Οι θεωρίες προσέγγισης για την επιχείρηση είναι πολλαπλές και αντιφατικές. Για μερικούς, είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της σύγχρονης κοινωνίας, ο τόπος όπου δημιουργείται ο πλούτος και όπου η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού κοινωνικοποιείται.
Του Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη,
Ακαδημαϊκού, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
Στο άρθρο αυτό αναφερόμαστε στο νέο βιβλίο των Dominique Schnapper και Alain Schnapper, Puissante et fragile l’ entreprise en democratie, Εκδ. Odile Jacob, 30/9/2020, σελ. 256.
Διαφορετική χρησιμότητα
Οι θεωρίες προσέγγισης για την επιχείρηση είναι πολλαπλές και αντιφατικές. Για μερικούς, είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της σύγχρονης κοινωνίας, ο τόπος όπου δημιουργείται ο πλούτος και όπου η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού κοινωνικοποιείται. Για άλλους, σημαίνει εκμετάλλευση των εργαζομένων, καταχρηστικός εμπλουτισμός της μειοψηφίας (μάνατζερ και μέτοχοι) και όλο και περισσότερο, ρύπανση και ζημιές στο περιβάλλον.
Επιπλέον, ορισμένοι ριζοσπαστικοί στοχαστές καταγγέλλουν τις μεγάλες εταιρείες που μεταμορφώθηκαν από την παγκοσμιοποίηση και τις υπερβολές της χρηματοοικονομικής επιστήμης και αποτελούν θανάσιμο κίνδυνο για τη δημοκρατία. Άλλοι, αντίθετα, πιστεύουν ότι η επιχείρηση προστατεύει τους πληθυσμούς, συμβάλλει στη χρηματοδότηση της αλληλεγγύης και καταπολεμά την κλιματική αλλαγή. Δηλαδή, είναι ο τόπος που αναπτύσσεται το κοινό καλό και όπου λαμβάνονται αποφάσεις για την κοινότητα.
Με την επιφύλαξη της επιταγής της κερδοφορίας, μπορεί και πρέπει να γίνει η επιχείρηση το προνομιακό μέρος για πολιτική δράση; Το βιβλίο αυτό απαντά σε αυτή την ερώτηση με μια ισχυρή θέση: ο ρόλος των επιχειρήσεων στην κοινωνία είναι το μεγάλο ζήτημα της δημοκρατίας στον 21ο αιώνα. Πρέπει να ξανασκεφτούμε την επιχείρηση για να σώσουμε τη δημοκρατία.
Επιχειρήσεις και πολιτική εξουσία
Η οικονομία του φεουδαρχικού κράτους λειτούργησε με μυριάδες αγρότες και τεχνίτες στους οποίους προστέθηκαν μερικοί έμποροι που ενώθηκαν για μικρές περιόδους και για περιορισμένους σκοπούς. Δεν ήταν δυνατό να μιλήσουμε πραγματικά για επιχείρηση. Αυτή θα προκύψει με τη βιομηχανική επανάσταση του 19ου αιώνα. Είναι ο αιώνας του φιλελευθερισμού, τόσο στην πολιτική του μορφή, με την καθιέρωση του κοινοβουλευτισμού, όσο και στην οικονομική, με τη γενίκευση, στον επιχειρηματικό κόσμο της ανώνυμης εταιρείας.
Τον εικοστό αιώνα, με το σοσιαλδημοκρατικό κράτος, εγκαθίστανται οι μισθωτοί και το κράτος πρόνοιας, ενώ η ανάπτυξη των εταιρειών βασίστηκε σε όλο και λιγότερο οικογενειακά κριτήρια αλλά σε όλο και περισσότερο σε μάνατζερ και σεμινάρια επιμόρφωσης. Σταδιακά με την άνοδο των υποχρεωτικών εισφορών, το σοσιαλδημοκρατικό κράτος έδωσε τη θέση του σε πολλές χώρες, σε ένα νεοφιλελεύθερο κράτος και σε έναν επιχειρηματικό κόσμο που έχει εμμονή στα βραχυπρόθεσμα χρηματοοικονομικά αποτελέσματα.
Για τους δύο συγγραφείς (πατέρας κοινωνιολόγος και γιος μηχανικός), σήμερα εισερχόμαστε σε μια νέα φάση που θα ωθήσει την επιχείρηση να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό της. Στις αρχές του 21ου αιώνα, το κράτος είναι πλέον δομημένο γύρω από αυτό που αποκαλούν «ακραία δημοκρατία». Αυτή χαρακτηρίζεται από ένα ισχυρό ατομικισμό και κάποια απώλεια νοήματος που οδηγούν σε σύγχυση των λέξεων «άδεια» και «ελευθερία», αφενός, και «απόλυτη ισότητα σε όλα τα επίπεδα» με ισότητα, από την άλλη. Στο πλαίσιο αυτό η εταιρεία προφανώς θα αναδιοργανωθεί, ιδίως όσον αφορά την τηλεργασία και την ψηφιοποίηση.
Συμπερασματικά, η ψηφιακή οικονομία δίνει ιδιαίτερη οξύτητα στην αμφισβήτηση της ρύθμισης των εταιρειών από την πολιτική εξουσία, αλλά το ζήτημα της σχέσης μεταξύ του πολιτικού και του οικονομικού δεν είναι νέο, έχει προκύψει από την ανάπτυξη του σύγχρονου καπιταλισμού. Ακόμα και αν το κράτος δεν ήταν ποτέ ο μόνος παράγοντας στην πολιτική, είναι αλήθεια ότι στη σύγχρονη κοινωνία ο αριθμός των παραγόντων έχει αυξηθεί δραματικά.
Νέοι και ισχυροί φορείς προστέθηκαν στα θεσμικά όργανα της αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας, του Κράτους, των κομμάτων, των συνδικάτων και των ενδιάμεσων φορέων, όπως: διεθνείς οργανισμοί, ΜΚΟ, νεολαίες που κινητοποιήθηκαν ενάντια στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, κοινωνικά δίκτυα, εθνικές και διεθνείς αθλητικές ομοσπονδίες, ακτιβιστές. Οι μεγάλες εταιρείες συγκαταλέγονται μεταξύ των παραγόντων σε αυτό τον ευρύτερο πολιτικό τομέα, βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση με άλλους και ιδίως με τα κράτη. Αλλά η δύναμη δράσης τους είναι μια πρόκληση, είναι πάντα πιθανό να σφετεριστούν μια πολιτική δύναμη που δεν πρέπει να είναι δική τους.
*Οι βασικές έννοιες και λειτουργίες της Επιχείρησης και του τρόπου διοίκησής της αναφέρονται στο πρόσφατο βιβλίο μας από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος (Επιχείρηση και Μάνατζμεντ, Κ. Ζοπουνίδης, 2020, επίσης Ναυτεμπορική, 8 Νοεμβρίου 2020).