Η ανθεκτικότητα είναι μια έννοια φυσικής προέλευσης, που μεταφέρεται στις κοινωνικές επιστήμες, ειδικά στη ψυχολογία και την οικονομία, μετά από μια παράκαμψη μέσω της οικολογίας. Κατά τη διάρκεια αυτών των μεταφορών μεταξύ των επιστημών, η έννοια διαφοροποιείται και γίνεται πολυμεσική.
Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
Δρ. Αιμίλιος Γαλαριώτης
Καθηγητής Χρηματοοικονομικής, Audencia Business School, France, Αναπληρωτής Πρύτανης Έρευνας, Πρόεδρος της Γαλλικής Εταιρείας Χρηματοοικονομικής
Υπ. Διδάκτορας Μαριάννα Εσκαντάρ
Εργαστήριο Financial Engineering, Πολυτεχνείο Κρήτης
Η ανθεκτικότητα είναι μια έννοια φυσικής προέλευσης, που μεταφέρεται στις κοινωνικές επιστήμες, ειδικά στη ψυχολογία και την οικονομία, μετά από μια παράκαμψη μέσω της οικολογίας. Κατά τη διάρκεια αυτών των μεταφορών μεταξύ των επιστημών, η έννοια διαφοροποιείται και γίνεται πολυμεσική.
Η φυσική ανθεκτικότητα μετρά την ικανότητα ενός αντικειμένου να επιστρέψει στην αρχική του κατάσταση μετά από σοκ ή συνεχή πίεση (Mathieu, 1991).
Δεν υπάρχει ακόμη μια πραγματική τυποποιημένη θεωρία που να εξηγεί την ανθεκτικότητα. Ωστόσο, πολλές μελέτες επισημαίνουν τη σημασία ορισμένων καθοριστικών παραγόντων. Μεταξύ των θετικών παραγόντων που αυξάνουν την ανθεκτικότητα ενός διαταγμένου συστήματος, αναφέρονται συχνά τρεις: η ποικιλομορφία, η αυτο-οργάνωση και η μάθηση.
Στην οικολογία, η απώλεια της βιοποικιλότητας θεωρείται παράγοντας που μειώνει την ανθεκτικότητα του οικοσυστήματος. Επιπλέον, η συστηματική ανθεκτικότητα είναι άμεσα ανάλογη με την αυτο-οργάνωση του συστήματος. Οι αποικίες εντόμων, μυρμηγκιών ή μελισσών είναι καλά παραδείγματα. Όχι πολύ εύθραυστα, έχουν μεγάλη ικανότητα να αποκατασταθούν, επειδή οι λειτουργίες των κατεστραμμένων τμημάτων αναλαμβάνονται από άλλα στοιχεία. Τα αυτο-οργανωμένα συστήματα είναι επομένως πολύ ανθεκτικά. Τέλος, η ανθεκτικότητα εξαρτάται από την ικανότητα προσαρμογής ενός συστήματος, όπως συμβαίνει με τις ανθρώπινες κοινωνίες μέσω της μάθησης. Αντίθετα, διάφοροι παράγοντες μειώνουν την κοινωνική ανθεκτικότητα. Η αντίθεση σε όλες τις μορφές καινοτομίας, η υπερβολική δύναμη που τιμωρεί κάθε ιδεολογική απόκλιση, ο υπερβολικός συγκεντρωτισμός στη λήψη αποφάσεων είναι παραδείγματα μηχανισμών που θα μειώσουν τα ευεργετικά αποτελέσματα της ανθεκτικότητας.
Υγειονομική κρίση
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) θέλει επίσης να φροντίσει την οικονομία. Στα μέσα Νοεμβρίου, ο ΠΟΥ δημιούργησε με κάθε διακριτική ευχέρεια ένα συμβούλιο που συγκεντρώνει οικονομικούς επιστήμονες και εμπειρογνώμονες στον τομέα της υγείας για να βρουν μια εναλλακτική λύση στον υπολογισμό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, το οποίο επικρίνεται για τη μέτρηση της ευημερίας. Η απόδειξη για τον Covid-19: ο οικονομικός δείκτης που ακολουθείται περισσότερο στον κόσμο δεν μετρά, ή κακώς την υγεία (βλ. σχετικά άρθρα με το ΑΕΠ, Κ. Ζοπουνίδης, Δείκτες οικονομίας και ανθρώπινης ανάπτυξης: Οι νέοι αισιόδοξοι – ρεαλιστές, Ναυτεμπορική, 31 Αυγούστου 2018, Κ. Ζοπουνίδης, ΑΕΠ Οικολογίας, Ναυτεμπορική, 8 Ιουλίου 2020). Ένα χρόνο πριν, χρειάστηκε μόνο ένας ιός για να βυθίσει την παγκόσμια οικονομία σε ύφεση και να καταστρέψει προσπάθειες μείωσης της φτώχειας. Ένα από τα διδάγματα που πρέπει να αντληθούν από αυτή την πανδημία είναι ότι οι οικονομίες δεν πρέπει να είναι μόνο παραγωγικές, αλλά επίσης και κυρίως, ανθεκτικές. Ωστόσο, δεν υπάρχει κανείς δείκτης για να μετρήσει την ανθεκτικότητα. Ο Covid-19 άλλαξε τις πραγματικές αξίες πάνω στις οποίες στηρίζεται μια κοινωνία. Έτσι, για παράδειγμα, η χρηματοοικονομική και τα ακίνητα δεν αποτελούν πλέον τα θεμελίωση στοιχεία ανάπτυξης και ανταλλαγής οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων. Τέλος Νοεμβρίου, ο ΟΟΣΑ, από την πλευρά του δημιούργησε το κέντρο έρευνας WISE για να βελτιώσει την ευημερία των ανθρώπων και να μειώσει τις ανισότητες μεταξύ τους. Όπως εξηγεί η νέα διευθύντρια του νέου κέντρου έρευνας Romina Boarini, οι πολιτικοί πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στη ζωή των ανθρώπων, με νέες μεθοδολογίες και νέα δεδομένα μέτρησης της ευημερίας πέρα από το ΑΕΠ.
Η μεγέθυνση δεν είναι συνώνυμο της ευημερίας
Το ΑΕΠ θεωρείται το μέτρο κάθε πράγματος, ενώ δεν δύναται να αξιολογεί τα πάντα. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, απέτυχε να εκτιμήσει ένα μεγάλο μέρος των υπηρεσιών που ξεφεύγουν από τιμολόγηση και συνεισφέρουν στην ευημερία της κοινωνίας. Η μη αμειβόμενη εργασία, επομένως αόρατη, περιλαμβάνει, για παράδειγμα, τη φύλαξη παιδιών ή οικιακές εργασίες, όπως το μαγείρεμα και ο καθαρισμός που ανήκουν ακόμη σε μεγάλο βαθμό στις γυναίκες. Με το κλείσιμο των σχολείων και την πίεση στο σύστημα υγείας, τα καθήκοντα αυτά έχουν αυξηθεί δραματικά.
Στη συνέχεια, δεν εκτιμά την καταστροφή του περιβάλλοντος και την κλιματική αλλαγή. Η μεγέθυνση του ΑΕΠ δεν είναι τελικά συνώνυμη της ευημερίας, διότι δεν λαμβάνει υπόψη το αίσθημα ασφάλειας και ικανοποίησης που προξενεί η απασχόληση, τη φυσική κατάσταση και τη ψυχολογία ή ακόμη και την ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών.
Συμπερασματικά, παρόλες αυτές τις ατέλειες του ΑΕΠ, είναι ωστόσο δύσκολο να βρεθεί ένας εναλλακτικός δείκτης. Η Νέα Ζηλανδία δημοσίευσε το 2019, το πρώτο της προϋπολογισμό ευημερίας. Ο πραγματικός δείκτης προόδου αναπτύχθηκε επίσης ως επιλογή του ΑΕΠ, για την καλύτερη ενσωμάτωση του κοινωνικού και περιβαλλοντικού κόστους, των ανισοτήτων ή ακόμη και της μη αμειβόμενης εργασίας. Αλλά απέχει πολύ από το να γίνει σημείο αναφοράς.