Αποφεύγοντας ένα κλιματικό lockdown

Από την έντυπη έκδοση 

Της Μαριάνα Ματζουκάτο

Καθώς ο Covid-19 εξαπλώθηκε νωρίτερα αυτό το έτος, οι κυβερνήσεις εισήγαγαν τα lockdowns προκειμένου να αποτρέψουν η έκτακτη ανάγκη της δημόσιας υγείας να ξεφύγει. Στο εγγύς μέλλον, ο κόσμος ίσως χρειαστεί να καταφύγει ξανά σε lockdowns -αυτή τη φορά για να αντιμετωπίσει μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης για το κλίμα.

Η μετατόπιση του πάγου της Αρκτικής, οι μαινόμενες πυρκαγιές στις δυτικές πολιτείες των ΗΠΑ και αλλού και οι διαρροές μεθανίου στη Βόρεια Θάλασσα, είναι όλα προειδοποιητικά σημάδια ότι πλησιάζουμε ένα σημείο αιχμής για την κλιματική αλλαγή, όταν η προστασία του μέλλοντος του πολιτισμού θα απαιτήσει δραματικές παρεμβάσεις. Υπό ένα «κλιματικό lockdown», οι κυβερνήσεις θα περιόριζαν τη χρήση ιδιωτικών οχημάτων, θα απαγόρευαν την κατανάλωση κόκκινου κρέατος και θα επέβαλλαν ακραία μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας, ενώ οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων θα έπρεπε να σταματήσουν τις γεωτρήσεις.

Για να αποφύγουμε ένα τέτοιο σενάριο, πρέπει να αναθεωρήσουμε τις οικονομικές μας δομές και να εφαρμόσουμε τον καπιταλισμό διαφορετικά.

Οικονομική και κλιματική κρίση

Πολλοί πιστεύουν ότι η κλιματική κρίση διαφέρει από την υγειονομική και τις οικονομικές κρίσεις που προκλήθηκαν από την πανδημία. Ωστόσο, οι τρεις κρίσεις -και οι λύσεις τους- είναι αλληλένδετες. Η πανδημία του Covid-19 είναι από μόνη της συνέπεια της περιβαλλοντικής υποβάθμισης: μια πρόσφατη μελέτη την ονόμασε «η ασθένεια του Ανθρωποκενίου». Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή θα επιδεινώσει τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που ανέκυψαν από την πανδημία.

Αυτά περιλαμβάνουν τη μείωση της ικανότητας των κυβερνήσεων να αντιμετωπίζουν κρίσεις στη δημόσια υγεία, την περιορισμένη ικανότητα του ιδιωτικού τομέα να αντέχει σε συνεχείς οικονομικές διαταραχές και τη διάχυτη κοινωνική ανισότητα. Αυτές οι ελλείψεις αντικατοπτρίζουν τις παραμορφωμένες αξίες στις οποίες βασίζονται οι προτεραιότητές μας.

Για παράδειγμα, απαιτούμε περισσότερα από τους «βασικούς εργαζόμενους» (συμπεριλαμβανομένων των νοσοκόμων, των εργαζομένων στα σούπερ μάρκετ και των οδηγών παράδοσης), ενώ τους πληρώνουμε λιγότερα. Χωρίς θεμελιώδεις αλλαγές, η κλιματική αλλαγή θα επιδεινώσει τέτοια προβλήματα.

Κρίση στη δημόσια υγεία

Η κλιματική κρίση είναι επίσης κρίση για τη δημόσια υγεία. Η υπερθέρμανση του πλανήτη θα προκαλέσει υποβάθμιση του πόσιμου νερού και θα επιτρέψει την ανάπτυξη των αναπνευστικών ασθενειών που συνδέονται με τη ρύπανση. Σύμφωνα με ορισμένες προβλέψεις, 3,5 δισ. άνθρωποι παγκοσμίως θα ζουν σε συνθήκες αφόρητης ζέστης έως το 2070. Η αντιμετώπιση αυτής της τριπλής κρίσης απαιτεί επαναπροσανατολισμό της εταιρικής διακυβέρνησης, της χρηματοδότησης, της πολιτικής και των ενεργειακών συστημάτων προς μια πράσινη οικονομική μεταμόρφωση. Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει να αρθούν τρία εμπόδια: οι επιχειρήσεις που καθοδηγούνται από τους μετόχους και όχι από τους ενδιαφερόμενους, η χρηματοδότηση που χρησιμοποιείται με άνισους και ακατάλληλους τρόπους και οι κυβερνήσεις που βασίζονται σε ξεπερασμένη οικονομική σκέψη και εσφαλμένες υποθέσεις. Η εταιρική διακυβέρνηση πρέπει τώρα να αντικατοπτρίζει τις ανάγκες των ενδιαφερομένων και όχι τις ιδιοτροπίες των μετόχων. Η οικοδόμηση μιας χωρίς αποκλεισμούς και βιώσιμης οικονομίας εξαρτάται από την παραγωγική συνεργασία μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα και της κοινωνίας των πολιτών. Αυτό σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να ακούνε τις εμπορικές και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, τις κοινωνικές ομάδες, τους υποστηρικτές των καταναλωτών και άλλους. Ομοίως, η κρατική βοήθεια προς τις επιχειρήσεις πρέπει να αφορά λιγότερο τις επιδοτήσεις, τις εγγυήσεις και τις διασώσεις και περισσότερο την οικοδόμηση συνεργασιών. Αυτό σημαίνει την προσθήκη αυστηρών όρων σε οποιαδήποτε εταιρική διάσωση, για να διασφαλιστεί ότι τα χρήματα των φορολογουμένων χρησιμοποιούνται για παραγωγική χρήση και δημιουργούν μακροπρόθεσμη δημόσια αξία και όχι βραχυπρόθεσμα ιδιωτικά κέρδη. Στην τρέχουσα κρίση, για παράδειγμα, η γαλλική κυβέρνηση συνέδεσε τις διασώσεις της για τη Renault και την Air France-KLM με δεσμεύσεις για τη μείωση των εκπομπών. Η Γαλλία, το Βέλγιο, η Δανία και η Πολωνία αρνήθηκαν την κρατική ενίσχυση σε οποιαδήποτε εταιρεία που εδρεύει σε φορολογικό καταφύγιο αν έχει οριστεί τέτοιος από την Ευρωπαϊκή Ένωση και απαγόρευσε σε μεγάλες εταιρείες να αποδώσουν μερίσματα ή να αγοράσουν ιδίες μετοχές μέχρι το 2021. Ομοίως, στις αμερικανικές εταιρείες που λαμβάνουν κρατικά δάνεια μέσω του νόμου (CARES), τους απαγορεύτηκε να χρησιμοποιήσουν τα κεφάλαια αυτά για επαναγορά μετοχών.

Αυτές οι συνθήκες είναι μια αρχή, αλλά δεν είναι αρκετά φιλόδοξες, είτε από την άποψη του κλίματος είτε από οικονομικής άποψης. Το μέγεθος των πακέτων κρατικής βοήθειας δεν συνάδει με τις απαιτήσεις των εταιρειών και οι προϋποθέσεις δεν είναι πάντα νομικά δεσμευτικές: για παράδειγμα, η πολιτική εκπομπών της Air France ισχύει μόνο για τις μικρές πτήσεις εσωτερικού.

Πράσινη και βιώσιμη ανάπτυξη

Χρειάζονται πολύ περισσότερα για να επιτευχθεί μια πράσινη και βιώσιμη ανάκαμψη. Για παράδειγμα, οι κυβερνήσεις ενδέχεται να χρησιμοποιήσουν τον φορολογικό κώδικα για να αποθαρρύνουν τις επιχειρήσεις από τη χρήση συγκεκριμένου υλικού. Μπορούν επίσης να εισαγάγουν εγγυήσεις εργασίας σε εταιρικό ή εθνικό επίπεδο, έτσι ώστε το ανθρώπινο κεφάλαιο να μην σπαταλάται ή διαβρώνεται. Αυτό θα βοηθούσε τους νεότερους και τους ηλικιωμένους εργαζόμενους, οι οποίοι υπέστησαν δυσανάλογες απώλειες θέσεων εργασίας λόγω της πανδημίας και θα μειώσει τα πιθανά οικονομικά σοκ σε περιοχές που ήδη υφίστανται τη βιομηχανική παρακμή. Επειδή οι αγορές δεν θα οδηγήσουν από μόνες τους την πράσινη επανάσταση, η κυβερνητική πολιτική πρέπει να τις οδηγήσει προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτό θα απαιτήσει ένα επιχειρηματικό κράτος που θα καινοτομεί, θα αναλαμβάνει κινδύνους και θα επενδύει παράλληλα με τον ιδιωτικό τομέα. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει επομένως να επανασχεδιάσουν τις συμβάσεις προμηθειών, προκειμένου να απομακρυνθούν από τις επενδύσεις χαμηλού κόστους από τους υφιστάμενους προμηθευτές και να δημιουργήσουν μηχανισμούς που «συσσωρεύουν» την καινοτομία από πολλούς παράγοντες, για την επίτευξη δημοσιονομικών πράσινων στόχων.

Καινοτομία και επενδύσεις

Οι κυβερνήσεις πρέπει επίσης να ακολουθήσουν μια προσέγγιση χαρτοφυλακίου για την καινοτομία και τις επενδύσεις. Στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ, η ευρύτερη βιομηχανική πολιτική συνεχίζει να υποστηρίζει την επανάσταση της τεχνολογίας της πληροφορίας. Παρομοίως, η πρόσφατα Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η Βιομηχανική Στρατηγική και ο Δίκαιος Μεταβατικός Μηχανισμός της Ε.Ε. λειτουργούν ως κινητήρας και πυξίδα για το ταμείο ανάκτησης «Next Generation EU» ύψους 750 δισ. ευρώ.

Ενεργειακά ασφαλείς

Τέλος, πρέπει να επαναπροσανατολίσουμε το ενεργειακό μας σύστημα γύρω από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας -το αντίδοτο της κλιματικής αλλαγής και το κλειδί για να κάνουμε τις οικονομίες μας ενεργειακά ασφαλείς. Πρέπει λοιπόν να αποτρέψουμε τα συμφέροντα των ορυκτών καυσίμων και τη βραχυπρόθεσμη πολιτική από τον επιχειρηματικό, χρηματοπιστωτικό και πολιτικό χώρο. Τα ισχυρά οικονομικά ιδρύματα όπως οι τράπεζες και τα πανεπιστήμια πρέπει να διαφοροποιηθούν από τις εταιρείες ορυκτών καυσίμων. Μέχρι να το κάνουν, θα επικρατήσει μια οικονομία με βάση τον άνθρακα. Το παράθυρο για την έναρξη μιας κλιματικής επανάστασης -και την επίτευξη μιας ολοκληρωμένης ανάκαμψης από τον Covid-19 στη διαδικασία- κλείνει γρήγορα. Πρέπει να κινηθούμε γρήγορα αν θέλουμε να μετασχηματίσουμε το μέλλον της εργασίας, της μετακίνησης και της χρήσης ενέργειας και να κάνουμε την έννοια της «πράσινης καλής ζωής» πραγματικότητα για τις επόμενες γενιές. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, η ριζική αλλαγή είναι αναπόφευκτη, καθήκον μας είναι να διασφαλίσουμε ότι θα επιτύχουμε την αλλαγή που θέλουμε -ενώ έχουμε ακόμη την επιλογή.

* Καθηγήτρια Οικονομικών Καινοτομίας και Δημόσιας Αξίας στο University College του Λονδίνου και ιδρυτική διευθύντρια του Ινστιτούτου Καινοτομίας και Δημόσιου Σκοπού στο ίδιο πανεπιστήμιο.

Copyright: Project Syndicate, 2020
www.project-syndicate.org