Προβάλλοντας νέα, προκλητικά επιχειρήματα και ζωντανά παραδείγματα από την ιατρική, την ιστορία, την κοινωνιολογία, την επιδημιολογία και τη γενετική, «Το βέλος του Απόλλωνα» συλλαμβάνει αυτό που συμβαίνει όταν η μεγάλη δύναμη ενός θανατηφόρου μικροβίου συναντά τη μακροχρόνια πραγματικότητα της εξελιγμένης κοινωνικής φύσης μας.
«Το βέλος του Απόλλωνα», μια διαπεραστική και επιστημονικά τεκμηριωμένη ματιά από τον Νικόλα Α. Χρηστάκη στην εμφάνιση της πανδημίας του κορωνοϊού και στον τρόπο που θα αλλάξει τη ζωή μας, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κάκτος.
Ο κορυφαίος επιστήμονας σε αυτό το πόνημά του παρουσιάζει μια καθηλωτική μελέτη της επίδρασης της πρόσφατης πανδημίας που σαρώνει την κοινωνία μας, και του τρόπου με τον οποίο θα εξελιχθεί η αποκατάσταση τα επόμενα χρόνια. Αντλώντας στοιχεία από κοσμοϊστορικές επιδημίες -οι οποίες, ωστόσο, έχουν μείνει αμυδρά στη μνήμη μας-, από σύγχρονες αναλύσεις και από πρωτοποριακές έρευνες από ένα ευρύ φάσμα επιστημών, ο δημοφιλής συγγραφέας, ιατρός, κοινωνιολόγος και ειδικός στη δημόσια υγεία Νίκολας Α. Χρηστάκης διερευνά τι σημαίνει να ζεις σε μια εποχή επιδημίας – μια εμπειρία που είναι παράδοξα ασυνήθιστη στη συντριπτικά μεγαλύτερη πλειοψηφία των ανθρώπων που ζουν σήμερα, αλλά θεμελιώδης για το είδος μας.
«Τον Μάρτιο του 2020, όταν τέθηκαν σε ισχύ τα λοκντάουν στην Ευρώπη, ο σεισμολόγος Τόμας Λεκόκ του Βασιλικού Αστεροσκοπείου του Βελγίου παρατήρησε πως η γη έμεινε ξαφνικά ακίνητη. Καθημερινά, καθώς λειτουργούμε τις επιχειρήσεις μας, οδηγούμε τα αυτοκίνητά μας, ακόμη και ενώ περπατάμε στα πεζοδρόμια, οι άνθρωποι διαταράσσουμε τον πλανήτη. Ακούγεται περίεργο, αλλά αυτές οι διαταράξεις μπορούν να ανιχνευθούν σαν να ήταν ασήμαντες σεισμικές δονήσεις. Και σταμάτησαν.
Μετά την αρχική παρατήρηση του Λεκόκ, σεισμολόγοι ανά τον κόσμο άρχισαν να μοιράζονται δεδομένα. Με περιορισμένη την ανθρωπογενή ανατάραξη του πλανήτη μας, μπορούσαν να εντοπίσουν ακόμη και την ορμή των ποταμών από μακριά. Η απροσδόκητη ηρεμία τούς επέτρεπε να χρησιμοποιούν τις φυσικές δονήσεις του περιβάλλοντος, όπως τον δυνατό παφλασμό των κυμάτων στους ωκεανούς, για να κατανοήσουν καλύτερα την αλλοίωση του πετρώδους φλοιού της γης. Ο κορωνοϊός είχε αλλάξει τον τρόπο που κινείται ο πλανήτης.
Υπήρξαν και άλλα σημάδια που έδειχναν έναν κόσμο που άλλαζε. Την άνοιξη του 2020, εμφανίστηκαν πολλά βίντεο με άγρια ζώα που μετακινούνταν σε πόλεις. Κοπάδια αγριοκάτσικων, κροκόδειλοι, λεοπαρδάλεις, ακόμη και ελέφαντες, κυκλοφόρησαν στους άδειους τώρα δρόμους μας. Οι δορυφόροι πάνω από τον πλανήτη μας κατέγραψαν την εξαφάνιση της ρύπανσης, καθώς διακόπηκε η βιομηχανική παραγωγή. Στην Ινδία, όπου κάθε χρόνο πεθαίνουν πάνω από 1,2 εκατομμύρια άνθρωποι εξαιτίας της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, οι κάτοικοι είδαν τα βουνά να εμφανίζονται με φόντο έναν απίστευτα καθαρό, γαλανό ουρανό, κάτι που οι ηλικιωμένοι είχαν να δουν από τότε που ήταν ακόμα μικρά παιδιά.
Ενώ η φύση γύρω μας άρχισε να θεραπεύεται, εμείς οι άνθρωποι συνεχίζαμε να υποφέρουμε. Διαμορφώσαμε τον τρόπο της ζωής μας, έτσι ώστε να καθυστερήσουμε την εξάπλωση του ιού. Φυσικά, οι μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις μας μπορούσαν μόνο να αναβάλουν και να μετριάσουν την πανδημία, όχι να τη σταματήσουν. Από τη στιγμή που ο ιός εγκαταστάθηκε στο γένος μας, οι συνέπειες της πανδημίας ήταν αναπόφευκτες, σχεδόν ανεξάρτητες από το τι κάναμε εμείς. Θα υπήρχαν πολλοί θάνατοι. Το καθόριζε η επιδημιολογία – Ro περίπου 3,0 και CFR 0,5-1,2%.
Το καλοκαίρι του 2020, προσπαθούσα να διώξω αυτές τις σκέψεις από το μυαλό μου. Ωστόσο, δεν έβρισκα έναν καλό λόγο για να νιώσω αισιόδοξος. Στα τέλη Ιουνίου, μελετώντας τα γραφήματα που έδειχναν ξαφνικές αυξήσεις κρουσμάτων σε πολιτείες όπως η Αριζόνα, το Τέξας, η Φλόριντα και η Καλιφόρνια, και ακούγοντας τον Πρόεδρο Τραμπ και τον αντιπρόεδρο Πενς να επιμένουν ότι αυτή κλιμάκωση ήταν απλώς συνάρτηση των “πάρα πολλών” τεστ για COVID, αισθάνθηκα απελπισία. Συζητώντας με συναδέλφους επιδημιολόγους, διαπίστωσα μια παρόμοια αποθάρρυνση. Ο δρ. Φάουτσι, παρόλο που στις δημόσιες δηλώσεις του εξέφραζε “συγκρατημένη αισιοδοξία” για ταχεία ανάπτυξη εμβολίου, ήταν εμφανώς κατηφής.
Το καλοκαίρι εμφανίστηκαν και άλλα ανησυχητικά σημάδια. Μάθαμε πως στην Ινδία, για αδιευκρίνιστους λόγους, πέθαναν από SARS-2 άνθρωποι νεαρότερης ηλικίας σε μεγαλύτερα ποσοστά από ό,τι σε άλλα κράτη. Η συγκεκριμένη χώρα χτυπήθηκε τόσο σκληρά, που αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει βαγόνια σιδηροδρόμων για να δημιουργήσει στην πρωτεύουσα 8.000 περισσότερα κρεβάτια για ασθενείς με COVID-19. Τον ίδιο καιρό, ο ιός επανεμφανίστηκε στην Κίνα και σε άλλες πυκνοκατοικημένες χώρες, όπως η Νότια Κορέα, οι οποίες νωρίτερα τον είχαν αντιμετωπίσει με επιτυχία. Στη Βραζιλία, της οποίας ο Πρόεδρος Ζαΐρ Μπολσονάρο αντιμετώπισε τόσο απαξιωτικά αυτό που αποκαλούσε “απλή γρίπη”, που ένας ομοσπονδιακός δικαστής τού επέβαλε να φορέσει μάσκα, ο ιός διαδόθηκε ανεξέλεγκτα. Μάλιστα, όπως και ο Μπόρις Τζόνσον νωρίτερα στην Αγγλία, μολύνθηκε και ο ίδιος ο Μπολσονάρο. Επίσης, από εργαστήρια γενετικής ανά τον κόσμο εμφανίστηκαν οι πρώτες ενδείξεις πως ο ιός θα μπορούσε να παρουσιάσει κάποιες συγκεκριμένες μεταλλάξεις, οι οποίες θα ήταν χειρότερες για μας –περισσότερο θανατηφόρες ή μεταδοτικές, ή και τα δύο μαζί. Και με την πάροδο του χρόνου, άρχισαν να συγκεντρώνονται πληροφορίες για μακροχρόνια νοσηρότητα σε σχέση με τον ιό· κάποιοι ασθενείς θα παρέμεναν εξασθενημένοι επί μήνες μετά την ανάρρωση.
Με άλλα λόγια, με βάση όλα όσα μάθαμε για τον ιό στα πρώτα στάδια της πανδημίας, εξακολουθεί να υπάρχει τεράστια αβεβαιότητα για το πώς θα επηρεάσει τη διαμόρφωση της κοινωνίας μας τα επόμενα χρόνια. Πάντως, είναι ξεκάθαρο πως ήδη έχει αλλάξει τον κόσμο μας και πως θα συνεχίσει να το κάνει για αρκετό καιρό ακόμη».
Προκαλώντας νέους διαχωρισμούς στην κοινωνία μας, αλλά και ευκαιρίες για συνεργασία, αυτή η πανδημία του 21ου αιώνα έχει ανατρέψει τις ζωές μας με τρόπους που θα δοκιμάσουν, αλλά δεν θα νικήσουν, την ήδη φθαρμένη συλλογική μας κουλτούρα. Προβάλλοντας νέα, προκλητικά επιχειρήματα και ζωντανά παραδείγματα από την ιατρική, την ιστορία, την κοινωνιολογία, την επιδημιολογία και τη γενετική, «Το βέλος του Απόλλωνα» συλλαμβάνει αυτό που συμβαίνει όταν η μεγάλη δύναμη ενός θανατηφόρου μικροβίου συναντά τη μακροχρόνια πραγματικότητα της εξελιγμένης κοινωνικής φύσης μας.
Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]