Είναι γνωστό ότι στο δίδυμο έλλειμμα που αφορά τη δημοσιονομική διαχείριση από κοινού με τη διαχείριση του ισοζυγίου πληρωμών συμπυκνώνονται σε μεγάλο βαθμό οι χρόνιες παθογένειες της ελληνικής οικονομίας. Το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας συμπληρώνει τα τρία εκείνα στοιχεία που επεσήμαναν οι θεσμοί στη διάγνωσή τους πριν από δέκα χρόνια σε συνέχεια της ουσιαστικής χρεοκοπίας που είχε συντελεστεί, με τις μνημονιακές πρακτικές να επιδιώκουν να τα θεραπεύσουν. Η ΤτΕ έχει κατά καιρούς διεξοδικά αναφερθεί στην υφιστάμενη κατάσταση, εκτιμώντας ότι έχει συντελεστεί σημαντική πρόοδος στον τομέα των ελλειμμάτων, επισημαίνοντας ωστόσο ότι απομένουν να γίνουν πολλά ακόμη για να δρομολογηθεί η διαδικασία της αυτοτροφοδοτούμενης ανάπτυξης.
Από την έντυπη έκδοση
Του Δημήτρη Τζάνα*
Είναι γνωστό ότι στο δίδυμο έλλειμμα που αφορά τη δημοσιονομική διαχείριση από κοινού με τη διαχείριση του ισοζυγίου πληρωμών συμπυκνώνονται σε μεγάλο βαθμό οι χρόνιες παθογένειες της ελληνικής οικονομίας. Το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας συμπληρώνει τα τρία εκείνα στοιχεία που επεσήμαναν οι θεσμοί στη διάγνωσή τους πριν από δέκα χρόνια σε συνέχεια της ουσιαστικής χρεοκοπίας που είχε συντελεστεί, με τις μνημονιακές πρακτικές να επιδιώκουν να τα θεραπεύσουν. Η ΤτΕ έχει κατά καιρούς διεξοδικά αναφερθεί στην υφιστάμενη κατάσταση, εκτιμώντας ότι έχει συντελεστεί σημαντική πρόοδος στον τομέα των ελλειμμάτων, επισημαίνοντας ωστόσο ότι απομένουν να γίνουν πολλά ακόμη για να δρομολογηθεί η διαδικασία της αυτοτροφοδοτούμενης ανάπτυξης.
Μια ματιά ωστόσο στην εικόνα του δημοσιονομικού ελλείμματος (9 δισ. το πρωτογενές έλλειμμα στο 10μηνο 2020 από πλεόνασμα 5,7 δισ. το 2019) από κοινού με εκείνο του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (-9,4 δισ. στο 10μηνο 2020 από -0,768 εκατ. το 2019) καταδεικνύει ότι έχει συντελεστεί εκτροχιασμός. Αν και οι συνθήκες της πανδημίας αποτελούν την εμφανή εξήγηση για τις αποκλίσεις, μια πιο προσεκτική εξέταση αποκαλύπτει ότι η πρόοδος που είχε συντελεστεί στην ελληνική οικονομία τα προηγούμενα χρόνια δεν είχε στέρεες βάσεις. Ας επικεντρωθούμε λοιπόν στη συνέχεια στο ισοζύγιο πληρωμών και σε όσα μας αποκαλύπτουν οι συνιστώσες του.
Είναι γνωστό ότι το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, από κοινού δηλαδή το εμπορικό ισοζύγιο με το ισοζύγιο υπηρεσιών, παραμένει επί δεκαετίες ελλειμματικό. Εξαιτίας κυρίως του εμπορικού ελλείμματος που παλιότερα αντισταθμιζόταν μερικώς από τα μεταναστευτικά και ναυτιλιακά εμβάσματα, στην πρόσφατη δε περίοδο από το πλεόνασμα των ταξιδιωτικών εισπράξεων. Πάντα ωστόσο απαιτείτο και εξισορροπητικός δανεισμός που υφίστατο αυξομείωση σύμφωνα με το ύψος των αναγκών που προσδιοριζόταν και από τα υπόλοιπα στοιχεία του ισοζυγίου, όπως τα πρωτογενή και δευτερογενή εισοδήματα. Όμως, το αποτέλεσμα προσδιορίζεται κατά κύριο λόγο σε τρία επίπεδα: πρώτον, στο ισοζύγιο αγαθών, δεύτερον, στο ισοζύγιο καυσίμων και, τρίτον, στο ισοζύγιο ταξιδιωτικών εισπράξεων. Είναι δηλαδή τα τρία επίπεδα στα οποία δεν έχει επιτευχθεί πρόοδος ώστε οι επιδόσεις τους να μην ανατρέπονται τόσο δραματικά από σημαντικές εξωγενείς διαταραχές όπως αδιαμφισβήτητα είναι ο Covid-19 για τον πλανήτη. Ας τα δούμε με τη σειρά. Το ισοζύγιο αγαθών αποτελεί το μεγαλύτερο ασθενή με το φετινό έλλειμμα να φτάνει στο 10μηνο 2020 τα -15,6 δισ. από -19,5 δισ. το 2019, καθώς οι εισαγωγές υποχώρησαν περισσότερο από τις εξαγωγές λόγω της ύφεσης. Όμως, αποκαλύπτεται ότι αιτία είναι η παραγωγική βάση της ελληνικής οικονομίας που παραμένει μικρή και επικεντρωμένη σε λίγους κλάδους (διυλιστήρια, μεταλλουργία, φαρμακοβιομηχανία κυρίως). Η συζήτηση για βελτίωση των επιδόσεων σε περισσότερα διεθνώς εμπορεύσιμα προϊόντα παραμένει ευσεβής πόθος και δεν μετασχηματίζεται σε στρατηγική με ενεργές δράσεις.
Η πανδημία δεν έφταιξε για τις χρόνιες παραλείψεις που συντηρούν το αρνητικό επιχειρηματικό κλίμα για παραγωγικές επενδύσεις, το έλλειμμα στρατηγικού σχεδιασμού στη βιομηχανία και τη συνολική αδράνεια για ανάληψη συγκεκριμένων πρωτοβουλιών. Ίσως, μάλιστα, οι συνθήκες της πανδημίας να λειτουργήσουν σαν επιταχυντής προς κάθε κατεύθυνση, όπως προκύπτει απ’ όσα ήδη διατυπώνονται στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για την Ανάκαμψη, ιδιαίτερα εν όψει των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης. Είναι επομένως μονόδρομος η εφαρμογή ενός μεγάλου, στοχευμένου και πολυετούς επενδυτικού προγράμματος στη μεταποίηση και στον αγροτικό τομέα για να περιοριστεί σε βάθος χρόνου το χρόνιο εμπορικό έλλειμμα. Το ισοζύγιο των καυσίμων είναι το δεύτερο πεδίο. Το χρόνιο έλλειμμα (-2,7 δισ. στο 10μηνο 2020 έναντι -4,4 δισ. το 2019) είναι αποτέλεσμα της μη εφαρμογής αποτελεσματικής πολιτικής για τις ενεργειακές ανάγκες της χώρας με συνέπεια τη διατήρηση των μεγάλων εισαγωγών για πετρελαιοειδή.
Παρά τις σχετικές οδηγίες της Ε.Ε. για κάλυψη των ενεργειακών αναγκών κατά 20% από ΑΠΕ μέχρι το 2020, η Ελλάδα απέτυχε στην εκπλήρωση του στόχου, παρά το γεγονός ότι είχε όλες τις προϋποθέσεις να το πετύχει (ηλιοφάνεια και αέρα ανάμεσά τους), όχι όμως και την κατάλληλη στρατηγική. Ήδη η στοχοθέτηση των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης αφορά τον ενεργειακό μετασχηματισμό ως κεντρική προτεραιότητα, καθώς τα μηνύματα από την επερχόμενη κλιματική αλλαγή είναι δυσοίωνα. Η αλλαγή του μίγματος κάλυψης των ενεργειακών αναγκών θα επιφέρει και τα θετικά της αποτελέσματα στο έλλειμμα του ισοζυγίου καυσίμων. Το τρίτο πεδίο αναφέρεται στο ισοζύγιο ταξιδιωτικών εισπράξεων που σχετίζεται με την πολιτική στον τουρισμό. Αν και τα lockdown στις συνθήκες πανδημίας συνιστούν τον λόγο της υποχώρησης των ταξιδιωτικών εισπράξεων στα 4 δισ. στο 10μηνο 2020 από 17,6 δισ. το 2019, είναι οι χρόνιες ελλείψεις ολοκληρωμένης στρατηγικής για τον τουρισμό, που δεν έχουν επιτρέψει να απολαμβάνει η χώρα υψηλότερα εισοδήματα σε σταθερή βάση. Ενδεικτικά, αναφέρω τη μη εφαρμογή αποτελεσματικής πολιτικής επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου παρά τα κλιματικά πλεονεκτήματα της χώρας μας και τη μη εφαρμογή «έξυπνων» πολιτικών με ειδικό θεματικό περιεχόμενο (π.χ. συνεδριακός, θρησκευτικός, αθλητικός, ιατρικός, ιαματικός, περιπατητικός τουρισμός κ.ο.κ.). Πολιτικές που θα απαιτήσουν σοβαρές επενδύσεις για την αναβάθμιση της ποιότητας των υπηρεσιών ώστε να αναβαθμιστεί το εισοδηματικό επίπεδο των επισκεπτών και να αποτυπωθεί στα μεγέθη του ταξιδιωτικού ισοζυγίου.
Ας αποτελέσουν λοιπόν τα τρία αυτά πεδία του ισοζυγίου πληρωμών, το εμπορικό ισοζύγιο, το ισοζύγιο καυσίμων και το ταξιδιωτικό ισοζύγιο τον οδηγό μας σε έναν μακράς πνοής οδικό χάρτη για τον μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας. Με στόχο τον περιορισμό του ελλείμματος για τα δύο πρώτα και τη βελτίωση του πλεονάσματος για το τρίτο, επιδιώξεις που θα μπορούσαν να προσδιορίζονται με ποσοτικούς στόχους στο πλαίσιο της διαμορφωνόμενης οικονομικής πολιτικής με αυξημένη συναίνεση από τους πολιτικούς σχηματισμούς της χώρας μας.
* Ο κ. Δημήτρης Τζάνας είναι οικονομολόγος