηγό πλοίο με ουδέτερο άνθρακα στον κόσμο.

Στον τομέα των οχημάτων η Tesla έδωσε το έναυσμα και οι αυτοκινητοβιομηχανίες, η μία μετά την άλλη, επενδύουν στην ηλεκτροκίνηση.

Στην Ελλάδα

«Το μέλλον είναι χαραγμένο και αποτελείται από το υδρογόνο και τις μπαταρίες. Με νέες και βελτιωμένες τεχνολογίες φυσικά, από ότι έχουμε σήμερα διαθέσιμο. Αλλά η τάση είναι αυτή. Και ειδικά στο υδρογόνο με κυψέλες καυσίμου και ηλεκτροχημική παραγωγή ενέργειας, που προτιμάται από τη θερμική καύση», ανέφερε πρόσφατα σε παρέμβασή του σε ημερίδα του ΙΕΝΕ, ο πρόεδρος του ΤΕΕ Γιώργος Στασινός.

Και η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα έχει κάνει σημαντικά «πράσινα» βήματα σε δημόσιο και ιδιωτικό επίπεδο.

Η Τήλος, ένα μικρό νησί στα νότια της Νισύρου, έγινε πασίγνωστο από την στιγμή που αποτέλεσε το πρώτο "πράσινο" νησί της Μεσογείου, καθώς, χάρη σε ένα πρωτοποριακό έργο χρηματοδοτούμενο από την Ε.Ε. τροφοδοτείται πλέον εξ' ολοκλήρου από αιολική και ηλιακή ενέργεια. Το υβριδικό σύστημα της Τήλου που εξασφαλίζει την ενεργειακή αυτονομία του νησιού ενσωματώνει τεχνολογίες αποθήκευσης και έξυπνης διαχείρισης της ενέργειας.

Πρόσφατα οι Λειψοί προχώρησαν στην εγκατάστησε 28 αυτόνομων ηλιακών φωτιστικών σε σημεία όπου δεν υπήρχε επαρκής κάλυψη του ηλεκτρικού δικτύου, καθώς και στην παιδική χαρά του νησιού. 

Στο νησί καλλιεργείται γενικότερα μία ""πράσινη" αντίληψη όπου με χρηματοδότηση της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και σε συνεργασία με τον δήμο, είχε τεθεί σε λειτουργία μηχάνημα επεξεργασίας και διάθεσης νερού που στην ουσία "κατήργησε" τη μαζική κατανάλωση εκατοντάδων χιλιάδων πλαστικών μπουκαλιών, ενώ στην εστίαση προχώρησαν στην κατάργηση πλαστικών μίας χρήσης. 

Πρόσφατα οι Λειψοί απέσπασαν σημαντική πρωτιά σε επίπεδο αειφορίας, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της "Ανακύκλωσης Συσκευών ΑΕ", καθώς ο δήμος Λειψών βρίσκεται στις πρώτες θέσεις πανελληνίως σε επίπεδο ανακύκλωσης και εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων στην κατηγορία αυτή. 

Στο νησάκι του Βορείου Αιγαίου, τον Άη Στράτη, αναπτύσσονται δραστηριότητες και τεχνολογίες ώστε να δημιουργηθεί ένας πρώτος ολοκληρωμένος πόλος πράσινης οικονομίας με 100% ενεργειακή τροφοδότηση από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, εξοικονόμηση ενέργειας, αυτοδυναμία σε νερό ενέργεια και τρόφιμα από βιολογικές καλλιέργειες, οικολογική διαχείριση αποβλήτων και μεταφορές με μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα.

Πολλά νησιά μας (Σίφνος, Κύθηρα, Σπέτσες, Κάσος, Σάμος, Σύμη, Πάτμος, Αμοργός, Ζάκυνθος αλλά και Κρήτη) έχουν ενταχθεί στην πρωτοβουλία "Clean Energy for EU Islands" (Καθαρή ενέργεια για τα νησιά της Ευρώπης).

Όμως και σε εταιρικό επίπεδο σημειώνεται πρόοδος. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι πριν από δύο ημέρες, όταν η Mytilineos δεσμεύτηκε ότι έως το 2030 θα παράγει μόνο πράσινο αλουμίνιο, δηλαδή αλουμίνιο που έχει παραχθεί με αξιοποίηση αποκλειστικά πράσινης ενέργειας, ενώ η εταιρεία έχει προστεθεί στη λίστα βιομηχανικών κολοσσών που δεσμεύονται μέχρι το 2050 να επιτύχουν ουδέτερο αποτύπωμα άνθρακα στο σύνολο της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας.

Βήματα προόδου

Τα βήματα της Ελλάδας για ένα πιο «πράσινο» μέλλον αναγνωρίζονται και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Πριν από δύο ημέρες, η Ευρωπαία Επίτροπος Ενέργειας, Κάντρι Σίμσον, μιλώντας στο Athens Energy Dialogues, εξήρε τις προσπάθειες της Ελλάδας στο ενεργειακό πεδίο αναγνωρίζοντας ότι η χώρα «έπιασε» τους στόχους το 2020 για το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών στην παραγωγή ενέργειας και μάλιστα κατά ένα έτος νωρίτερα.

Η κ. Σίμσον μίλησε για τα σημαντικά έργα υποδομής που έχουν προταθεί σε Δυτική Μακεδονία και Μεγαλόπολη στο πλαίσιο του προγράμματος απολιγνιτοποίησης σημειώνοντας ότι, "θα προτείνουμε για την Ελλάδα να συμπεριλάβει και πιλοτικά έργα". Υπογράμμισε ότι πρόκειται για περιοχές προτεραιότητας και για την Κομισιόν που θα υποστηριχθούν τόσο οικονομικά όσο και σε επίπεδο τεχνογνωσίας.

Όμως όλα τα παραπάνω ίσως να μην είναι αρκετά για να μειωθεί η θερμοκρασία του πλανήτη.

Όλα τα μέσα μεταφοράς μαζί (αεροπλάνα, αυτοκίνητα, τρένα κ.λπ.) ευθύνονται για το 16% των εκπομπών άνθρακα, όταν το ποσοστό για τις βιομηχανίες είναι το 31% και η ηλεκτρική ενέργεια το 27%, σύμφωνα με στοιχεία που παραθέτει ο Μπιλ Γκέιτς στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε πριν από λίγες ημέρες με θέμα «Πώς να αποφύγουμε την κλιματική καταστροφή: Οι λύσεις που έχουμε και οι ανακαλύψεις που χρειαζόμαστε».

Οι μεγάλες χαλυβουργίες ευθύνονται για το 7% έως 9% των εκπομπών άνθρακα και έπειτα από πιέσεις προχωρούν σε δράσεις για τη μείωσή τους. Ο κατάλογος περιλαμβάνει βιομηχανικούς κολοσσούς όπως οι ArcelorMittal, Thysssenkrupp και China's Baown Group.

Ο Μπιλ Γκέιτς προτείνει εκτός από την αύξηση κονδυλίων για έρευνα και ανάπτυξη ενεργειακών καινοτομιών, τη δενδροφύτευση για την απορρόφηση εκπομπών άνθρακα και υπεραμύνεται της λύσης της ατομικής ενέργειας. Επίσης ζητά από τον Μπάιντεν να επενδύσει 35 δισεκατομμύρια τον χρόνο στις έρευνες για την κλιματική αλλαγή και την καθαρή ενέργεια. 

Όμως το βασικότερο είναι η παγκόσμια αναγνώριση του προβλήματος και η συνεργασία όλων για την αντιμετώπισή του, καθώς το 2018, περίπου 8 εκατ. άτομα στον πλανήτη πέθαναν πρόωρα από τη ρύπανση που προκαλεί η ενέργεια των ορυκτών καυσίμων, με την Κίνα και την Ινδία να ευθύνονται για τους μισούς από αυτούς τους θανάτους.